နာဲကသုမန်
တ္ၚဲဏံ ပိုဲတံ ဂွံဆဵုကေတ် ပေဲါပၞာန်ဝွံ ညးနွံကဵု ဒြဟတ်လၟိဟ်မၞိဟ်ဂၠိုၚ်၊ အဝဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်သၠုၚ် ကေုာံ ဒပ်ပၞာန်နွံကဵုဒြဟတ် သ္ပမာန်ဍဵုဍိုက် လတူဒြဟတ်ဍောတ်မွဲ ညးမိက်ဂွံမံၚ်သၠးပွး ကံကုသဵုညးတံ ညးတံ မိက်ဂွံဖန်က်ကေတ်ရ။ ဒပ်ပၞာန်ရတ်ယှာ ဒြဟတ်ဇၞော်မွဲ လုပ်အာ ပန်ပှော်ဖန်က်ထောံ လတူဍုၚ်ယူကရိၚ်တုဲ ဍုၚ်မွဲသၠေက်အာ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဒးဂြိပ်ဒဴပၞာန်ရ။ ပရေၚ်ဍဵုဍိုက်သ္ပမာန် နူကဵု ဂကူဒြဟတ်ဇၞော်ဇၞော် (ဝါ) စိုတ်ဓာတ်မဟာဝါဒဳဂကူ နွံမံၚ်သာ်ဏံရောၚ်မ္ဂး ဂၠးကဝ်ဏံ သွက်ဂွံၜိုဟ်လလမ်ဂှ် ဒှ်ဝါတ်ရ။
ဝၚ်အတိက် ကၟိန်ဍုၚ်သဵုဗဳယေက် (Soviet Union)
ရံၚ်အာမွဲအခိၚ် ဗၞတ် (၁၀၀) သၞာံပြၚ်ၚ်တေံ အခိၚ်ဍုၚ်ရတ်ယှာတံ စကာဝါဒ ကောန်မျူနေတ်တုဲ အခိၚ်တေံ ဍုၚ်လညာတ်တုပ် ဗၞတ် (၁၅) ဍုၚ်ဂှ် ပကောံစုတ်လဝ် ပ္ဍဲကဵုကၟိန်ဍုၚ်သဵုဗဳယေက်ရ။ အခိၚ်တေံ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၁၇) ဂှ် ဝါဒကောန်မျူနေတ်ဂှ် ဂွံအာဇၞး ပ္ဍဲကဵုရတ်ယှာတုဲ နူကဵုဂှ် ဝါဒကောန်မျူနေတ် ဆက်တုဲကၠောံအာ ပ္ဍဲကဵုကၟိန်ဍုၚ်ဇိုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ်ရ။ သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကောန်မျူနေတ်တံ သီကေတ်ထောံ ဍုၚ်ယူကရိၚ် (Ukraine) ဍုၚ်ဂျဝ်ဂျဳယျာ (Georgia) ကေုာံ ကၟိန်ဍုၚ်တၞဟ်ဟ်တံ အပံၚ် (၁၄) ဍုၚ် ပကောံပၠောပ်ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ရတ်ယှာတုဲ ဒက်ပတန်ပတိုန်လဝ် ညံၚ်ရဴကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်မွဲရောၚ်။ ဆဂး ဖေဝ်ဒရေဝ်ဇေတ်တ်ဂှ် ဟွံသေၚ်ရ။
တၠအဝဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကောန်မျူနေတ်တံဂှ် ဒှ်မံၚ်ဂကူရတ်ယှာတံရ ဂၠိုၚ်တုဲ သွက်အလုံကၟိန်ဍုၚ်သဵုဗဳယေက်ဂှ် ဂကူရတ်ယှာတံဟေၚ် ဖန်ဇန်ကေတ်တ်ရောၚ်။ အခိၚ်တေံမ္ဂး ဝါဒကောန်မျူနေတ်ဂှ် သကာတ်မြဟ်တုဲ ရဲဟွံကဠၚ်အမိၚ်တံဂှ် ဒးဒုၚ်ရပ် ဒးဒုၚ်ဂစိုတ် ဒးဒုၚ်ကဵုဒုဟ် ဒးဒုၚ်ပလံၚ်ပၠောပ် ဒၞာဲဗဒိုပ်ကမၠောန် (Concentration Camp) တံရ။
ပ္ဍဲလက်ထက်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သတာလေန် (Stalin) ဂွံအဝဵုဂှ်မ္ဂး ညးတေံဂှ် ဒှ်တၠအဝဵု ဓဇန်အိုတ် ဟီုစဂွံရ။ အခိၚ်ဂှ် ဍုၚ်ယူကရိၚ်တံ ဒးဂိရ။ အခိၚ်တေံဂှ် ဂကူရတ်ယှာတံ နွံမံၚ် ဗၞတ် (၁၂၀) ပြကောတိကိုဋ်တုဲ ဂကူယူကရိၚ်တံဂှ် နွံဗၞတ် (၂၀) ပြကောတိကို်ဋ်ရ။ အခိၚ်တေံ ဍုၚ်ရတ်ယှာတံ ပၠောပ်နၚ်ဂကူရတ်ယှာတံ သွက်ဂွံခဲါမာၚ် ပ္ဍဲခတှေ်ဍုၚ်ယူကရိၚ် သ္ကုတ်ဗၟံက်တုဲ ပ္ဍဲကဵုပွိုၚ် (၇၀) သၞာံပြၚ်ဂှ် ဂကူရတ်ယှာတံ အုပ်ဓလီုဂွံအာ ခတှေ်ဗၟံက်ဍုၚ်ယူကရိၚ်ရ။
ပြသၞာ စဒှ်ကၠုၚ်၊ ပါ်ပတိတ်ဍုၚ်ယူကရိၚ်
အတိုၚ်ဟီုလဝ် ဗွဲလတူတေံရ ပ္ဍဲလက်ထက်ကောန်မျူနေတ်တေံ ဇၞော်မောဝ်ဂှ် ဂကူရတ်ယှာတံ လုပ်ဂွံလဝ် ပ္ဍဲဍုၚ်ယူကရိၚ် တၟာဂလိုၚ်တုဲဒှ်ရောၚ်။ အဓိ်က ပ္ဍဲကဵုခရိုၚ် (၂) ခရိုၚ် ဒေသဗၟံက်တေံဂှ် မွဲမွဲခရိုၚ်မ္ဂး ဂကူရတ်ယှာတံ နွံမံၚ် ဗၞတ် (၈၀) တၟအ်ကၠံရောၚ်။
ပ္ဍဲကဵု သၞာံ (၁၉၉၀) ဂှ် ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်ရတ်ယှာဂှ် ဒှ်ပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲရ။ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သဵုဗဳယေက် ‘မဳချေဝ်ဂဝ်ၜါချပ်’ (Meikil Goverchov) ကလိဂွံအဝဵုတုဲ ညးတေံ ပြံၚ်သၠာဲထောံ ဝါဒကောန်မျူနေတ် ညံၚ်ဂွံဒှ်အာ ဍုၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတုဲ ဝါဒကောန်မျူနေတ်ဂှ် သရို်ဟ်စှေ်အာရ။ လတုဲ နကဵုညးတေံ ဆက်ကဵုအခေါၚ် ဍုၚ်ပံၚ်ကောံလဝ်ဂှ် သွက်ဂွံပါ်တရးပတိတ် ဍုၚ်ဇကု နူကဵုကၟိန်ဍုၚ်သဵုဗဳယေက်တုဲ ဍုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တံဂှ်ပါ်တိတ်တုဲ ဒှ်အာဍုၚ်သၠးသၠးပွးပွး ဗီုညးကဵုညးရ။
ဍုၚ်ယူကရိၚ်ဂှ်တှေ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ညးတံ ကေတ်ဆန္ဒ ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန်ညးတံတုဲမ္ဂး ပ္ဍဲကဵုသက္ကရာဇ် (၁၉၉၁) ဂှ်မ္ဂး ဂွံကၠုၚ်သၠးပွးရ။ ဍုၚ်ဂွံကၠုၚ်သၠးပွးတုဲမ္ဂး ကောန်ဍုၚ်ယူကရိၚ်တံ အာနကဵုဒဳမဝ်ကရေဇြဳတုဲ ကံကုသဵု ကောန်ဍုၚ်ယူကရိၚ်ဂှ် ယူကရိၚ်တံ ဖန်ကေတ်ဂွံရ။ ညးအာက္ဍိုပ် ယူကရိၚ်တံဂှ်မ္ဂး ဒးဒုၚ်ရုဲစှ်ပတိုန် နဒဒှ်သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတုဲ ဍုၚ်ကွာန်ညးတံ ဇၞော်မောဝ်တဴတက်ကၠုၚ်ရ။ ဟိုတ်နူကဵု ဒှ်ဍုၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတုဲ ဍုၚ်ယူကရိၚ်ဂှ် ကြပ်ကၠုၚ်ကဵု ဍုၚ်ယူကရိၚ်ဂမၠိုၚ် လ္ပာ်သ္ကုတ်ပလိုတ်တေံနွံရ။ သၞောတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကီု သၞောတ်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တံကီု တုပ်ကၠုၚ်ကဵု ဍုၚ်ပလိုတ်တံတုဲ ဍုၚ်ယူကရိၚ်ဂှ် ဂစာန်တုဲ အာတ်လုပ်ကၠုၚ် ကၟိန်ဍုၚ်ယူရပ် (European Union) ကီုရ။
ဍုၚ်ယူကရိၚ်ဂှ် ဒှ်ဍုၚ်သၠးပွးမွဲတုဲ ဍုၚ်ညးတံဒးစို်တ် ညးတံ ပံၚ်တောဲမာန်ရ။ ဆဂး သမ္မတပူတေန် ဍုၚ်ရတ်ယှာဂှ် ဟွံစှေ်စိုတ်ကွေံရ။ ဍုၚ်ကေၚ်မံၚ်ကၠုၚ်လဝ် ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်ညးတံ တြေံတြေံတံ ဖအိုတ်တံဂှ် မိက်ဂွံကလေၚ်မံၚ် သၟဝ်ဍုၚ်ရတ်ယှာတံဂှ် နွံပၟိက်ကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲကဵုသက္ကရာဇ် (၂၀၁၄) ဂှ် သမ္မတပူတေန် ထဴကဵု ကောန်ဍုၚ်ရတ်ယှာတံ နွံအပ္ဍဲဍုၚ်ယူကရိၚ်တုဲ ကဵုတဵုသပုန်ရ။ ဟိုတ်နူကဵု သပုန်တံဏံတုဲ ဒပ်ရတ်ယှာတံ ကေၚ်ဗတိုက်ဍုၚ်ယူကရိၚ် မွဲဝါတုဲရောၚ်။
စိုတ်ဓာတ် မဟာဂကူရတ်ယှာ
မွဲအခိၚ်တေံ သမ္မတရတ်ယှာတြေံတြေံတံ ပါ်ပတိတ်ထောံဍုၚ် (၁၅) ဍုၚ်ဂှ်တုဲ သမ္မတပူတေန်ဂှ် ဟွံပေၚ်စိုတ်ရ။ ပါ်ပတိတ်ထောံ ဟွံထေက်ရောၚ် ညးတေံ ညာတ်ကေတ်ရ။ ဍုၚ်ရတ်ယှာ ဒးသှ်ၜေက်မံၚ် အတိုၚ်တြေံရောၚ် ညးတေံ ညာတ်ရ။ လညာတ်ဏံဂှ် ဒှ်လညာတ် မဟာဝါဒဳဂကူရတ်ယှာရ။
ဟိုတ်နူကဵု လညာတ်နွံတဴ သာ်ဏံတုဲ ကာလဍုၚ်ယူကရိၚ်တံ ကြပ်တိုန်ကဵုဍုၚ်ပလိုတ်တံဂှ်မ္ဂး သမ္မတပူတေန်ဂှ် ညာတ်စ ဟွံဂွံရ။ ဍုၚ်ကေၚ်မံၚ်လဝ် ကၟိ်န်ဍုၚ်သဵုဗဳယေက် မပတံကဵု ဍုၚ်ဇြဝ်ဂျဳယာ၊ ဍုၚ်ဗေလာရုတ်တံဂှ် လၟုဟ်ကလၚ်မံၚ်အမိၚ် ဍုၚ်ရတ်ယှာတုဲ ဍုၚ်ညးတံ တန်တဴဂွံမံၚ်ရောၚ်။ ဆဂး ဍုၚ်ယူကရိၚ်ဂှ် ဟွံမိက်ကဠၚ်အရေဝ် ဍုၚ်ရတ်ယှာကွေံကွေံတုဲ ဒပ်ပၞာန်ရတ်ယှာတံ လုပ်ဗတိုက်ရ။
သမ္မတပူတေန်ကဵု ဒပ်ပၞာန်ရတ်ယှာတံ လုပ်ဗတိုက် ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်ကရိၚ်ဂှ် ဗွဲမသကာတ်မြဟ်ရ။ ညံၚ်ရဴ လုပ်ဗတိုက်မံၚ် ပၞာန်ဂၠးကဝ်မွဲဟေၚ် လုပ်ပန်သီုက္ၜၚ်ကျာ သီုအမၠံက်ဇၞော် သီုဒပ်တို်က်တံ နွံရောၚ်။ ပန်စုတ်သ္ၚိဌာန်ညးဍုၚ်ကွာန် ဆဆဵုရ။ ပန်စုတ် သီုကဵုရုၚ်ဂဥုဲနွံကီုရ။ ပ္ဍဲကဵုပေဲါဗတိုက် ပွိုၚ် (၁၅) တ္ၚဲဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန် ဂကူယူကရိၚ်တံ ဗၞတ် (၂၅) ကိုဋ်တံ ဒးဂြိပ်ဒဴအာ ဍုၚ်မ္ၚးတေံနွံရ။
ဍုၚ်ဗၟာကဵု ဍုၚ်ရတ်ယှာ
ဟိုတ်နူကဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် (၂) ဍုၚ်ဏံဂှ် စိုတ်ဓာတ်တုပ်တုဲ သ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံၚ်လှိုၚ် အာစိုပ်ဝေၚ် ဍုၚ်ရတ်ယှာ ဂၠိုၚ်ကဵုဝါရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာလေဝ် ပလံၚ်ဗစိုပ်ဏာ ကောန်ပၞာန်ဗၟာသၟတ်တံ ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ အာတိုန်စိုပ် ဘာပၞာန် ဘာကၠတ်ပရိုၚ် ဘာကွတ်စက် ပ္ဍဲဍုၚ်ရတ်ယှာရ။ ကောန်ပၞာန်ဗၟာတံ ဂၠိုၚ်ကဵုလ္ၚီတံ က္လေၚ်စိုပ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲဒပ်ရ။ ကာလဗတို်က်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် ဓဇန်တဴ ဗွဲမလောန်ရ။ ၜိုတ်ဍေံတံ ဆဵုဂှ် ဗက်ဂစိုတ်ရ။ အခို််က်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ် တုပ်မံၚ််ကဵု ဒပ်ပၞာန်ရတ်ယှာရ။
သ္ကိုပ်ပၞာန် ဍုၚ် (၂) ဍုၚ်ဏံဂှ် စိုတ်ဓာတ်ဝါဒမဟာဂကူ နွံမံၚ် သီု (၂) ဍုၚ် ပေၚ်ၚ်ရ။ ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် ဒးမံၚ်သၟဝ်တဲ ညးတံဟေၚ် ညာတ်တုဲ ဇၞော်လဝ်ဒြဟတ်ပၞာန်ညးတံ ဗက်ဗတိုက်မံၚ် ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဂကူတၞဟ်တံရောၚ်။ ပ္ဍဲကဵုဂၠးကဝ် ယဝ်ရက္ဍိုပ်သ္ကိုပ် ဟွံရှေ်သှေ် အခေါၚ်အရာဒဳမဝ်ကရေဇြဳ အခေါၚ်အရာကောန်ဍုၚ်အရၚ် ကေုာံ အခေါၚ်အရာမၞိဟ်တံ နွံတဴမံၚ်သာ်ဏံမ္ဂး ဂၠးကဝ်ဏံ သွက်ဂွံၜိုဟ်လလမ်အာဂှ် ဟွံလောဲသွာရောၚ်။
