ချေတ်မေန်ထောန်
အဆက်နူလၟေၚ်တုဲတေံ …..
ကလေၚ်ရံၚ်ဝၚ်အတိက်မ္ဂး
သၞာံ (၂၀၂၁)၊ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ (၁) ပရေၚ်ထိၚ်သီအဝဵု က္တဵုဒှ်အာ ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဏအ်ဂှ် အလန်ကၠာအိုတ် ဟွံသေၚ်ရောၚ်ဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်ဗွဲမဂၠိုၚ်တအ် တီဒၟံၚ်ဖအိုတ်ရ။ ဒှ်သာ်ဂှ်ရ အကာဲအရာ ပရေၚ်ထိၚ်သီအဝဵု က္တဵုဒှ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲကာလအတိက်တေံကဵု ဝၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဍုၚ်ဗၟာ က္တဵုဒှ်ကၠုၚ်တအ်ဂှ် ထေက်ကဵု ဒးကလေၚ်လ္ၚတ်ရ။
ဍုၚ်သၟာၚ်တအ်ဟီုဒၟံၚ် ဒှ်ညံၚ်ဍုၚ်သဳရဳယျာဏောၚ်၊ ဒှ်ဍုၚ်ဟုံဗြံ Failed State ဏောၚ်ဟီုဂှ် သၞာံ (၁၉၄၉) တေံ ဍုၚ်ဗၟာဏအ် ဒးဆဵုဂဗကၠုၚ် တုဲဒၟံၚ်ရ။ (၁၉၄၈)၊ ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ (၄) ဂှ် ဍုၚ်ဗၟာ က္လိဂွံအခေါၚ်သၠးပွးရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် (၁၉၄၈) ၊ ဂိတုမာတ် (၂၈) ဂှ် ဗော်ကမျူဏေတ်ဍုၚ်ဗၟာ (ဗကပ) တိတ်ဂြိုပ်တုဲ ပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ်လေဝ် က္တဵုဒှ်ကၠုၚ်နူအခိၚ်တေံရ။
ဍုၚ်ဗၟာဂွံသၠးပွးတုဲ လအ်ဂွံၜိုတ်ပိဂိတုဂှ် ဗကပ၊ ဒပ်စဵုဒၞါကောန်ဂကူကရေၚ် (KNDO) ၊ ဗော်ကမျူဏေတ် အလာံဍာဲ (တခေန်သဵု က္ဍိုက်ပ်)၊ ပျဳဒုယျေဝ်ဗဝ်၊ ဒပ်ဗကပ ကေုာံ ဒပ်ကရေၚ်-ကချေၚ် မပါ်တိတ်အာ နူအပ္ဍဲဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် ပုန်ပၠန် ဒှ်ကၠုၚ်ပေါဲဗ္တိုက်ရ။
အပ္ဍဲကာလ (၁၉၄၈- ၁၉၄၉) ဂှ်မ္ဂး ရဲပုန်ပၠန်တအ် ဗ္တိုက်သီဂွံဍုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ အလဵုအသဳဥူနု ကဵု ဒပ်ပၞာန်နေဝေန် ထိၚ်လဝ်မာန်ဂှ် နွံဆဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဟေၚ်ရ။ ဒဵုကဵုအၚ်စိၚ်ဂှ် ကရေၚ်တအ် သီဂွံလဝ်။
ကူမေန်တာ ဒပ်ချာန်ကေယှိက် (နူဍုၚ်ကြုက်) ဂွံလဝ်အထံက်ကဵု အမေရိကာန်ဂှ် ၜက်ၜေတ်စိုပ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ဗၟာဏအ်တုဲ ကဵုဒၟံၚ်ဒဒိုက် ကုဍုၚ်ဗၟာကီုရ။
အခိၚ်တေံဂှ် လုပ်ကၠုၚ်ပေါဲဗ္တိုက် သွက်ဂွံပါ်တိတ်ဖအိုတ်ဏောၚ်ဒှ်တုဲ ဍုၚ်ဗၟာဏအ် စိုပ်အာအဆံၚ် ဍုၚ်ဟုံဗြံ Failed State တုဲရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် အလဵုအသဳ ဥူနုကဵု ဒပ်နေဝေန်တအ် ကလေၚ်ထိၚ်ဂွံအာပၠန်ရ။
(၁၉၅၈) ဂှ် ဖဆပလ ဒှ်အာၜါလွး ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဟွံတန်ကြန် (ဟွံညိၚ်ဝတ်) ဒှ်ကၠုၚ်တုဲ နေဝေန် သ္ပဇြဟတ်ကဵု ဒပ်ပၞာန်ဇကု ထိၚ်ကေတ်အဝဵုကၟိန်ဍုၚ် သ္ပကၠုၚ် အလဵုအသဳမၚ်သ္ၚိရ။ ၜိုတ်ဏအ် ဟွံပေၚ်စိုတ်ဏီတုဲ (၁၉၆၂) ၊ ဂိတုမာတ် (၂) ဂှ် သီကေတ်အဝဵုကၟိန်ဍုၚ်ပေၚ်ၚ် နူအလဵုအသဳ ဥူနုတုဲ သ္ပကၠုၚ် တၠအဝဵုသၞောတ်မွဲဗော် ပ္တန်ကၠုၚ် သၞောတ်သဵုယှေဝ်လေတ်ဗၟာရ၊ ဒၟါနူဂှ်ရ ဥူနု တိတ်အာဍုၚ်မ္ၚးတုဲ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဍာံဍာံ ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဂှ် ညးတေံရဏောၚ် ဟီုလလောၚ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၇၀) တေံရ။
ဥူနူ လလောၚ်သာ်ဏအ်တုဲဂှ် ပ္တန်ကၠုၚ် ဒပ်စဵုဒၞါညးဍုၚ်ကွာန် (PDA) ရ။ သြန်ကဵု လွဟ်လက်နက်ဂှ် အလဵုအသဳ အမေရိကာန်ဏောၚ် ထံက်ပၚ်လဝ် ရဴဝွံ ဂွံဗှ်လ္ၚတ်ကေတ် ပ္ဍဲလိက်အုပ် မချူလဝ် ပရူပရေၚ်ဍုၚ်ဗၟာတအ်ရ။ ဗွဲကြဴဏအ် ဥူနုဂှ် ပလီုကၠေံ ဂကောံအလဵုအသဳညးတေံပ္တန်လဝ်ဂှ်တုဲ ထောံလသာကၠေံဒပ် ကလေၚ်စဴကၠုၚ် ဍုၚ်ဗၟာတုဲ ဇူထောံနူလိုက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရ။
အခါစိုပ်သၞာံ (၁၉၈၈) ဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ကလိုက်ကမဵု ကၠောန်ပၠန်ဂတး ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ၊ ဒ္စဵုဒ္စးတၠအဝဵုပၞာန် နေဝေန်ရ၊ အခါဂှ် သ္ကိုပ်ပၞာန်သဝ်မိုၚ် သ္ပက္ဍိုပ် သီကေတ်အဝဵုတုဲ သၞာံ (၁၉၉၀) ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ်ကဵု ပေါဲရုဲမာဲ၊ ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲဂှ် ဗော်လဵုမာန်န် ပအပ်ကဵု အဝဵုကၟိန်ဍုၚ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်ညးတအ်ဂှ် ကလေၚ်စဴဒၞါဲဒပ်ညးတအ်ဏောၚ် ဟီုကၠုၚ်သာ်ဏအ်ရ။
ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲ (၁၉၉၀) ဂှ် ဗော်ဂအုပ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကောန်ဂကူ (NLD) ဇၞးအာကီုလေဝ် ဒပ်ပၞာန် ဟွံပအပ်အဝဵုတုဲ သ္ကိုပ်ပၞာန်တာန်ယှိုဲသ္ပက္ဍိုပ် ကလေၚ်သီကေတ်အဝဵုပၠန်ရ။ သီအဝဵုအခိၚ်တေံဂှ်လေဝ် နနဲပၠန်ဂတးက္ဍိုပ်က္ညၚ် (၂၀၂၁) ဏအ်ကီုရ NLD ဒ္စဵုဒ္စးဒပ်ပၞာန်တုဲ အာတ်မိက်ကၠုၚ် ညံၚ်ဂွံကလေၚ် ပၟပ်အဝဵုရ။
အခိၚ်တေံလေဝ် ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳက္ဍိုက်ပ် ပံက်တိုန် ကမ္မတဳသ္ပစၞးကၠတ်ထဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် (CRPP) ၊ ကြဴနူဂှ် ဒံက်တာသိၚ်ဝေန် သ္ပက္ဍိုပ်ပံက်တိုန် အလဵုအသဳပံၚ်ကောံ (NCGUB)၊ ကဏ္ဍရပ်လွဟ်ပၠန်လေဝ် မုက်ဒပ်ဒဳမဝ်ကရေတ်တေတ် ကွးဘာဂမၠိုၚ် ဆေၚ်ကဵုအလုံဍုၚ်ဗၟာ (ABSDF) မံက်ကၠုၚ်ကီုရ။ ဒဵုကဵုလၟုဟ် ဂကောံတအ်ဏအ် နွံမံၚ်ဖိုဟ်ကီုလေဝ် ဒပ်ပၞာန်ဂှ် သီုဣန်ရဳ (အိန်ရဳ) ဟွံလီု ဆက်အုပ်ဓုပ်ကၠုၚ် ဒဵုကဵု (၂၀၁၁) ရ။
စိုပ်သၞာံ (၂၀၁၀) ဒပ်ပၞာန် ကၠောန်ဗဒှ်ကဵု ပေါဲရုဲမာဲတုဲ ဗော်ပရေၚ်ဖေါအ်ဗြေဝ် ကေုာံ ပရေၚ်ခိုက်ကၠိုက် ကၟိန်ဍုၚ် (USDP) ဇၞးမာဲတုဲ ပ္ဍဲသၞာံ (၂၀၁၁) ဂှ် ဒပ်ပၞာန် ပအပ်ကဵု အဝဵုကၟိန်ဍုၚ်၊ ကဵုကွာ်အာ ဂၠံၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳရ။
(၂၀၁၁-၂၀၁၅) အပ္ဍဲပွိုၚ် (၅) သၞာံဏအ် အလဵုအသဳ USDP ဥူတိၚ်သိၚ် ပ္တန်ကၠုၚ် ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် ကေုာံ ဂကောံရပ်လွဟ်တအ်တုဲ ပေါဲရုဲမာဲသၞာံ (၂၀၁၅) ဂှ်လေဝ် ကၠောန်ဗဒှ်ကဵု တန်န်ကြန်န်ရ၊ ကုဗော် NLD မဇၞးမာဲဂှ် ပအပ်ကဵု အဝဵုကၟိန်ဍုၚ်ရ။
(၂၀၁၅-၂၀၂၀) အပ္ဍဲပွိုၚ် (၅) သၞာံဏအ် အလဵုအသဳ NLD ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳကမြဴကၠုၚ် ဒက်ပ္တန် ပရေၚ်ညဳသၟဟ်ဂကူကီုလေဝ် ကေုာံ ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဟွံသေၚ်ကဵုဂကူဗၟာဂှ် ဒက်ပ္တန်ဓဝ်ညဳသာဟွံမာန်တုဲ ဒးဒုၚ်အထေၚ်ဗၠေတ်ကဵု ကောန်ဂကူတအ်ရ။ ဆဏအ်သၟးဟွံသေၚ် အလုံမသုန်သၞာံဏအ် ကေုာံ ဒပ်ပၞာန်ဟေၚ်ရ ဒက်လဝ်ဓဝ်ညဳသာဂးတုဲ ဒးဒုၚ်ပါ်ပါဲကဵု ကောန်ဂကူတအ်ရ။
အကြာအကာဲအရာဏအ်ဂှ် အခါစိုပ်ပေါဲရုဲမာဲ (၂၀၂၀) ဂှ် NLD ဇၞးအာ ဘောနဘောနံၚ်ကီုလေဝ် NLD ဒက်ကၠုၚ်လဝ် ဓဝ်ညဳသာ ကေုာံ ဒပ်ပၞာန် အလုံမသုန်သၞာံဂှ် ဒပ်ပၞာန် ထံက်ထ္ၜး ပရေၚ်ကယျာန်ဓဝါတ် မာဲဟွံဗဗွဲဓဝ် (၁၀) ပြကောဋိကိုဋ်ပြၚ်ဂှ်တုဲ အာတ်မိက်ကဵု ကလေၚ်စၟဳစၟတ်ရ၊ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ဟွံကလေၚ်စၟဳစၟတ်ကဵုဂှ် ထ္ၜးဟိုတ်တုဲ ပၞာန်ထိၚ်သီကေတ်ထောံအဝဵု ပ္ဍဲသၞာံ (၂၀၂၁)၊ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ (၁) ဂှ်ရ။
နူဂှ်တုဲ သ္ပညံၚ် အလဵုအသဳပံၚ်ကောံဍောတ်တ်တုဲ ဒပ်ပၞာန် ပံက်ကံၚ်ဇြဳအုပ်ဓုပ်ကၟိန်ဍုၚ်၊ နူဂှ် စန်ပကောံကေတ် ဗွိုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဟွံပြေပြံၚ် ဟွံဒးဂၞပ်ကဵု NLD ဂှ်တုဲ ဖန်ကဵုဒၞါဲ နဒဒှ်ကောန်ဂကောံကံၚ်ဇြဳ အုပ်ဓုပ်ကၟိန်ဍုၚ် (နစက) ၊ နဒဒှ်ဝန်ဇၞော် ဂကောံအလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ်၊ နဒဒှ်ကောန်ဂကောံကံၚ်ဇြဳအုပ်ဓုပ် တွဵုရး ကေုာံ ရးဒေသဇၞော်တုဲ စန်ပကောံလဝ်ဇြဟတ်ရ။
သဳအာပဳအုက် နူ NLD ပံက်လဝ်ဂှ်လေဝ် ပံက်ပ္တိုန် အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ဂကူ အေန်ယူဂျဳ တုဲ ဂစာန်ကၠုၚ် သွက်ဂွံလလမ်ကၠေံ ကံၚ်ဇြဳအုပ်ဓုပ်ကၟိန်ဍုၚ် (နစက) ရ။ နူ အေန်ယူဂျဳ ဏအ် ပံက်ဒပ်ပၞာန်စဵုဒၞါ ညးဍုၚ်ကွာန် (ပဳဒဳအာပ်) တုဲ လုပ်ပေါဲဗ္တိုက်ကဵု ဒပ် (နစက) တအ်ဏောၚ်၊ နူဂှ် ညံၚ်ဂွံသီတိဍာ်မာန်၊ ညံၚ်ဂွံဖျေံ ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်မာန်၊ ညံၚ်ဂွံဂွံ ပရေၚ်ဗဗွဲသၞောဝ်ကဵုဂၠးတိမာန်ဂှ် ဂစာန်ဒၟံၚ်ဖိုဟ် ဂွံဆဵုကေတ်။
ဗီုလဵုဒှ်ဒှ် ဒဒှ်အတိက်တေံ သာ်လဵုက္တဵုဒှ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဏအ်ကီုရောဂှ် ဒးကလေၚ်လ္ၚတ်ကီုဏောၚ်။ သရောပ်မ္ဂး ချိုတ်ပၠိုတ်မွဲဂှ် ညံၚ်ရဴဍုၚ်သဳရဳယျာလေဝ် ဍေံဒှ်ဟွံမာန်၊ အဆံၚ်ဍုၚ်ဟုံဗြံ Failed State မွဲလေဝ် ဒှ်ဟွံမာန်ရောၚ်ဂှ် ဟီုတုဲ ရုပ်ကၠေံနိဂီုရ။
