နာဲကသုမန်
တ္ၚဲဏံ အခေါၚ်အရာကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဟွံကလိဂွံဍိုက်က်ပေၚ်ၚ် ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဇေတ်တ် ဟွံမာန်မ္ဂး ပေဲါပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ် ဟွံတုဲဒှ်ဏီ။ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ဂှ် ကလိဂွံဟွံမာန်ဏီရ။ တ္ၚဲဏံ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ပတှေ်ကေတ်ဂှ် ဍုၚ်ဇကု ညံၚ်ဂွံစိုပ်တဲဇကုဂှ် ဇကုဒးဗတိုက်ကေတ်ဟေၚ်ရောၚ်။
လိက်ကသုက်ပေန်လုၚ် နွံကၠုၚ်ကဵုဝၚ်
တ္ၚဲဏံ ပဋိပက္ခကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲတံ ဂၠိၚ်သ္ၚောဲ၊ ခြာဟွံလအ် လောန်ကၠုၚ် ဗၞတ် (၁) သၞာံတေံ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ က္လေၚ်ထိၚ်အဝဵု၊ ပေဲါပၞာန်အလုံဍုၚ်မွဲ သကာတ်မြဟ်တိုန် မွဲဝါပၠန်ရ။ လောန်ကၠုၚ် အခိၚ်ပွိုၚ် (၅) သၞာံ အကြာသက္ကရာဇ် (၂၀၁၆-၂၀၂၀) ကေၚ်တက်ကျာသဳကၠဳကၠုၚ်လဝ် စပ်ကဵု ပေဲါသဳကၠဳပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် ပေန်လုၚ် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံ (၂၁ ရာစု ပၚ်လုံၚြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ) ဂှ်လေဝ် ဒေံါအာမွဲအခန်ကီုရ။
လိက်ကသုက်ပေန်လုၚ်ဂှ် မုရော။ မုသ္ပ ဒးက္လေၚ်ဟီု ပရူလိက်ကသုက်ဝွံရော။ လိက်ကသုက်ဏံ ချုက်လဝ် အကြာက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာတံ သ္ကိုပ်ပၞာန်အံၚ်သာန်ကဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် ဖျေံကၠုၚ်မူဝါဒ ဖေဝ်ဒရေဝ်ရ။ သွက်ဂွံဒက်ပတန်အာ ကၟိန်ဍုၚ်ဇေတ်တ် ပံၚ်တောဲလဝ်ကဵု ဍုၚ်ဂကူညးကဵုညးရ။ အခိၚ်တေံတှေ် ဍုၚ်ဗၟာ မကော်ခဴစ ၝောံဍုၚ် (ပြည်မ) ကေုာံ ဍုၚ်ကချေၚ်၊ ဍုၚ်သေံဇၞော်ကဵု ဍုၚ်ချေၚ်တံ ပါလုပ်တုဲ ဒှ်ဍုၚ်လတူဒဵုရ။ သွက်ဂွံပံၚ်တောဲ ဒက်ပတန်အာ ဍုၚ်တံဏံ ချူသၞောတ်ဝ်ဒက်ပတန်ဍုၚ် (၁၉၄၇) တုဲမ္ဂး သွက်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ်တံဏံဂှ် ချူလဝ် ပ္ဍဲကဵုသၞောဝ်ပေၚ်ၚ်ရောၚ်။ ဆဂး သ္ကိုပ်ပၞာန်အံၚ်သာန်ဂှ် ဒးဒုၚ်ပန်ဂစိုတ်ထောံ ပ္ဍဲဂိတုဂျူလာၚ် (၁၉၊ ၁၉၄၇) ဗၞတ် (၆) ဂိတု ကြဴနူကဵု ထပက်လိက်ကသုက်ပေန်လုၚ် ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးဍုၚ်သေံရ။
ရှ်သာ လိက်ကသုက်ပၚ်လုၚ် နွံ (၃) သာ် …..
၁။ အခေါၚ်အရာဒဳမဝ်ကရေဇြဳ
၂။ အခေါၚ်အရာတုပ်သၟဟ် အကြာကောန်ဍုၚ်အရၚ်
၃။ အခေါၚ်အရာ ကံကုသဵုဇကု ဇကုဖန်က်ကေတ် – ဍုၚ်ဇကု ဇကုအုပ်ဓုပ်ကေတ်တ်တံ မဒှ်ရ။
ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၄၈) တံသၞာံဂှ် ဍုၚ်ဗၟာ ကလိဂွံဗၠးၜးရ။ ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် ဒှ်ဒက်ပတန်ရ။ ဆဂး အခက်အခုဲဍေံ နွံတဴတၟာဂလိုၚ်ရ။ ၝောံဍုၚ်ဗၟာဂှ် ထိၚ်လဝ်အဝဵုဂၠိုၚ်ကီု အုပ်ဓလီုလဝ် အကံက်အခေါန်ဂၠိုၚ်တုဲ ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးတံ ဒှ်ကၠုၚ် အခက်အခုဲရ။ မွဲသာ်ပၠနှ် ပ္ဍဲကဵုၝောံဍုၚ်ဂှ် ဂကူဇၞော် ပိဂကူ – မန်၊ ကရေၚ်ကဵု ရခေၚ်တံ သှေ်တဴမံၚ်တုဲ သွက်အခေါၚ်အရာညးတံဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကူဗၟာတံ ဟွံကဵုရ။ အခိၚ်တေံ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်တံ အာတ်မိက်ကၠုၚ် တွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် ‘မန်ကဵုဗၟာ တုပ်ပ်ရ’ (မွန်နဲ႕ ဗမာ အတူတူပဲ) ဟီုသာ်ဝွံတုဲ ကယျာန်ကၠုၚ်ရ။ သၟတ်မန်တံ ရပ်လွဟ် ဒးပၠန်ဂတးရ။
ပေဲါပၞာန် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ စတုဲ ပၠန်ဂတးကၠုၚ် အလဵုအသဳမဟာဝါဒဳဂကူဗၟာတံဂှ် ဍေံစတံ ဒှ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲကဵုဒေသ ဂကူမန်ကဵု ဂကူကရေၚ်တံရောၚ်။ လက္ကရဴဏံ ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်တုဲ ဂွံ (၁၀) သၞာံ (၁၀) ဗြဲဂှ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တၞဟ်ဟ်တံလေဝ် ပါလုပ်ကၠုၚ် ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ရ။
က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာတံ လွဳၜံၚ်ပတိတ် တၠအဝဵုပၞာန်
တၠအဝဵုပၞာန် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာ အဝဵုသၠုၚ်မံၚ် အခိၚ်တ္ၚဲဏံ ဟွံရှေ်သှ်ေ ဟွံသ္ပကေၚ်ကာ လတူညးတၞဟ်တံ အခိၚ်တ္ၚဲဏံဂှ် မွဲအခိၚ်တေံ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဗၟာတံဟေၚ် လွဳၜံၚ်ပတိတ်လဝ်ရောၚ်။ ဗီုဍေံကဵုဍေံ ဍေံမံက်တိုန် ဟွံသေၚ်ရ။
ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၄၈) စဵုကဵု (၁၉၅၈) ပွိုၚ် (၁၀) သၞာံဂှ် အလဵုအသဳဖဆပလတံ ဂွံအဝဵု နကဵု နဲကဲရုဲမာဲကီုရ။ လဆောဝ်လဆောဝ် သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂကူဗၟာတံ ဟိုတ်နူကဵု ပၠံၚ်ၜးအဝဵု ညးသကအ်တုဲ ထကးညးသကအ်လေဝ် နွံရ။ ဆဂး က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာတံဂှ် စကာကၠုၚ် ဝါဒမဟာဂကူတုဲ ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တၞဟ်ဟ်တံဂှ် ဒးမံၚ်စံၚ်အာ သၟဝ်တဲညးတံရောၚ် လညာတ်ညးတံ နွံတဴသာ်ဝွံရ။ အခေါၚ်အရာ ဒးကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်ထေက် သွက်ဂွံပါ်ပရအ်အဝဵု (Power Sharing) ကီု သွက်ဂွံပါ်ပရအ်ကဵု တွဵုရးတၟိကီု ဟွံကၠောန်သ္ပကဵုရ။
တုပ်တဴညံၚ်ရဴ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာကီု ဍုၚ်အေန်ဒဳယျ (India) လေဝ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ် နွံဂၠိုၚ်ရ။ ဍုၚ်အေန်ဒဳယျတံလေဝ် ဂွံဗၠးၜးတုဲဂှ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်လ္ၚဵုတံ ဒးဂွံတွဵုရးထေက်ဂှ် ညးတံ ပါ်ပတိတ်ကဵု နွံရ။ သွက်တွဵုရးညးကဵုညးဂှ် အခေါၚ်အရာဒဳမဝ်ကရေဇြဳကီု အခေါၚ်အရာတုပ်သၟဟ်ကီု ကံကုသဵုဇကု ဇကုဂွံဖန်က်ကေတ်ကီုဂှ် ဖန်ဇန်ကဵုလဝ်တုဲ ပ္ဍဲဍုၚ်အေန်ဒဳယျဂှ် ပဋိပက္ခဇၞော်ဇၞော် ဗီုဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဟွံဒှ်ရ။ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ကတဵုသပုန် မွဲမွဲသာ်မ္ဂး အလဵုအသဳအေန်ဒဳယျတံ သောၚ်ကလးကဵု လၟိုန်ကာလရ။
စိုတ်ဓာတ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာတံဂှ် ဗီုဂှ်ဟွံသေၚ်ရ။ ကောန်ဍုၚ်အရၚ် အာတ်မိက်အခေါၚ်အရာ ညးတံ ဒးဂွံထေက် နနဲၜိုဟ်ဟ်ဂှ် ဟွံတက်ကျာမွဲသာ် စကာဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံတုဲ ကဵုစံၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံရ။ ရပ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံတုဲ ပၠောပ်ထံၚ်ရ။ ယုတ်မာပပ်ပဳ နာနာသာ်ရ။ လက္ကရဴအိုတ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဒးရပ်လွဟ် ပၠန်ဂတးရ။
အကာဲအရာပရေံအိုတ် မွဲသာ်ဂှ် အဃောကောန်ဍုၚ်အရၚ် ကချေၚ်၊ ချေၚ်၊ သေံဇၞော် (ရှမ်း) ကေုာံ ကရေၚ်ဍာဲ (လက္ကရဴဏံ လုပ်ကၠုၚ်) သဳကၠိဴမံၚ် ညးသကအ် သွက်ဂွံပခိုၚ်ပတိုန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် အလဵုအသဳဖဆပလ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော် ပအပ်ထောံအဝဵုကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ပွိုၚ် (၂) သၞာံ နဒဒှ်အလဵုအသဳမၚ်သ္ၚိ (အိမ်စောၚ့်အစိုးရ) ရ။ နူကဵုသၞာံ ၁၉၅၈ စိုပ် ၁၉၆၁ ရ။ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာ နေဝေန်ကဵု က္ဍိုပ်ပၞာန်ဗၟာ တီအာ ရှ်သာအဝဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရ။
ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၆၁) အလဵုအသဳဖဆပလတံ က္လေၚ်ဂွံအဝဵုရ။ ကောန်ဍုၚ်အရၚ် လတူဒဵုတံ ဆက်တုဲ သဳကၠဳအာ ပရူကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ် သွက်ဂွံပါ်ပရအ်အဝဵုရ။ ဆဂး ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၆၂) ဂိတုမာတ် စၟတ်တ္ၚဲ (၂) ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ သ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန် သီအဝဵုရ။ ထ္ၜးဟိုတ်ကဵု ပရူဖေဝ်ဒရေဝ်ရ။ ဖေဝ်ဒရေဝ်ဟီုဂှ် ပါ်တိတ်ရောၚ်ဂးတုဲ ဗတိုက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံရ။
ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် နွံသီုကဵုအဝဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲမ္ဂး ဍေံတံ ဂွံနၚ်သြန်ဘဏ္ဍာဖအိုတ်ဂှ် ဖအုံစုတ် ပ္ဍဲကဵုဒပ်ပၞာန်ဗၟာတုဲ ဒက်ခၞံပတိုန် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ဒြဟတ်လေဝ် ဇၞော်တိုန်တုဲ သၠုၚ်ပတိုန်အသိၚ် ပေဲါပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ်ရ။
သရုပ်မ္ဂး က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဗၟာတံ လွဳလဝ်ကၞုဲမွဲ၊ လၟုဟ်ဂှ် ကၞုဲဏံ ဒြဟတ်ဍေံလေဝ်ထတ် ရပ်လဝ် ဟွံမာန်တုဲ ဗက်စံၚ်မံၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ဗဒေံါလဝ် ဟွံမာန်တုဲ ရုသံၚ် ယှုက်ထုဲအာရ။
ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဂွံပတှေ်ညးဂှ်ရော?
သရုပ်အာ ပွိုၚ် (၇၅) သၞာံဏံ ဟီုမ္ဂး ပိုဲကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ကၠးကေတ်မွဲသာ်ဂှ် လတူက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာတံကီု သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာကီု ဟွံပတှေ်စ လးလးရ။ ဍေံတံဂှ် စကာကၠုၚ် ဝါဒမဟာဂကူ (မဟာလူမျိုးကြီးဝါဒ) တုဲ ၚိတ်ကမၠက်ဖအိုတ် လတူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံကီု စကာကၠုၚ် ဝါဒတၠအဝဵုပၞာန် (စစ်အာဏာရှၚ်စနစ်) တုဲ ဗတိုက်ကၠုၚ် လတူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ စံၚ်ဍုၚ် စံၚ်ကွာန် ဂစိုတ်ကၠုၚ်ရ။ လညာတ်ဒက်ပတန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ်လေဝ် ပလီုကၠုၚ်ပၠန်ရ။
ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဂွံပတှေ်ညးဂှ်ရော။ ညးမွဲလေဝ် ပတှေ်ဟွံဂွံရ။ ဇကုဇကုရ ဇကုဒးပတှေ်ရောၚ်။ သွက်ဂွံစဵုဒၞာဂကူဇကုဂှ် ဇကုဟေၚ် ဒးကေတ်တာလျိုၚ်ရောၚ်။ ရံၚ်ကေတ် ၜိုန်ရတၞဟ်ခြာမံၚ်ကီုလေဝ် အလုံကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဒၞာဲညးကဵုညး လုပ်ပေဲါဗတိုက်ရောၚ်မ္ဂး ဒၞာဲဇကု ဇကု ဂွံသီကေတ်မာန်ဂှ် ပၟိက်ဇၞော်ရ။ တ္ၚဲဏံ ရဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဗၟာကဵု ရဲပၞာန်ဗၟာတံ ဒှ်ပရူရ။ ဍေံကဵုဍေံ ဂွံဒှ်မံၚ်သၞလၟိုန်ဂှ် ဒးကဵုဒြဟတ်ရောၚ်။ ဍေံကဵုဍေံ ဒှ်သၞတုဲ ဒြဟတ်ဍိုန်လျအာဂှ် ခိ်ုဟ်အိုတ်ရ။
သရုပ်မ္ဂး ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ် ဗီုပြၚ်တၟိ သာ်လဵုဂွံဒက်ပတန်ရောၚ်။ သောၚ်မံၚ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုအကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အခိၚ်တ္ၚဲဏံဂှ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် တိဍာ်ညးကဵုညး သီကေတ်တုဲ လက္ကရဴအိုတ် က္လေၚ်ကသေအ်ကၟဝ် ပံၚ်ကောံညးသကအ် ပၞးတုပ်ရောၚ်။ သၠးပွးဂကူညးကဵုညး ညံၚ်ဂွံဗၠးတိတ်အာ သၟဝ်တၠအဝဵုပၞာန်ဂှ် ဒးဂစာန်ကၠာရောၚ် ပတိုန်ထ္ၜးဏာရ။
