အကာဲအရာယဲကပ် (Covid-19) ဏံကတဵုဒှ်ဒၟံၚ်အလုံမွဲဂၠးတိဂှ်တုဲ မၞိဟ်လ္ၚဵုတံ စွံအာရီုကဵုပရေၚ်ထတ်ယုက်ဂှ်တုဲ ပတိုန်ကၠုၚ် ပရိုၚ်ဗၠေတ်ဗၠေတ်၊ ပတိုန်ထ္ၜးကၠုၚ်ဂြန်ဂဥုဲသာ်တေံသာ်ဏံတုဲ လတူဂြန်ဂဥုဲတံဂှ် ညးမွဲကေုာံညးမွဲ ဗက်တြး၊ ဗက်သုၚ်စောဲ၊ ပကောံကၠုၚ်ဂြန်ဂဥုဲတံဂှ်လေဝ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မံၚ်အကြာကွာန် အကြာအရာပ် လ္ၚဵုတံနွံရ။
နူကဵုပရေၚ်ယဲကပ် (Covid-19) ကတဵုဒှ်ကၠောံထၞာန်ဂွံအလုံဂၠးတိမွဲတုဲဗက်ဂှ် နကဵုဗီုရုပ် (video) မၞိဟ်ဗြဴမွဲ တက်လဝ်ရုပ်တုဲ ဒဒှ် ရ ‘တၞးလှီ’ (တၞံလှီ) ကော်ဗတ်ဗမာ (တမာပၚ်-တမာရွက်) ဂှ် ၜိုဟ်ဍာ်ပိ ဍာ်မွဲတုဲ သုၚ်မ္ဂး ယဲ (Covid-19) ဂှ်ဗၠးမာန်ရောၚ် တက် ဟီုလဝ် နကဵုအရေဝ်ဘာသာဗမာရ။ တုဲဂှ် (video) ဂှ် တြးတဴဒၟံၚ် ညးမွဲ ကေုာံညးမွဲ၊ မွဲဍုၚ်ကဵုမွဲဍုၚ် ပြးအာအလုံဂၠးတိမွဲရ။ ပရိုၚ် ဂှ် ဒယှ်ပြာကတ်အာတုဲ ‘တၞးလှီ’ ဂှ် လုပ်ကၠုၚ်ဗွဝ်ဖျာ သွံရာန်တုဲ သၟာကၠောန်စပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်-ရဲပၞော်ပိုန်ဒြပ်တံ ၜဟ်သွံတၞးလှီဂှ် ဒှ် အာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်လေဝ် ဒှ်ကၠုၚ်ရ။ အခိၚ်ဂှ် ‘တၞးလှီ’ ဒှ်အာၚုဟ်မးကွေံကွေံရ။ ဆဂး ပရိုၚ်ဂှ် ပြာကတ်ဂွံမွဲလစုတ်တုဲ ပြေဟဲအာ ရ။
နူဂှ်တုဲ ဂွံဂစိုတ်စၟယဲ ‘ဂိုဝ်ရဵုဏာဗာၚ်ရာသ်’ ဂှ် စကဵုလသိုန်ဗတာၚ် ဂး၊ ၜဲပါၚ်ကဵု ဍာ်ၜဵု ဂး မပတံသာ်ဏံလေဝ် တြး ကၠုၚ်ပရိုၚ် လတူ Social media တံနာနာသာ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဟွံလံမွဲသာ် ‘တၞးသၟိၚ်တျု’ (လောက်သေရွက်) ဂှ် ၜိုဟ်ဍာ်ပိ ဍာ်မွဲတုဲ သုၚ်မ္ဂး စၟယဲ ‘ဂိုဝ်ရဵုဏာဗာၚ်ရာသ်’ ဂှ် ချိုတ်ဗၠးဏောၚ် ပရိုၚ်ဂှ်တိုန်ကၠုၚ် လတူမုက် လိက်မဟာ ဇန်ပၠန်ရ။
ပရိုၚ်ဗီုစဏံတိုန်ကၠုၚ်လတူမုက်လိက် မၞိဟ်ဂလိုၚ်သုၚ်စောဲဒၟံၚ် Social media (Facebook) တံဆဵုဂးပရိုၚ် သာ်ဏံတုဲ ထပ်တြး ပါ်ပရအ်ဏာ ကုညးမွဲကုညးမွဲ၊ တြးပတိတ်ဏာဂၠိုၚ်ကွေံကွေံရ။ လတူပရိုၚ်ဂှ် ဒှ်ဂုန်ဖဵုဟွံဆဵု စဵုတ္ၚဲဏံရ။
မုဟိုတ်ရောဟီုမ္ဂး နူကဵု ဂကောံပရေၚ်ထတ်ယုက်ဂၠးတိ (WHO) တံ ဒဒှ်ရ ‘စလသိုန်ဗတာၚ်’ တံ၊ ‘ၜဲပါၚ်ကဵုဍာ်ၜဵု’ တံ၊ ၜိုဟ်သုၚ် ‘တၞးလှီ’ တံ၊ ၜိုဟ်သုၚ်ဍာ် ‘တၞးသၟိၚ်တျု’ တံကီုဂှ် ယဲဗၠးသက်သာရောၚ်ဂှ် ဂကောံပရေၚ်ထတ် ယုက်ဂၠးတိ (WHO) တံကီု၊ နူဌာnပရေၚ်ထတ်ယုက်အလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ် (ဗမာ) တံကီု ချူဒုၚ်စဳရေၚ်လဝ် ဟွံဆဵု သက်သက်ရ။
စပ်ကဵုပရေၚ်ထတ်ယုက်ဂၠးတိမွဲကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် ပရေၚ်ယဲကပ် (Covid-19) တ္ၚဲဏံဂှ် ဂကောံပရေၚ်ထတ်ယုက် (WHO) တံ ဂစာန် ကၠောန်ပတိတ်ဒၟံၚ်ဂဥုဲသ္ဂောံလွဳယဲ ‘ဂိုဝ်ရဵုဏာဗာၚ်ရာသ်’ ဂှ်ဖိုဟ်ရ။ ဍုၚ်ကြုက်၊ ဍုၚ်အမေရိကာန် တံ ဂစာန်ကၠောန်တဴဒၟံၚ်ဂဥုဲတုဲ လၟုဟ်မ္ဂး အလဵုအသဳဍုၚ်ညးတံသ္ပသမ္တီ၊ သ္ပကဵုဒတန်တုဲ စထပက်ဒၟံၚ်ဂဥုဲလွဳလွတ်-စဵုဒၞာ ယဲ ‘ဂိုဝ်ရဵုဏာဗာၚ်ရာသ်’ ဂှ်နွံရ။
ကၟိန်ဍုၚ်ဗမာပိုဲဏံလေဝ် သွက်ဂွံရာန်ဗကန်ကေတ်ဂဥုဲ စဵုဒၞာယဲဂှ် ဗက်အာတ်ဒါန်၊ ဆဝ်ဗ္ၚုဟ်ဒၟံၚ်တၠဒါန်တံ နွံရ။ အဃောဂၠးတိ တံ ဂစာန်တဴဒၟံၚ်ပရေၚ်ဂဥုဲသ္ဂောံစဵုဒၞာ လွဳလွတ် ဒၟံၚ်၊ ဂဥုဲစဵုဒၞာပြာပြာကတ်ကတ် သ္ဂောံမံက်ဂှ် ပရိုၚ် ဟွံဍာံပြ၊ ပရိုၚ်ပတောံ၊ ပရိုၚ် အလီ လတူမုက်လိက် မဟာဇန် ဂှ် ဒးစွံသတိတုဲ နိဿဲ၊ ပါ်တြး စွံသတိတုဲ ပတှ်ေ စှ်ေစိုတ်ညိ မိက်ဂွံဗတိုက်ဖၟောဝ်ရ။
လတူတၚ်နၚ်ပရိုၚ် တြးတဴဒၟံၚ် လတူမုက်လိက် မဟာဇန် တံဂှ် သွက်ဂွံ လ္ၚတ်ဂၠိုက်ဂၠာဲ၊ ဇွတ်သပေါတ်ဒးတုဲ ပတိုန် ထ္ၜးဏာ တၚ်နၚ်ထေက်ကဵု သ္ဒးဇွတ်သပေါတ်ထေက် (၂) တၚ်ရ။
၁။ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵုပရိုၚ်မၞိဟ်ဂမၠိုၚ်တအ် စိုတ်လေပ်စဂၠိုၚ်တအ်ဂှ်တုဲ ကၠောန်ဗဒှ်ပရိုၚ်ပ္တောံ-ပရိုၚ်ဟွံဍာံပြ
လတူပရောပရာကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲပစ္စုပ္ပန်ဏံ မုကတဵုဒှ်ဒၟံၚ်၊ မုညးဂမၠိုၚ်စိုတ်လုပ်စဂၠိုၚ်ဂှ် မၞိဟ်ရန်တၟံကဵု မုက်လိက် မဟာ ဇန် (Facebook) ညးတေံ ဒယှ်တှ်ကီု၊ ရန်တၟံမိက်ဂွံဂွံ Like ဂၠိုၚ်ကီုတုဲ ပရောပရာဆက်စပ်၊ ပရိုၚ်ဆက်စပ်တံဂှ် ချူ တြးပတိုန်ရ။
တၚ်နၚ်တမ်ရိုဟ်ပရိုၚ်တံဂှ် ဒှ်ဍာံပြဟွံသေၚ်ရ၊ ညံၚ်ရဴဒှ်ကွေံကွေံဟာ ပရိုၚ်ဍာံကွေံကွေံဟာ ညးလ္ၚဵုပါ်ပဲါဒှ်သံသယနွံ၊ ညးလ္ၚဵုဟွံချပ်စၚ်ခြၚ်မွဲသာ် ပတှ်ေစှ်ေစိုတ်တုဲ ထပ်ကလေၚ်ပါ်တြးဏာကု မွဲကဆံၚ်၊ ကုမၞိဟ်ဂလိုၚ်ရ။
ဗီုဂှ်ကီု အရာဆေၚ်ကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်လေဝ် ပ္ဍဲကာလပ္ၚံက်ပေဲါရုဲမာဲတုဲကၠုၚ်ဏံဂှ် ပရေၚ်ပရောလ္ၚဵုဂှ် ချူဖျေံလဝ်ဂုန် သိက္ခာ ပူဂဵု-ဂကောံ ညးမွဲလ္ပာ်တေံ ဟိုတ်ဖဵုမွဲမွဲသာ်တုဲ ပတိုန်ဏာလတူမုက်လိက် မဟာဇန် (facebook) မၞိဟ် ဂလိုၚ်ရ။ နူဂှ်မွဲကဆံၚ်ပၠန်ဂှ် ဂကောံညးတံ (မၞိဟ်ပတိုန်လဝ်ဂှ်) နကဵုအစဳဇန်နွံနွံ ထပ်တြးဏာ ကု မၞိဟ်ဂလိုၚ်ပၠန်ရ။ ပရိုၚ်ဟွံဍာံ၊ ဟွံပြ မံၚ်ဖိုဟ်ဂှ် ဒၟာနူကဵု မၞိဟ်ဂမၠိုၚ် ထပ်ပါ်တြးဏာဂၠိုၚ်ဂှ် ညံၚ်ရဴဒှ်မံၚ်ပရိုၚ် ဍာံပြမွဲရ။
၂။ ကၠောန်ဖန်ဗဒှ်တက်လဝ် ဒဒှ်တၚ်နၚ် နကဵု ဗဳဒဳယော video (နကဵုရုပ်ရမျှာၚ် ဗဳဒဳယော)
ဒုၚ်လဝ်သ္ဇိုၚ်လတူတၚ်နၚ်ပရောပရောမွဲမွဲတုဲ တက်ဗဳဒဳယော ဟီုပတိုန်လဝ်လတူ မုက်လိက် မဟာဇန် ညးဂမၠိုၚ်ရ။ မၞိဟ်လ္ၚဵုစှ်ေစိုတ်လတူ ပွညးတေံလေဝ်နွံ၊ ရန်တၟံ ဆန္ဒလညာတ်တုပ် မိက်ဂွံဖျေံဂုန်သိက္ခာ မၞိဟ်မွဲလ္ပာ်တေံကီုတုဲ စှ်ေစိုတ်တုဲ ထပ်ပါ်ပရအ်တြးဏာ ကုမၞိဟ်ဂလိုၚ်ရ။
ပွဖန်ဗဒှ်လဝ် ပရေၚ်ပရောဟွံဍာံ၊ ဟွံပြတံဂှ် မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တံ သ္ပညံၚ်ရဴဒှ်မံၚ်ကွေံကွေံ စှ်ေစိုတ်တုဲ တ္ၚအ်ပါ်ပရအ်ဏာ ကုမၞိဟ်ဂလိုၚ်တံရ။ ဒဒှ်ပရိုၚ်ဗီုစဏံဂှ် ဟွံဍာံဟွံပြကၠာလေဝ် စဵုကဵုမၞိဟ်တံ စှ်ေစိုတ် ဖန်ဗဒှ်ဏာရ။
လတူဗီုရုပ်ဗဳဒဳယောဂှ် မၞိဟ်ဗဵုဂၠိုၚ်၊ မၞိဟ်ထပ်ပါ်တြးဏာဂၠိုၚ်ကွေံကွေံရ၊ ဒးဟီုဥပမာမ္ဂး – ဗီုကဵု ဗီုရုပ်ဗဳဒဳယော မၞိဟ်ဗြဴမွဲ ဟီုလဝ် ၜိုဟ်သုၚ် ‘တၞးလှီ’ ဂှ်မ္ဂး ယဲ ‘ဂိုဝ်ရဵုဏာ’ ဗၠးဏောၚ် ဂှ်ရ။ (မောၚ်လေး တမာပၚ် ပြုတ်သောက်ရၚ် ကိုဗစ် ပျောက်တယ်) ဗီုရုပ်ဗဳဒဳယောဏံဂှ် ဒယှ်ပြာကတ်အာ အကြာ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ အလုံမွဲဂၠးတိမွဲရ။
ဆဂှ်ဟွံက မၞိဟ်လ္ၚဵု သီုကဵုဖန်ဗဒှ်ကၠုၚ်ဒွက်၊ ဖန်ဗဒှ်ကၠုၚ်ဒွက်ကချိၚ် နနဲသာ်ဏံ ဒယှ်ပြာကတ်ကၠုၚ် လတူ မၞိဟ်ဗြဴဂှ် ဟီုပတိုန်လဝ် ဗီုရုပ်ဗဳဒဳယော ဒဒှ်ရ ‘တၞးလှီ’ ဂှ် ၜိုဟ်သုၚ် ယဲဗၠးဏောၚ် ဂှ်ရ။
ယဝ်သဒှ်ကၠုၚ်သာ်ဏံတုဲ စိုတ်ဒှ် ပရေၚ်ဝိဝါဒ ဒှ်ဍာံဟာ၊ ဟွံဍာံဟာ စိုတ်ဒှ်သံသယမ္ဂး ပရေၚ်ရောဝွံ အာလ္ၚတ်ရံၚ်နူ ကဵု မုက်လိက် ဝေပ်သာ် (website) ဌာန်ပရိုၚ်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ သာ်ဂှ်ဟွံသေၚ်မ္ဂး အာလ္ၚတ်ရံၚ် ပ္ဍဲကဵုမုက်လိက် မဆေၚ် စပ်ကဵုပရေၚ်ပရော ဂှ်ညိ။
ဗီုကဵု ပရေၚ်ပရော ဆေၚ်စပ်ကဵုပရေၚ်ထတ်ယုက်မ္ဂး နူကဵုဌာနပရေၚ်ထတ်ယုက် တံ ချူပတိုန်ထ္ၜးလဝ်ပ္ဍဲလတူ မုက်လိက် ဌာနပရေၚ်ထတ်ယုက်တံနွံကီုဟာ၊ သ္ပလဝ်ဒတန် ချူဓမံက်ထ္ၜးလဝ် နွံကီုဟာ ရံၚ်တုဲ ပါ်ပဲါစိုတ်ဒးရ။
မိက်ဂွံဟီုဂှ် ဇၟာပ်ပိုဲတံဆဵုတၚ်နၚ်ပရိုၚ်ကီုဒှ်၊ တၚ်နၚ်ပရိုၚ်ဗဳဒဳယောကီုဒှ် လ္ပပတှ်ေပြဟ်တုဲ အာလ္ၚတ်ရံၚ် ဌာန်ပရိုၚ် ဝေပ်သာ် (website) တံညိ၊ ဗီုဂှ်ဟွံသေၚ် အာလ္ၚတ်ရံၚ် ပ္ဍဲကဵု မုက်လိက်ဌာနမဆေၚ်စပ်ကဵုပရေၚ်ပရောဂှ်တုဲမှ ပတှ်ေစှ်ေစိုတ်ညိဂှ် မိက်ဂွံဟီုဗ္တိုက်ဖၟောဝ်ရ။