Categories
ပရိုင်ပတောံ: Fact-Checking ပရိုၚ်

ပရိုၚ်ပတောံ-ပရိုၚ်ဗၠေတ်ဗၠေတ် တံဂှ် စွံသတိတုဲ တြး

လတူ ပရိုၚ်ပတောံ၊ ပရိုၚ်ဗၠေတ်၊ ပရိုၚ်ကောလဟောလ တံဂှ် စွံသတိတုဲ ထပ်တြးပါ်ပရအ်ဏာမ္ၚးညိ၊ လတူတၚ်နၚ်ပရေၚ် ပရောတံဂှ် ဗှ်-လ္ၚတ်-ဂၠိုက်ဂၠာဲ ကၠးဖ္ဍးတုဲမှ ထပ်တြးထေက်-ဟွံထေက် သ္ပဂပ်ဂဝ်ရ။ မပတံသာ်ဏံ သွက်သ္ဂောံ သ္ၚဳဂၠိပ်ချပ်ဗစာဒးတုဲ တၚ်နၚ်သ္ဒးတီလဝ်ထေက်တံဂှ် ပါ်ပရအ်ဏာ ဗဟုသုတ သာ်ဝွံရ။

ခေတ်လေဝ်တောတက်ကၠုၚ် ကွတ်စက်ဂှ်လေဝ် တောတက်မြက်ဇက်ကၠုၚ်တုဲ ပ္ဍဲကဵုအခေတ်ရပ်စပ် Social Media ဂၠိုၚ်တိုန်ဂှ်တုဲ ပရိုၚ်ကောလဟောလ၊ ပရိုၚ်ပ္တောံ၊ ပရိုၚ် ဗၠေတ်တ်တအ် မံက်ဂတဝ်တိုန်ကၠုၚ်အရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲရ။ လတူ ပရိုၚ်ပတောံ၊ ပရိုၚ်ဗၠေတ်၊ ပရိုၚ်ကောလဟောလ တံဂှ် စွံသတိတုဲ ထပ်တြးပါ်ပရအ်ဏာမ္ၚးညိ၊ လတူတၚ်နၚ်ပရေၚ် ပရောတံဂှ် ဗှ်-လ္ၚတ်-ဂၠိုက်ဂၠာဲ ကၠးဖ္ဍးတုဲမှ ထပ်တြးထေက်-ဟွံထေက် သ္ပဂပ်ဂဝ်ရ။ မပတံသာ်ဏံ သွက်သ္ဂောံ သ္ၚဳဂၠိပ်ချပ်ဗစာဒးတုဲ တၚ်နၚ်သ္ဒးတီလဝ်ထေက်တံဂှ် ပါ်ပရအ်ဏာ ဗဟုသုတ သာ်ဝွံရ။

တၚ် (၁) ဗီုပြၚ်ပရိုၚ် ရုပ်ဗျံက်

ပ္ဍဲကဵု ချူဓမံက်ထ္ၜးလဝ် ဗီုပြၚ်ပရိုၚ်ရုပ်ဗျံက်လ္ၚဵုဝွံ ဓမံက်ထ္ၜးလဝ် ဗီုရုပ်ဗျံက်ဂှ်တၞဟ်၊ ချူဓမံက်ထ္ၜးလဝ် တၚ်နၚ်ဂှ် တၞဟ်၊ ကၠောန်ဗဒှ်ပတောံလဝ် ဗီုပြၚ် ရုပ်ဗျံက်ကွေံကွေံတုဲ၊ ချူဓမံက်ထ္ၜးဟီုဗျံက်လဝ် ကုဂကောံမွဲမွဲ (ဝါ) ကုပူဂဵုမွဲမွဲ (ဝါ) ကုဗော်မွဲမွဲရ။

ပွသာ်ဏံဂှ် ကုတ်ဆက်ကၠောန်ဗဒှ်လဝ် ဗီုရုပ်ဗျံက်နူကဵု ပရိုၚ်၊ နူလိက်အုပ်မဂ္ဂဇြေန်-ဂျာနေဝ် ဂမၠိုၚ်တုဲ ဖန်ချူဗဒှ် လဝ်တၚ်နၚ်ပရောပရော ဟွံဍာံ ဟွံပြတံရ။

တၚ် (၂) ပရိုၚ်လီစၞာဲ (လီဠာန်)

ပူဂဵုမွဲမွဲ၊ ဂကောံမွဲမွဲ၊ ဗော်မွဲကုမွဲ ညံၚ်ဂွံဒှ်ပြဒ္ဒညာ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ညံၚ်ဂွံဒှ်သၞဝဲ ညးသ္ကံဂှ် ဖန်ချူဗဒှ်လဝ် ပရိုၚ်လီစၞာဲရ၊ ပရိုၚ်လီစၞာဲဝွံ ဒုၚ်လဝ်သ္ဇိုၚ်ပတုပ်လဝ် နူပရိုၚ်ဍာံဍာံတေံတုဲ ဖန်ဗဒှ်ချူပတုပ်လဝ်ဗီုပြၚ်ပရိုၚ်ကွေံကွေံ၊ ဗီုပြၚ်ပရိုၚ် ဍာံ ပြမွဲရ။

ချူဓမံက်ဟီုဗျုတ်ဗ္ဒေက်လဝ် ကုပူဂဵု၊ ကုဂကောံ၊ ကုဗော်မွဲကုမွဲ ညံၚ်ရဴဒှ်မံၚ်ဍာံဍာံဂှ် စကာလဝ် တၚ်နၚ်နဲကဲပြယာဲ ပရိုၚ်ပတုပ်တုဲ ချူဓမံက် ဟီုဂး ဗျုတ်ဗ္ဒေက်လဝ်နကဵုအစဳဇန် စှ်ေစှ်ေမွဲရ။

တၚ် (၃) ဖန်ဗဒှ်လဝ်ပရိုၚ်ပတောံ ညံၚ်ရဴပရိုၚ်ဍာံပြ

တၚ်နၚ်ပရေၚ်ပရာမွဲမွဲဂှ် ဖန်ဗဒှ်လဝ် ညံၚ်ရဴပရိုၚ်ဍာံပြရ၊ ဆဂးဂှ် ကလေၚ်လ္ၚတ်ဂၠိုက်ဂၠာဲရံၚ် ချိုတ်ပၠိုတ်မ္ဂး ဒှ်မံၚ်ပ ရိုၚ်ပတောံရ။ ပရိုၚ်ပတောံဝွံ နကဵုအစဳဇန်မွဲမွဲသာ်ကီုဒှ်၊ ရန်တၟံမိက်ဂွံဗျုတ်ဗ္ဒေက် ကုညးမွဲမွဲကီုဒှ်၊ ရန်တၟံမိက်ဂွံ ဖျေံ ဂုန်သိက္ခာကုပူဂဵုမွဲကီုဒှ် ချူဓမံက်ဖန်ဗဒှ်လဝ် ပရိုၚ်ပတောံ (ပရိုၚ်ဟွံဍာံပြ) ရ။

တၚ် (၄) ဖန်ဗဒှ်ချူဓမံက်လဝ် ပရိုၚ်ညံၚ်ဂွံအထေၚ်ဗၠေတ်

လတူပရိုၚ်တၚ်နၚ်ဍာံဍာံဂှ် ကံက်နုက်ဂၠံက်ပတိတ်တၚ်နၚ်လ္ၚဵုတုဲ ဖန်ချူဗဒှ်လဝ် ပရိုၚ်ညံၚ်ဂွံအထေၚ်ဗၠေတ်ဗၠေတ် ရ။ ပရူက္တဵုဒှ်မံၚ်ကွေံကွေံ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ပရူပရာ ပရိုၚ်က္တဵုဒှ်မံၚ်တအ်ဂှ် ဖန်ဗဒှ်လဝ်တုဲ တၚ်နၚ်ဗၠေတ်တ် ကဵု အထေၚ်ညံၚ်ဗၠေတ်တအ်ဂှ် ကံက်နုက်ဓမံက် ထ္ၜးလဝ် ဗီုပြၚ်ပရိုၚ်ဗၠေတ်တ်မွဲပိုဒ်ကီုရ။

လတူညးမွဲကုမွဲ၊ ပူဂဵုမွဲကုမွဲ၊ ဂကောံမွဲကုမွဲ ညံၚ်အထေၚ်ဂွံဗၠေတ်ညးသ္ကံ၊ ညံၚ်ဂွံကတဵုဗဒှ်ပတိုန်ပရေၚ်ပြသၞာဂှ် နကဵု အစဳဇန်ရန်တၟံနွံ ဖန်ချူဓမံက်လဝ်ပရိုၚ်အထေၚ်ဗၠေတ်သာ်ဝွံရ။

တၚ် (၅) ဍိုပ်ပရိုၚ် ကဵု ဖျုန်ပရိုၚ် ဗ္ဂပ်လဝ်ညံၚ်ရဴပရိုၚ်ကွေံကွေံ

ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်လဝ်လတူအစဳဇန် ရန်တၟံမမိက်ကဵုမွဲမွဲသာ်တုဲ ဂၠံက်ကေတ်လဝ်တၚ်နၚ်ပရိုၚ် နူလိက်ပရိုၚ်မွဲမွဲတုဲ ဖန်ချူဗဒှ် လဝ် ဍိုပ်လိက်ဂှ်တၞဟ်၊ ဖျုန်လိက်ဂှ်တၞဟ်ရ။

ဒှ်ကၠုၚ်သံသယသာ်ဏံမ္ဂး ပကိတ်ပညဳစမ်ရံၚ် ဍိုပ်လိက်ကဵု ဖျုန်လိက်တၚ်နၚ်ပရိုၚ်ဂှ်ညိ။ ယဝ်ဟွံလ္ၚတ်ဂၠိုက်ဂၠာဲမ္ဂး ဆဵုဒးပရိုၚ်ဗီုသာ်ဏံမ္ဂး ထေၚ်ဒးပရိုၚ်ဍာံပြတုဲ ထပ်တြးပတိတ်ဒး ဒှ်မာန်ရ။ နကဵုအစဳဇန်ညးမွဲလ္ပာ်ဂှ် ရန်တၟံမိက်ဂွံ ဖျေံဂုန်သိက္ခာ၊ မိက်ဂွံဗဒှ်ပတိုန်ပြသၞာ၊ မိက်ဂွံဗျုတ်ဗ္ဒေက်ညးမွဲလ္ပာ်တေံတုဲ ဖန်ချုဗဒှ်လဝ် ဍိုပ်လိက်တၞဟ် ဖျုန် လိက်တၞဟ် ဒှ်လေပ်ရ။

တၚ် (၆) ရန်တၟံနွံနွံ ဖန်ဗဒှ်လဝ် ပရိုၚ်ဗၠေတ်ဗၠေတ် ဍိုပ်ကၠံပေၚ်ပေၚ်

ပရေၚ်ပရောတံဂှ် ဖန်ဗဒှ်လဝ်ပရိုၚ်ပ္တောံရ၊ အတိုၚ်မွဲပရူပရာဂှ်ဏောၚ်ဟီုတှ်ေ ကၠံတၟံကၠံ(100%) ပေၚ်ၚ် မှာရာ မံၚ်တုဲ ဒဒှ်ဂမၠိုၚ်ဂှ်လေဝ် ညံၚ်ဂွံဒှ် အန္တရာယ်မာန်ဂှ် ရန်တၟံ သွက်ဂွံလီစၞာဲတုဲ ပရိုၚ်ပ္တောံမွဲပိုဒ်ရ။

စတံနူ ဍိုပ်ပရိုၚ်၊ စဵုကဵုဖျုန်ပရိုၚ်၊ ကၞောတ်နိဂီုပရိုၚ် အတိုၚ်မွဲဖျုန်ပရိုၚ်ဂှ် ဟီုဗျံက်၊ ဖျေံဗျုတ်ဗ္ဒေက်ဖန်ဗဒှ်လဝ် ပရိုၚ် ဖျေံဂုန်သိက္ခာ (ဖျေံကဝု) အတိုၚ်မွဲပိုတ်ရ။

တၚ် (၇) ကလေၚ်ပလေဝ်လဝ် တၚ်နၚ်ပရိုၚ်

လတူချူဓမံက်-တြးပတိတ်လဝ်ပရိုၚ်ဂှ် အတိုၚ်ပရိုၚ်တၚ်နၚ်နူတမ်ဂှ်ရ ဒၞာဲအခန်အဓိကဂှ် ကလေၚ်ချူပလေဝ်လဝ် ညိညိဓဝ်ရ။ ရံၚ်သာ်ဏံမ္ဂး ညံၚ်ရဴပရိုၚ်အတိုၚ်ပကတိတေံကွေံကွေံဂှ်ရ ဆဂး ကလေၚ်လ္ၚတ်ဗှ်ရံၚ်ချိုတ်ပၠိုတ်မ္ဂး ဖန် ဗဒှ်လဝ်ပရိုၚ်ဗၠေတ်ဗၠေတ်၊ ကလေၚ်ပလေဝ်လဝ် တၚ်နၚ်ပရိုၚ် ဒၞာဲဒှ်အဓိကရ။

တၚ်နၚ်တအ်ဏံဂှ် ဟွံဂွံစၟဳစၟတ်လဝ်မွဲသာ်၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ယဝ်ဟွံကိတ်ညဳကဵုတၚ်နၚ် တအ်ဏံဏောၚ်ဒှ်မ္ဂး ပရိုၚ် ပိုယ်ဆဵုလဝ်ဂှ် ပတှ်ေဟွံထေက်ကီု၊ ကဵုညးတၞဟ်တအ်လေဝ် ကလေၚ်ပြးပတိတ်ဟွံထေက်ရ။

ဇၟာပ်ဆဵုပရိုၚ်ဂှ် ကလေၚ်ဇွတ်သပေါတ်ရံၚ် တမ်ရိုၚ်ပရိုၚ်နူအလဵု၊ တၚ်နၚ်ပရိုၚ်ဏံ ရန်တၟံသာ်လဵုတုဲချူဓမံက်လဝ်၊ ပရောပရာဏံ ကၠုၚ်နူတမ်ရိုဟ်မူလဍေံ အလဵု စတံ သ္ဒးဇွတ်သပေါတ်လ္ၚတ်ဂၠိုက်ဂၠာဲရ။ တီကၠးကေတ်ပရိုၚ် ဍာံ- ဟွံ ဍာံတုဲမ္ဂး ထပ်တြးထေက်-ဟွံထေက်ချပ်ဗစာတုဲမှ ဆက်ရေၚ်တၠုၚ်ညိဂှ် မိက်ဂွံဗတိုက်ဖၟောဝ်ရ။

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.