လညာတ်သ္ရဳဂၠိပ်၊ ယက္ခဂုမ္ဘဏ်

∆ ဝင်ပေါဲရုဲမာဲ ပ္ဍဲဂၠးတိဏံ စဒှ်ကၠုင်

ကၠာအိုတ်ဂှ် ဂရိခေတ်တြေံ၊ ရဝ်မခေတ်တြေံ စိုပ်ကၠုင်ခေတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဨကရာဇ်ရဝ်မ ကေုာံ သွက်သ္ဂောံရုဲစှ်ပတိုန် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် စပ်ကဵုပရေင်အုပ်ဓုပ် ညံင်ရဴသၟိင်လကျာ်ပုက် (သၟိင်လကျာ်ခရေတ်) စသုင်စောဲကၠုင် ပေါဲရုဲမာဲရ။ သ္အာင်နူဂှ် အိန္ဒိယျခေတ်တြေံ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် ပရေင်ဘာသာ မောတ်သလေန်ဂမၠိုင်ကီု၊ အောတ်မန် ကေုာံ အလဳ၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဘာသာ ရာယှဳဒေါန်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲအရာပရေင်အုပ်ဓုပ်မ္ဂး ဂါနတံ ရုဲစှ်ရာဇာကီု၊ အခိင်ခေတ်လဒေါဝ်စတမ်တေံ ရုဲစှ်ဨကရာဇ်ပါလ ဂိုဝ်ပါလ ပ္ဍဲကဵုဗေန်ဂဝ် စသုင်စောဲကၠုင်လဝ် ပရေင်ရုဲစှ်မာဲ ဂွံဆဵုကေတ်ဝင်ရ။

ပေါဲရုဲမာဲညးဍုင်ကွာန် ဆေင်စပ်ကဵုတာလျိုင်ကမၠောန် အလဵုအသဳဂှ် ပ္ဍဲကဵုသၞာံဗွဝ်ကၠံ ၁၇ တေံလေဝ် ဟွံမံက်ဂတဝ်ကၠုင်ဏီရ။ ပ္ဍဲကဵုစိုပ်သၞာံဗွဝ်ကၠံ ၁၈ ဂှ် ပ္ဍဲကဵုဍုင်နယျူဇြဳလာန် ညးဗြဴတံ ဂွံအခေါၚ်စုတ်မာဲကၠာအိုတ်ပ္ဍဲဂၠးတိတုဲ ပ္ဍဲကဵုစိုပ် သၞာံဗွဝ်ကၠံ ၁၉ ဂှ် ဥရောပ၊ အမေရိက၊ ဍုင်အေန်ဂလာန်တံ က္လိဂွံကၠုင်အခေါင်စုတ်မာဲရ။

သၞောတ်ပေါဲရုဲမာဲဟီုမ္ဂးဂှ် ဟွံမွဲကဵုဒဳမဵုကရေဇြဳ၊ ဟွံက္လိဂွံထံက်ဂလာန် နူညးဍုင်ကွာန်မွဲသာ် ကၠောန်ဂွံဟွံသေင်။ ဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်ဍုင်လ္ဇုဲခေတ်တုဲ ပ္ဍဲကဵုခေတ်သၟိင်ကုင်ဗုင် နူကဵုသၞောတ်ဨကရာဇ်ဂှ် ညံင်သ္ဂောံဒှ်သၞောတ်ဒဳမဵုကရေဇြဳ သွက်ကၠတ်ထဝ် သ္ဂောံမံက်တိုန် ၜိုန်ရဂစာန် ပတိတ်ဒြဟတ်ကီုလေဝ် ဟွံက္လိဂွံပေါဲအံင်ဇၞးရ။ စိုပ်သၞာံ ၁၈၈၅၊ ဍုင်ဗၟာစိုပ်အာ သၟဝ်တဲအေင်ကလိက်တုဲမှ သၞောတ်ပဒေသရာဇ်ဂှ် ဂွံအုပ်ကၠေံနိဂီုရ။

∆ သ္ဂောံက္လိဂွံဒဳမဵုကရေဇြဳဂှ် သ္ဒးလှာဲကဵုလမျီုကေုာံဆီပဠက်

ရံင်ကဵုဝင်ဂၠးတိမ္ဂး ညးဍုင်ကွာန်တံ သွက်သ္ဂောံက္လိဂွံသၞောတ်ဒဳမဵုကရေဇြဳ မ္ဒးလုပ်ကၠုင်ပေါဲဗတိုက် ပရေင်ဒစဵုဒ္စး သၞောတ်ပဒေသရာဇ် သ္ဒးလှာဲကဵုလမျီု ကေုာံ ဆီပဠက်အိုတ်ရ။ ပြာကတ်အိုတ်ဂှ် ပၠန်ဂတးပြင်သေတ်ရ။ ညးဍုင်ကွာန် ကောန်ဍုင်ပြင်သေတ်တံ ဝါတ်ခါဲ ကၠောဝ်ဗျဵု ဂၠိုင်မံၚ်တံ နကဵုလွဟ်လက်နက် ၜိုတ်ဂွံကဵုဂွံ တဝ်စၞေဟ်သၞောတ်ပဒေသရာဇ် ဖျေံကၠေံဨကရာဇ်ပြင်သေတ်တုဲ က္လိဂွံကၠုင်သၞောတ်ဒဳမဵုကရေဇြဳရ။

ဍုင်ဗၟာဂှ် စိုပ်သၟဝ်တဲအေင်ကလိက်တုဲမှ က္လိဂွံအခေါင်စုတ်မာဲ ပ္ဍဲဌာနပရေင်အုပ်ဓုပ် ၉၁ ဌာန သၟဝ်အုပ်ဓုပ်အေင်ကလိက်ရ။ အဆက်ဂှ် သၞာံ ၁၉၄၈၊ ဂျာန်ဏဝါရဳ ၄ က္လိဂွံသၠးပွးတုဲ နဒဒှ်ဍုင် သၞောတ်ဒဳမဵုကရေဇြဳ က္လိဂွံအခေါင်ရုဲစှ်မာဲရ။ သၞောတ်ဒဳမဵုကရေဇြဳ ပေါဲရုဲမာဲ ညးဍုင်ကွာန် ကောန်ဍုင်ဗၟာတံဂှ် စိုပ်သၞာံ ၁၉၆၂ သ္ကိုပ်ဗိုလ်နေဝေန် သီအဝဵုတုဲ မ္ဒးအုပ်အာနိဂီုရ။ ကၠတ်ထဝ်ကီု၊ အလဵုအသဳညးဍုင်ကွာန်ကီု ဒးဒုင်ရုပ်ပလီုကၠေံအိုတ်ရ။ နူဂှ်တုဲ ညးဍုင်ကွာန် ကောန်ဍုင်ဗၟာတံ အေင်ကၠောဝ်အာ ရှ်သာအခေါင်သၠးပွး ကေုာံ ဒဳမဵုကရေဇြဳတုဲ ဒးတတ်ကၠောံကၠုင် ပေါဲဗတိုက် ဂၠိုင်ကဵုဗီုရ။

∆ သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ၂၀၀၈ ကဵုပေါဲရုဲမာဲ ၂၀၁၀

ညးဍုင်ကွာန်ဒးဒုၚ်အုပ်ဓုပ်လဝ်တံ ဆက်တုဲ ဒုၚ်အုပ်ဓုပ်ဟွံမာန်ကီု၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန် ညးမအုပ်ဓုပ်လဝ်တံဂှ်လေဝ် အစောန်စရာဲအုပ်ဓုပ်ဟွံမွဲကၠုင်ကီုတုဲ ပ္ဍဲကဵုသၞာံ ၂၀၀၈ ဂှ် သ္ပဒတန်သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင်တၟိတုဲ ပ္ဍဲကဵုသၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ် က္လေင်သုင်စောဲကၠုင်သၞောတ်ပေါဲရုဲမာဲပၠန်ရ။ တင်ၜတ်သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ၂၀၀၈ ဂှ် အတိုင်မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုင်တီဂှ်ရ ချူဓဇက်ပလေဝ်ပလေတ်လဝ် အခေါင်အဝဵုကမၠောန် သွက်ဂကောံဒပ်ပၞာန်တံ ဂွံလဝ်စေဝ်လ္တူတုဲမှ ကဵုညးဍုင်ကွာန်တံ စုတ်မာဲရ။

သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ၂၀၀၈ ဂှ် ၜိုန်ရအခေါင်အရာဒဳမဵုကရေဇြဳပေင်င် ဟွံက္လိဂွံလဝ်ကီုလေဝ် အကြာပၞော်ပေါဲရုဲမာဲဂှ် ညးဍုင်ကွာန်တံ ၜေတ်လုပ်ကေတ်ဒၞါဲတုဲ ဂစာန်ထဍေၚ်ပတိတ် ဒပ်ပၞာန်တံ နူကဵုပရေင်ဍုင်ကွာန်သိုက်က်ရ။ ဒပ်ပၞာန်တံလေဝ် တီကေတ်အကာဲအရာတံဂှ်တုဲ ဂွိင်ဖေက်ဒးဒုင်ဆုတ်တိတ် နူအဝဵုပရေင်ဍုင်ကွာန်တံဂှ်ရ ပ္ဍဲကဵုသၞာံ ၂၀၂၁ ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁ ဂှ် သီကေတ်ထောံအဝဵုအိုတ်သီု နူကဵုအလဵုသဳဇၞးလဝ်မာဲတံဂှ်ရ။

ဝင်ဒပ်ပၞာန်သီကၠုင်လဝ်အဝဵု ပ္ဍဲကဵုဍုင်ဗၟာ ၁၉၅၈ ကီု၊ ၁၉၆၂ ကီု၊ ၁၉၈၈ ကီု ယဝ်ၜတ်ကၞာတ်ကဵု ပၞာန်သီအဝဵု သၞာံ ၂၀၂၁ ဏံမ္ဂး အလန်ဏံဂှ် ဒှ်အလန်ရုပ်ရဴပရေအ်အိုတ်မွဲတုဲ ဓဇန်ကြမ်ကြအိုတ်ရ။ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံင်လှာင် စှ်ေကေတ်လဝ်စိုတ် ဗွဲမလောဲသွာ သီကေတ်အဝဵု အံၚ်ၚ်ဇၞးဇၞးတုဲ ထိင်ဒဝ်အာ ပရေင်ဍုင်ကွာန် ကေုာံ ညးဍုင်ကွာန်တံ ဗွဲမလောဲသွာရောင်။ ကာလနဇိုင်နတဲဂှ် ဗီုစှ်ေလဝ်စိုတ်ဂှ် ဟွံဒှ်ကၠုင်ရ။ ပၠန်ဂတးညးဍုင်ကွာန်တံ အလန်ဏံဂှ် သၟတ်ပၠန်ဂတးတံ ဖန်ဗဒှ်ကၠုင် နကဵုနဲကဲပညာ၊ နကဵုကွတ်ဂတာပ်ခေတ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်မေန်အံင်လှာင်တံ ကြေပ်ကၠုင်ရ။

∆ အသိၚ်ပေါဲဗတိုက်ပၠန်ဂတး ၜိုတ်ဏံပၠန်ကေတ်ဂွံမံၚ်ဏီဟာ?

ရံင်ကဵုဝင်ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာဏံ မွဲဒမြိပ်ပရေင်ပၠန်ဂတးမ္ဂး အသိင်ပၠန်ဂတး ဂွံခိုဟ်ကၠုင် ၜိုတ်အခိင်လၟုဟ်ဏံဂှ် ဟွံမွဲကၠုင်မွဲလှ်ေရ။ ပရေင်အုပ်ဓုပ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန် အလုံမွဲကၟိန်ဍုင် သရောပ်တုဲ သ္ၚဳဂၠိပ်မ္ဂး ဂွံအုပ်ဓုပ်ကောပ်ကာဲမာန်ပေင်င်ဂှ်ကဝက်လေဝ် ဟွံမွဲရ။ အခိင်အခါခိုဟ်ဏံ ကောန်ဂကူနွံပၟိက်မံင်ကဵု အခေါင်အရာ ကံကုသဵုဇကု ဇကုမိက်ဂွံဖန်ဖက်ကေတ်တ်မ္ဂး ထေက်ကဵုသ္ဒးၚုဟ်ကတဵု ပၠန်ဂတးထေက်ရောင် ညာတ်ရ။

ကံင်ဇြဳပၞာန်ဂှ် အရာရာအိုတ်သီု ကျကမ်ဗြမ်ဗကပ်မံင်ရ။ ဂၠာဲဒၟံင်ပၞော်တိတ် ဂစာန်တိတ်မံင် နကဵုဂၠံင်တရဴပေါဲရုဲမာဲပၠန်ရ။ ဣဏံဂှ် ဒဒှ်ရ ကံင်ဇြဳပၞာန်တံ ကြေပ်ဂြတ်မံင် သွက်ဂွံအုပ်နိဂီုရဂှ် ညံၚ်ရဴစိၚ်အာလဒေါဝ်ဝါ ထေင်လဵုမံင်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵုပၞော်တိတ် ဂၠံင်တရဴပေါဲရုဲမာဲဏံ ညံင်ဟွံဂွံတိတ်အာဂွံဂှ် ဇၟာပ်ညးမၞုံဒၟံင်ပၟိက်ကဵု အခေါင်အရာတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တၠအဝဵုပၞာန်တံ ထေက်ကဵုသ္ဒးဗကပ်ဗဗေင်ကဵု ပေါဲရုဲမာဲကံင်ဇြဳပၞာန်တံရောင်။

ဟိုတ်ဂှ်ရ ဗော်ပရေင်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုင်ကီု၊ ညးဍုင်ကွာန်ဂမၠိုင်ကီု ညံင်ဟွံဂွံဒှ် ညးဆက်ဂယိုင်လမျီု ကၠချိုတ်တ်ဂှ် စွံသတိဇၞော်ဇၞော်အိုတ်ညိ။ ဗော်ပရေင်ဍုၚ်ကွာန်လ္ၚဵု စၟဳဒၟံင်ပေါဲရုဲမာဲ ကံင်ဇြဳပၞာန်တံဂှ် တုပ်သၟဟ်ကဵုဓနက်မံင်ကအ်ဇကုဇကုအိုတ်ရ။ ဗော်ပရေင်ဍုင်ကွာန် ကေုာံ ပူဂဵု မကရဴစးကဵုညးဍုင်ကွာန်ဂှ် ဒှ်ညးမချူဝင်ကၠိကၠိ သွက်အနာဂတ်ရ။

ပေါဲရုဲမာဲကံင်ဇြဳပၞာန်တံ မကၠောန်ဗဒှ်ဂှ် ဒှ်ဆအယာံမာတ် သွက်သ္ဂောံဇမၠိင်ကဵုအာယုက် သၞောတ်တၠအဝဵုပၞာန် ဂွံတန်တဴအာရောင်ဒှ်တုဲ ဗော်ပရေင်ဍုင်ကွာန် ကေုာံ ပူဂဵု မလုပ်ပေါဲရုဲမာဲ တၠအဝဵုကံင်ဇြဳပၞာန်တံ မကၠောန်ဗဒှ်ဂှ် တုပ်သၟဟ်ကဵုပၠောပ်လမျီုကၠချိုတ်တ်ကီုရောင်။ ကၠချိုတ်တ်လမျီုလုပ်တုဲ က္လေင်ကိတ်ညးဍုင်ကွာန်တံမ္ဂး မၞးတံဟေင် ဒှ်ညးမၞုံကဵုဒုဟ်ဒဏ်ရောင်။