အံက်သာ (တံၚ်ပရၚ်)

ပ္ဍဲကဵုသၞာံ (၁၉၄၈)၊ ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ (၄)၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၃၀၉) သၞာံ၊ ဂိတုပုဟ် (၉) စွေက်၊ တ္ၚဲအဒိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာသၟးဟွံက အလုံဂၠးတိမွဲ သ္ပသမ္တီတ္ၚဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ ဂွံဗၠးၜး ဒှ်တ္ၚဲတၟေၚ် တ္ၚဲပရဲ သွက်ကောန်ဍုၚ်ဗၟာတံရောၚ်၊ သ္ကိုပ်ဗိုလ်အံၚ်သာန်က္ဍိုက်ပ်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကူသေံ၊ ဂကူချေၚ်၊ ဂကူကချေၚ်တံ ပံၚ်ကောံကဵု အလဵုအသဳဗၟာအကြာတုဲ တုပ်စိုတ်ကေတ်ဗၠးၜးတုပ်ပ် ကေတ်ဗၠးၜးမွဲကရောံ ကၠောန်လိက်ကသုက်ပ္ဍဲဍုၚ်ဗေန်လုၚ် ဒက်ပတန်သမ္မတကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမွဲရောၚ်ဂးတုဲ က္လိဂွံနၚ်အခေါၚ်ဗၠးၜး နူကဵုသၟဝ်တဲအုပ်ဓုပ်အၚ်္ဂလိက်တံရ၊ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာက္လိဂွံအခေါၚ်ဗၠးၜး ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ဣရဟာ? က္လိဂွံလဝ်အဆံၚ်ဗၠးၜး ဆၜိုတ်ထဝ်ပတောံ ကလံက် လဝ်ဍာ်ဂဥုဲအရံၚ်ထဝ်ဓဝ်ရဟာ? ဂှ် ပုစ္ဆာမံက်တိတ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ရ။
ပရေၚ်ဗၠးၜးဟီုဂှ် မုရော? ဍုၚ်ဗၠးၜးမွဲဟီုမ္ဂးဂှ် ဗီုလဵုရော? ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန်လဵု ဗၠးၜးမံၚ်ကီုရော? သအာၚ်နူဂှ်ပၠန် အဝဵုဍုၚ်ဂှ် စိုပ်မံၚ်ပ္ဍဲတဲညးဂှ်ရော? ထေက်ကဵုသ္ဒးကျောဝ်သ္ၚဳ ပါ်ပါဲရံၚ်ရောၚ်။
“သ္ဒးခိုဟ်နူကဵု ဒၟံၚ်သၟဝ်တဲအၚ်္ဂလိက်ရောၚ်” ကတိပါၚ်နူကဵုသ္ကိုပ်ဗိုလ်အံၚ်သာန် ကေုာံ တၚ်အာတ်မိက်နူကဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကူသေံ ၊ ဂကူချေၚ်၊ ဂကူကချေၚ်တံ (၈) တၚ် သွက်သ္ဂောံဒးထ္ၜးဟိုတ်ဟၟဲ ပေၚ်ပွိုၚ်စှ်သၞာံတုဲ ဟွံမိက်ပံၚ်မ္ဂး အခေါၚ်ပါ်တိတ်နွံ ဟိုတ်နူကတိကဝတ်တံဂှ်တုဲ ဒေသဂၞဴဒဵုကချေၚ်၊ ဒေသဂၞဴဒဵုချေၚ်၊ ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရာသေံတံကဵု ဍုၚ်ဗၟာတံ ပံၚ်ကောံညးသ္ကံတုဲ နဒဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်ဇၞော်မွဲ က္လိဂွံနၚ်အခေါၚ်ဗၠးၜး နူသၟဝ်တဲအၚ်္ဂလိက်တံရ။
ဆ္ဂးဂှ် ကတိကဝတ်ဗေန်လုၚ်တံဂှ် နွံတန်တဴဒၟံၚ် ဆပ္ဍဲတၞးစက္ခူဟေၚ်တုဲ စဵုကဵုလၟုဟ် ဓမံက်ရုပ်ရဴဟွံမာန်ဏီဖိုဟ်ရ၊ သအာၚ်နူကဵုဂကူဗၟာတံတုဲ ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တံဂှ် ဒၟံၚ်တန်တဴမံၚ် ညံၚ်ရဴဍုၚ်မိတိမဇကု၊ ညံၚ်ရဴဍုၚ်ဗၠးၜးရောၚ်ဂှ် စဵုကဵုလၟုဟ် ဟွံဂွံဒုၚ်စသိုၚ်တုဲ တုပ်သၟဟ်ကဵု မံၚ်ဒၟံၚ် ညံၚ်ရဴဍုၚ်သၟဝ်တဲဂိုဝ်လိုဝ်နဳတုဲ သွက်သ္ဂောံက္လိဂွံအခေါၚ် အတိုၚ်ကတိကဝတ်ပ္ဍဲလိက်ကသုက်ဗေန်လုၚ်ဂှ် မ္ဒးလုပ်ဒၟံၚ်ပေါဲဗတိုက် နကဵုပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ဂှ်မွဲနဲ နကဵုလ္တူခုၚ်တက်ကျာဂှ် မွဲဗီုဖိုဟ်ရ၊ သအာၚ်နူဂှ် ပ္ဍဲဂကူဗၟာကဵုဗၟာလေဝ် က္လေၚ်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်သ္ပမာန်မံၚ်ညးသ္ကံ ဟွံတၞဟ်ခြာကဵု ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံရ။
တၚ်အာတ်မိက် ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံလေဝ် ပိုတ်တ်သ္ကုတ်တ် သောၚ်ၚ်ကၠးကၠးရ၊ အတိုၚ်တၚ်အာတ်မိက် တုပ်လဝ်စိုတ် ပ္ဍဲလိက်ကသုက်ဗေန်လုၚ်ဂှ်ရ အခေါၚ်ဖန်ဗဒှ် နကဵုအလဵုဇကု၊ အခေါၚ်အုပ်ဓုပ်နကဵုအလဵုဇကု ကေုာံ ကံကုသဵုဇကုကဵုဇကု ညံၚ်သ္ဂောံဖန်ဖက်ကေတ်တ်မာန်ဂှ် အာတ်မိက်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်အဆက်က် ပ္ဍဲအလဵုအသဳအုပ်ဓုပ်ကၟိန်ဍုၚ်တံဂှ် ဗီုပြၚ်သွက်ဂွံက္လိဂွံဂှ် ဟွံစၟဳညာတ်အာဏီဖိုဟ်ရ။
ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပ္ဍဲၝောံဍုၚ် ဗၟာကဵုဗၟာဂှ်လေဝ် ဟိုတ်နူကဵုပၞာန်သီဒၟံၚ်အဝဵုမွဲဏှေံဏှေံတုဲ ယာက္ဍိုပ်ဟွံမာန်ဏီဖိုဟ်ရ၊ ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် သအာၚ်နူဂကူဗၟာတံဂှ် တၚ်အာတ်မိက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကီု၊ တၚ်အာတ်မိက်ပရေၚ်ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုၚ်ကီု ၜိုန်ရသောၚ်ကၠးတၟးဒၟံၚ်ကီုလေဝ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပ္ဍဲဂကူဗၟာတံဂှ် ဂၠုဓီုဗဗုၚ်ဗပါဒၟံၚ် ဟွံကၠးဏီဖိုဟ်ရ၊ အပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူဗၟာတံဂှ် တွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ လုကဴဟွံမံက်တိတ်ကၠုၚ်မ္ဂး ပရေၚ်သဳကၠဳရေၚ်တၠုၚ်ပညဳပညပ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အကြာဂကူဗၟာကဵု ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဆလအ်လေဝ် ဂွံပိုတ်သ္ကုတ် ဂွံပြေပြံၚ်အာဟွံမာန်သၟးဟွံက ဆၜိုတ်အယာံမာတ် ဒက်ပတန်သ္ဇိုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် နကဵုဂကူစုၚ်လေဝ် ဒက်ပတန်မာန်ဟွံသေၚ်ဏီရ။
ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံ လ္ပာ်အကာဲအရာတိဍာ်ရံၚ်ၚ်၊ ဂၠံၚ်တရဴပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရံၚ်ၚ်၊ နကဵုယေန်သၞာၚ်အခိုက်ကၞာရံၚ်ၚ် ဒက်ပတန်နကဵုသ္ဇိုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂကူစုၚ်ဟေၚ်ရ ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရာဒဳမဵုကရေဇြဳ မံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်မာန်တုဲ ကၟိုၚ်ကၠေံတမ်ရိုဟ်ပရေၚ်ဒပ်ပၞာန် ပွမသီဒၟံၚ်အဝဵုတုဲ သီအဝဵုပၠန်တံဂှ်မာန်ရောၚ်။
ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံ လုကဴဒက်ပတန် သ္ဇိုၚ်သၞောတ်ဖေဝ်ဒရာဒဳမဵုကရေဇြဳဟွံမာန်ဏီမ္ဂး ပၟတ်ပၞာန်မဂဵုထၞာန်မံၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ်လေဝ် သိုဟ်ပလိုတ်ကၠေံဟွံမာန်ရ၊ ကဏ္ဍဒပ်ပၞာန်မပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ်လေဝ် ဖအောန်ဖျေံဏာဟွံမာန်ရ၊ လုကဴဒပ်ပၞာန်မပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး ပရေၚ်ပၞာန်ပွမလုပ်ပထုဲဒၟံၚ် ပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ်လေဝ် စဵုဒၞါမာန်ဟွံသေၚ်ရောၚ်။
ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံ သွက်သ္ဂောံက္လိဂွံဗၠးၜးဇေတ်တ်မာန်ကီု သွက်သ္ဂောံၜိုဟ်သိုဟ်ကီုဂှ် ညံၚ်ရဴပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မၞုံကဵုတၚ်ဒတူလိုၚ် ဗွဲမကၠးဖ္ဍးဂှ် ပ္ဍဲဂကူဗၟာတံလေဝ် ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူဗၟာတံ ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍး ထေက်ကဵုဒးဓမံက်ထ္ၜးတုဲ တွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ ကေုာံ တွဵုရးကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် (အမျိုးသားများပြည်နယ်) ညံၚ်ရဴသ္ဂောံမံက်ဂတဝ်ဂှ် ကိစ္စေဇၞာ်တဴတုဲ ဝါဒမ ဟာဂကူပ္ဍဲဂကူဗၟာတံဂှ်လေဝ် မ္ဒးဖအိုတ်ကၠေံမာန်မှ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံ ဗၠးၜးဇေတ်တ်က္လိဂွံမာန်တုဲ ကၟိန်ဍုၜိုဟ်သိုဟ်သာယာ ကတဵုဒှ်မာန်ရောၚ်။
ကာလလၟုဟ်ဏံ ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မလီုလာ်အာ ဟိုတ်နူဒပ်ပၞာန်သီအဝဵုဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်ကီု သီုကဵုဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ကောံက္လောံဗွဲမညဳသာ ညံၚ်သ္ဂောံဗတိုက်သရိုဟ်ကၠေံ တၠအဝဵုပၞာန်မာန်ဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ်ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တုဲ အတိုၚ်ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မၞုံပၟိက်သၞောတ်မကိတ်ညဳကဵု ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမွဲ သၞောတ်ဖေဝ်ဒရာဒဳမဵုကရေဇြဳဂှ် ယဝ်ရဂိုတ်ဂစာန် ဒက်ပတန်မာန် အဃောကာလၟုဟ်ဏံမ္ဂး အတိုၚ်ကတိကဝတ် လိက်ကသုက်ဗေန်လုၚ် ဓမံက်ရုပ်ရဴမာန်ရောၚ်။
တိုၚ်ပ္ကဴဏံ သ္ဂောံစိုပ်မာန်ဂှ် ရံၚ်ကဵုအကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကာလတ္ၚဲဏံ သ္ၚဳဂၠိပ်အာမ္ဂး စၟဳညာတ်အာဒၟံၚ် ညံၚ်ရဴလျးအသိုဏ် အခိၚ်ဗလာၚ်ယးစောန်န်ဖိုဟ်ရ၊ ဆ္ဂး ဂွံမံက်တိုန်ကၠုၚ် ညံၚ်ရဴသၟိၚ်တ္ၚဲမံက်တိုန်လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုဂှ် ဟွံဂံၚ်စၟဳစဏီရ၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်ကီု ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်ကီု ပရေၚ်ဓဝ်ညဳသာကောံက္လောံဟၟဲဏီရ၊ အဓိကဍေံ ပ္ဍဲဂကူဗၟာတံ ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူဗၟာတံ တွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ ကေုာံ တွဵုရးကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် (အမျိုးသားများပြည်နယ်) ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍး ဟွံဂံၚ်ဓမံက်ထ္ၜးဏီဂှ်ရ ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဂွံပံၚ်ကောံကဵု သၟာပၠန်ဂတးဂကူဗၟာတံဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်ဟွံမာန်ဏီရ။
ပ္ဍဲဂကူမန်ပိုဲတံဂှ်လေဝ် လ္တူတၚ်အာတ်မိက် တၚ်ဒတူလိုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ နွံပၟိက်ကဵု တွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ ကေုာံ တွဵုရးကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် (အမျိုးသားများပြည်နယ်) ဂှ် မၞိဟ်ဟွံစှေ်စိုတ် နွံမံၚ်ကဵုဂကောံဏီဖိုဟ်ရ၊ “ၝဍေံဒှ်ဟွံမာန်ရဂှ် ဂၠာဲချပ်မံၚ်” သာ်ဏံ ညးတံဟီုဒၟံၚ် နကဵုက္တောဝ်ညးချူလိက်ဏံ ကေၚ်မိၚ်ဒၟံၚ်မွဲဏှေံမွဲဏှေံရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂကူဗၟာ မၞုံကဵုစိုတ်စရိုတ်မဟာဝါဒဳတံ တီဒၟံၚ်ဒဒှ်ရ မၞိဟ်ထံက်ဂလာန်ကဵုဍေံနွံဂှ်ရ ပ္ဍဲအခန်ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူဗၟာတံ ပကုန်လဝ်စး ဟွံဟီုပတိတ် တၚ်ဒတူလိုၚ် သၞောတ်ဖေဝ်ဒရာဒဳမဵုကရေဇြဳ မၞုံကဵုတွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ ကေုာံ တွဵုရးကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် (အမျိုးသားများပြည်နယ်) ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံ လုကဴဂကူဗၟာတံ ဟၟဲကဵုတွဵုရးဍုၚ်ဏီမ္ဂး ကၟိန်ဍုၚ်ဗၠးၜးမွဲ ဟီုစၟတ်စ ဟွံဂွံဏီရောၚ်။