ဒေသပရၚ်ၜဳမုတ္တမ ဨရိယျာ ဗၞတ် ၅၃၅၁၀ ဨက လုပ်အဝေါၚ်ဗွိုၚ် ပွိုၚ်ဍုၚ်ကျာ်ထဝ် ကဵု ပွိုၚ်ဍုၚ်ၜဳက္လေၚ် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် နူကဵုရာမ်သာ ကောန်ဗေန်ယှေန် (Ramsar Convention) ဍုၚ်သွေဿလာန် သ္ပစၟတ်သမ္တီပၠောပ်စရၚ် နဒဒှ်ဒေသဍာ်ဍာ (ဒေသဍာ်မၚ်) Ramsar site ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဏံရ။

အသေအဟာန် သ္ပစၟတ်သမ္တီ ဒေသဍာ်ဍာ (ဒေသဍာ်မၚ်) Ramsar site ဂှ် ပ္ဍဲဂိတုမေ ၃၀ ကၠောန်သ္ပကၠုၚ်ပ္ဍဲကွာန် (စွပ္ပနူး) ပွိုၚ်ဍုၚ်ကျာ်ထဝ်တုဲ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်တွဵုရးဍုၚ်မန် ဒံက်တာအေဇြာန် မွဲဟာန်ဂကောံအလဵုအသဳ၊ဌာနက္ဍိုက်ပ်ဂြိုပ်ဆု၊ဂကောံ HELVETAS Myanmar, NAG, JUCN,BANCA ကေုာံ ကောန်ဒေသ ၜိုတ် (၆၀၀) တၠတံ တိုန်စိုပ်လဝ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။

သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်တွဵုရးမန် အဃောဟီုပၟိၚ်ဂလာန်(MNA)

“ဒေသပ္ၚံက်ၜဳမုတ္တမဏံ ညံၚ်ဒေသပ္ဍဲဂၠးတိတ္ၚဲဏံကီု ဒးဆဵုဒၟံၚ်ကဵုဘဲလီုလာ်ရ။ အေဇှ် မုရောဟီုမ္ဂး ပွမကၠတ်ရပ်က နကဵုဇာပဠေတ် ဟွံလုပ်ကဵုသၞောဝ်၊ ကၠောန်ဒၟံၚ်ပွရပ်က ဟွံလုပ်ကဵုသၞောဝ်၊ ရပ်ဂၠံက်ပ္တိတ်ၜက်အာနူဗ္ၜတ်၊ ဟိုတ်နူ ဒှ်ကၠုၚ်သာ်ဏံတုဲ မဇကတံ လဟုတ်ယုတ်စှေ်ကၠုၚ်၊ ကမၠောန်ကၠောန်ပ္တိတ်ကလေဝ် အောန်စှေ်ကၠုၚ်၊ အခေါၚ်အရာကမၠောန်လေဝ် အောန်ကၠုၚ်၊ ဒှ်တိုန်သံၚ်၊ ဂၠံၚ်ဍာ်ပြံၚ်ဆုဲအာတုဲ ပရၚ်လာ်၊ တိဗ္ၚကၠအ်သွဝ် သီုကဵုဂအာၚ်သ္ၚိတံလေဝ် ချောံဗြံလီုလာ်ကၠုၚ်အိုတ်” သာ်ဝွံ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်တွဵုရးဍုၚ်မန် ဂးရ။

ကိစ္စဏံ ဒၞါတာ ရပ်စပ်ကေတ်အရေဝ် ပြဟ်ဟ်ဟွံမာန်မ္ဂး ကမၠောန်တမ္ၚာ (ကမၠောန်ရပ်က) ပ္ဍဲဒေသ ဆုတ်စှေ်မာန်မံၚ်ဏောၚ်တုဲ ညံၚ်ဟဂွံဒှ်ဗီုဏံဂှ် ဒးဗိုၚ်ကၠောန်မွဲစွံဏောၚ် သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဆက်ဟီုရ။

“ပိုဲ တံၚ် Management Plan တုဲမ္ဂး ကမၠောန်ရပ်ကဆဆဵု (ဂွံတှေ်တုဲ) ဟွံမွဲကဵုစေဝ်ပၞောန် ဟွံမွဲကဵုဗၞတ်ဗ္ၜတ် ညံၚ်ဂွံအောန်စှေ် ဒးကၠောန်ဏောၚ်၊ ကမၠောန်ရပ်က ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ် ညံၚ်ဂွံနွံကဵုဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဂှ် ပိုဲဒးဖန်ကဵုဏောၚ်” သာ်ဝွံ (ကိုသန်႔ဇၚ်ဖြိုး) သၞာဲဒါကိုန်အစဳဇန် ပရေၚ်ကဵုအရီုဗၚ် ကမၠောန်ပံၚ်ကၠောန် ကိုန်အစဳဇန်ဒေသပရၚ်ၜဳ ပ္ၚံက်ၜဳမုတ္တမ ဂးရ။

ကောန်ဒေသတံ ညံၚ်ဂွံဆာန်လေပ် သယံဇာတ၊ ညံၚ်ဂွံဂိုဟ်လေပ် သယံဇာတ၊ ညံၚ်ဂွံမၚ်မွဲလေပ် သယံဇာတဒေသဇကုဂှ် ကေတ်အခိၚ် ၜိုတ် ၂ သၞာံတုဲ ဂစာန်ကၠုၚ် ညံၚ်ညးတံ ဂွံပါလုပ်ကီုရ (ကိုသန်႔ဇၚ်ဖြိုး) ဂးရ။

ဥူလှယှိုဲ ကောန်ဒေသ (စွပ္ပနူး) ဂှ်လေဝ် “သ္ပစၟတ်သမ္တီဗီုဏံတှေ် မိပ်စိုတ်တၟာဂလိုၚ်ရပအ်နဝ်၊ ကၠာတေံ ပ္ဍဲဒေသပိုဲဏံ ကသလံက် ဂၠိုၚ်ကွေံကွေံ။ လၟုဟ် အောန်စှေ် ဂၠာဲကြပ်ဟွံဂွိုအ်ရ။ အေဇှ်ရ ဒးက္လေၚ်ထိၚ်ဏောၚ်” သာ်ဝွံ ဂးရ။

ပ္ဍဲဗွိုၚ် (ဨရိယျာ) ဒေသဍာ်ဍာ Ramsar site ပရၚ်ၜဳမုတ္တမဏံ ပွိုၚ်ဍုၚ်ကျာ်ထဝ်တှေ် ဂအုံကွာန် (ကော့ထၚ်း)၊ ဂအုံကွာန် (မုံရွာကြီး)၊ ဂအုံကွာန်ကျာ်အသး (ကျိုက်ကသာ)၊ ဂအုံကွာန် (စွပ္ပနူး) တံပါလုပ်တုဲ ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ၜဳက္လေၚ်တှေ် ဂအုံကွာန်ဝၚ်က (ဝၚ်းက)၊ ဂအုံကွာန် (ပေါက်တော်)၊ ဂအုံကွာန် အာယသ္မာ၊ ဂအုံကွာန် (တောၚ်ကြီး)၊ ဂအုံကွာန် (စုတ်ကလိ) တံပါလုပ်ရ။

သွက်ဂွံလ္ၚတ် သယံဇာတသတ်ဍာ်၊ဂြိုပ်ကရး၊ဗဳဇပါ် ဂကူဂစေံ မညောန်ကဵုကၠက် အပ္ဍဲရးလ္ဂုၚ်၊ ရးဗဂေါ၊ တွဵုရးဍုၚ်မန် မဆက်စပ်ဒၟံၚ် ကေုာံဒေသပရၚ်ၜဳမုတ္တမဂှ် နူသၞာံ ၂၀၁၅ တေံ သ္ပကၠုၚ်ကိုန်အစဳဇန် (၁၀) သၞာံတုဲ ရေၚ်တၠုၚ်မံၚ်ကီု ဂွံတီကေတ်ရ။

ဂွံအထံက်ပၚ် နူအလဵုအသဳသွေဿလာန်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၄ ဂှ် အၚ်လှာ (မိုးယွန်းကြီးအၚ်း) ဒေသရးဗဂေါ၊ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၅ ဂှ် ကၟာ (အၚ်းတော်ကြီးကန်) ပွိုၚ်ဍုၚ်မဵုညှေန် တွဵုရးကချေၚ်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ်ဒေသဍာ်ဍာ ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဏံရ။