ဒေသပရၚ်ၜဳမုတ္တမ ဨရိယျာ ဗၞတ် ၅၃၅၁၀ ဨက လုပ်အဝေါၚ်ဗွိုၚ် ပွိုၚ်ဍုၚ်ကျာ်ထဝ် ကဵု ပွိုၚ်ဍုၚ်ၜဳက္လေၚ် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် နူကဵုရာမ်သာ ကောန်ဗေန်ယှေန် (Ramsar Convention) ဍုၚ်သွေဿလာန် သ္ပစၟတ်သမ္တီပၠောပ်စရၚ် နဒဒှ်ဒေသဍာ်ဍာ (ဒေသဍာ်မၚ်) Ramsar site ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဏံရ။
ပ္ဍဲဂိတုမေသတ္တဟလက္ကရဴအိုတ် ဂကောံဇာနှိက်သၟာပရိုၚ်နူဒေသနာနာ မရေၚ်တၠုၚ်မံၚ် သွက်အခေါၚ်သၠးပွး ပရိုၚ် သွက်ဂွံမၚ်မွဲစဵုဒၞါသၟာပရိုၚ် အပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဏံ ကၠောန်ကၠုၚ်လဝ် ပေါဲလှာဲဂတးလညာတ် ပွိုၚ်ၜါတ္ၚဲ ပ္ဍဲပရၚ်စက် စာဲ ပွိုၚ်ဍုၚ်ဇြပ်ဗု တွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ်တုဲ ဒက်ပ္တန်ဂကောံဇာနှိက်သၟာပရိုၚ်ဍုၚ်ဗၟာ (ဗွဲယာယဳ) ရောၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။
ပ္ဍဲသၞာံဗ္တောန်ပညာ ၂၀၁၇-၂၀၁၈ တွဵုရးမန်ဏံ ထပ်ပံက်သမၠုၚ်လဝ်ဘာဗ္တောန်လိက် ၆၉ ဘာရောၚ် ဥူမျဵုတေအ်အံၚ် သ္ကိုပ်စၞောန်ပ္ညုၚ် နူဌာနသ္ကိုပ်ပရေၚ်ပညာ တွဵုရးဍုၚ်မန် ဂးရ။
သွက်ဂွံထ္ပက်စၟတ်တဲ စၞးဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂလိုၚ် ပ္ဍဲသ္ဘၚ်သဳကၠဳပရေၚ်ၜိုဟ်လလံဍုၚ် ကောံဓရီုပေန်လုၚ် ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ အလန်ဒုတိယဂှ် သၟာန်သၟုက်ကေတ်လဝ်ဆန္ဒလေဝ် ဟွံမွဲဂှ်ရ ဒှ်စၞးဗော်ကောန်ဂကူမန်(MNP) ကီုရောၚ်ဂှ် ဟွံဒုၚ်ကေတ် သာ်ဝွံ နာဲလျးတၟး ညးအုပ်ကာနာနာ ဗော်ကောန်ဂကူမန် ဟီုရ။
သဳကၠဳမံၚ်ကဏ္ဍမူဝါဒပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲတ္ၚဲတတိယ ကောံဓရီုပေန်လုၚ် ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ အလန်ဒုတိယဂှ် သ္ပဒ္တန်မွဲတၚ်တုဲဣရ သာ်ဝွံ နာဲချေတ်ဥူ ကေၚ်ကာဗဟဵု ဗော်ကောန်ဂကူမန် ဟီုလဴကဵုဌာန်ပရိုၚ်မန် ပ္ဍဲတ္ၚဲဂိတုမေ ၂၆ ရ။
ပ္ဍဲကောံဓရီု သ္ဘၚ်သဳကၠဳ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံဍုၚ် ပေန်လုၚ် ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ အလန်ဒုတိယ မကၠောန်ဒၟံၚ်လၟုဟ်ဝွံ ဟိုတ်နူ UNFC ကံၚ်ဇြဳဖေဝ်ဒရေဝ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဟွံတိုန်ဂှ်ရ ရမျှာၚ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဇြဟတ်ဍိုန်လျမံၚ်ရောၚ် နာဲလျးတၟး ညးအုပ်ကာနာနာ ဗော်ကောန်ဂကူမန် MNP ဟီုရ။
ဟိုတ်နူဍာ်ပရေံပရေံ မတိတ်နူရုၚ်စက် (အရက်ပြန်) ဍုၚ်ၜဳက္လေၚ် တွဵုရးမန်ဂှ်တုဲ အကာဲအရာဍာ် နွံပ္ဍဲကၟာ ပ္ဍဲပလိုၚ်တံ ဓါတ်လေပ်ဒှ်ဂျိ နွံဗီုလဵုကီုရော ဂွံတီသွဟ်ဍေံမာန် ကေတ်အရီုဗၚ် နူကိုန်အစဳဇန်ပရေၚ်ဖေါအ်ဗြေဝ် ကုလသမဂ္ဂ (UNDP) တုဲ စမ်ၜတ် စၟဳစၟတ်ဒၟံၚ်ဖိုဟ်ရောၚ် အ္စာသဝ်နာဲဟံၚ်ဍုၚ် ဝန်ဇၞော်ထိၚ်ဒဝ် သယံဇာတ ကေုာံ သဘာဝပွဳပွူ နူဂကောံအလဵုအသဳ တွဵုရးမန် ဟီုရ။
ဆၜိုတ်ဂကောံရပ်လွဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ထ္ပက်စၟတ်တဲ NCA လိက်ကသုက်တုပ်စိုတ် ဒေံါပန်ပှော် အလုံဍုၚ်တုဲတံဓဝ် ပါလုပ်ကၠုၚ်ပ္ဍဲကောံဓရီုဏံဂှ် သောၚ်ပြသၞာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အလုံမွဲဍုၚ်ဏံ မာန်ဟွံသေၚ်ရောၚ် ဥက္ကဌဗော်ကေအေန်ယူ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော် မူတူသေဖဝ် ဟီုပၟိၚ်ဏာ ပ္ဍဲပေါဲပံက်အသေအဟာန် ကောံဓရီုသ္ဘၚ်သဳကၠဳပရေၚ်ၜိုဟ်လလံဍုၚ် ပေန်လုၚ် ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ အလန်ဒုတိယ မကၠောန်သ္ပပ္ဍဲ MICC2 နေပျဳဒဝ် ပ္ဍဲဂိတုမေ ၂၄ ရောၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။
ပ္ဍဲသၞာံ ဗ္တောန်ပညာ ၂၀၁၇-၁၈ ဏံ ကွးဘာ နူဘာကောန်ဂကူမန် နွံပၟိက် မိက်ဂွံပြံၚ်လုပ်ဘာ အလဵုအသဳမ္ဂး သ္ဒးသွဟ်လိက်အခေါၚ်လုပ် (ဝၚ်ခွၚ့်စာမေးပွဲ) မ္ဂး ပြံၚ်လုပ်ဂွံဒၟံၚ်ဏောၚ် သ္ကိုပ်စၞောန်ပ္ညုၚ်ပရေၚ်ပညာ တွဵုရးဍုၚ်မန် ဥုမျဵုတေအ်အံၚ် ဟီုလဝ် ကဵုသၞံၚ်တိုၚ်ရ။
အပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ် ရုၚ်ဂဥုဲပွိုၚ်တိုက် ဍုၚ်လၟိုၚ်ဂှ်ဝွံ ဖျေံလဝ်ကဵုအ္စာသဝ်ဝဳယဲအဆံၚ်ဒံက်တာ နွံမံၚ်၂ တၠကီုလေဝ် ဟိုတ်နူအကာဲအရာနာနာတုဲ အ္စာဂဥုဲဒံက်တာမွဲတၠ ဒးပြံၚ်အာတာလျိုၚ် ဌာန်ဒေသတၞဟ်သအာၚ်နွံကီုဂှ်ရ သွက်ဂွံထပက်ကဵုအဇာ ဒၞာဲအ္စာသဝ်ဂှ် ဟွံမွဲဏီဖိုဟ် ဂွံတီကေတ် နူကဵုညးဒေသ ဍုၚ်လၟိုၚ် တအ်ရ။