နူကဵုအလဵုအသဳ ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳတံဂှ် ဟိုတ်နူအခေါၚ်အရာ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဍာံဇေတ်ဂှ် ဟွံကလိဂွံဏီတုဲ ဂွံအ ခေါၚ်ဒဳမဝ်ကဇြဳဍာံဇေတ်တုဲမှ အတိုၚ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဟီုဒၟံၚ် ကံကုသဵုဂကူညး ညးဖက်ဖန်ကေတ်တ်၊ သၞောတ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် ဆက်ဓမံက်အာရုပ်ရဴရောၚ် ညးတာလျိုၚ်ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳတံ ဂးရ။ ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳဝွံ စတံနူလက်ထက် (၁၉၈၈) တေံဂှ် အခေါၚ်အရာမၞိဟ် ကေုာံ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ် ဆက်ရုန်ဂစာန် ကၠုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ အခိၚ်ညးတံဂွံအဝဵု အလဵုအသဳတ္ၚဲဏံလေဝ် ဒးရုန်ဂစာန်ဒၟံၚ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဏီရ။ သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေ ဇြဳဂှ် ကလိဂွံဍာံစၟတ်တုဲမှ သၞောတ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် ပံၚ်ကောံတုဲ ဓမံက်အာရုပ်ရဴရောၚ် ညးဂွံအခေါၚ်ဟီုဂး ဒံက်တာ မျဵုညောံ ဟီုဏာ ပ္ဍဲတ္ၚဲစၟတ်သမ္တီ ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ ပေၚ် (၃၁) သၞာံဂှ် သာ်ဝွံရ။ “အတိုၚ်ဗော်ပိုဲအာဒၟံၚ် ဂၠံၚ်တရဴဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ် ဂွံဍာံစၟတ်တုဲ နကဵုသၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံသီု ဖအိုတ် ပံၚ်ကောံတုဲ သၞောတ်ဗီုပြၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် ဆက်သဳကၠဳအာဏောၚ်။ လၟုဟ် အတိုၚ်ဇကုမိက်ဂွံဒှ်ဂှ် လညာတ် အကြာညးမွဲ ကေုာံ ညးမွဲ တၞဟ်ခြာနွံတုဲ ဆလံလဝ် ဆက်အာဂတဟွံဂွံရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂွံဒဳမဝ်ကရေဇြဳဍာံစၟတ်တုဲမှ ပိုဲ တံ နကဵုဇြဟတ်ခိုဟ်ဟ်ဂှ် ဆက်ဓမံက်အာရုပ်ရဴ သၞောတ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ်ဏောၚ်” သာ်ဏံ ဂးရ။ ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တံကဵု အလဵုအသဳတံ တုပ်လဝ်စိုတ် အတိုၚ်ပ္ဍဲလိက်ကသုက် ဒေံါပန်ပှော်အလုံဍုၚ်နွံတုဲ အတိုၚ်တုပ်လဝ်စိုတ်ဂှ် သွက်ဂွံဓမံက်အာရုပ်ရဴ ဗွဲလၟေၚ်လၟေၚ်ရောၚ် သဳကၠဳတုပ်လဝ်စိုတ် ညးသ္ကံရ။ အတိုၚ်တၚ်တုပ်စိုတ် ပ္ဍဲလိက်ကသုက်ဒေံါပန်ပှော်အလုံကၟိန်ဍုၚ် (Nationwide Ceasefire Agreement-NCA) အခန် (၅) ဗီုတိလးဂၠံၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် (နိုၚ်ၚံရေးလမ်းပြမြေပုံချမှတ်ခြၚ်း) ပ္ဍဲၝောံပိုဒ် (၂၀) ဂှ်မ္ဂး –
(က) သွက်ဂွံထပက်စၟတ်တဲ လိက်ကသုက်ဒေံါပန်ပှော်အလုံဍုၚ်။
(ခ) ညးစၞးအလဵုအသဳဂမၠိုၚ်ကဵု ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တအ် မူသဳကၠဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် (The Framework for Political Dialogue) ဂှ် ကေတ်တၚ်တုပ်စိုတ်တုဲ သွက်ဂွံချူဓဇက်အာကီု။
(ဂ) ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵုလတူမူဗီု (မူဘောၚ်) ဂှ်တုဲ သွက်ဂွံကၠောန်အာ ပေဲါသဳကၠဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ဆေၚ်စပ်ကဵု ကိစ္စပရေၚ် ပံၚ်ဗစပ်ပရေၚ်ဂီုကၠီုကီု၊ လၟေၚ်ကမၠောန်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် သဳကၠဳပညဳပညပ်တုဲ ဒးရေၚ်တၠုၚ်အာကီု။
(ဃ) ကၠောန်ဗဒှ်အာ သဘၚ်သဳကၠဳၜိုဟ်လလမ်ကၟိန်ဍုၚ်ကီု။
(ၚ) ထပက်လိက်ကသုက် တၚ်တုပ်စိုတ်ကၟိန်ဍုၚ်ကီု။
(စ) ပတိုန်ထ္ၜးပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ကၟိန်ဍုၚ်တုဲ ကေတ်သ္ပဒတန်။
(ဆ) အတိုၚ်လိက်ကသုက် တၚ်တုပ်စိုတ်ကၟိန်ဍုၚ် (Pyidaungsu Accord) ဂှ် ဓမံက်အာရုပ်ရဴတုဲ ပရေၚ်ပံၚ်ဗစပ် လတူပရေၚ်ဂီုကၠီုဂမၠိုၚ်၊ သွက်ဂွံရေၚ်တၠုၚ်ဓမံက်အာရုပ်ရဴ လၟေၚ်ကမၠောန်ဂမၠိုၚ်ကီု သာ်ဝွံ အဆံၚ်အဆံၚ် လးဓဇက် လဝ်နွံရ။ အတိုၚ်တုပ်လဝ်စိုတ် ပ္ဍဲလိက်ကသုက် တၚ် (ဃ) ဂှ် ကၠောန်သဘၚ်သဳကၠဳၜိုဟ်လလမ် ကော် သဘၚ်သဳကၠဳပေန်လုၚ် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံရ။ တၚ်နၚ်ဂွံတၚ်တုပ်စိုတ် နူကဵုသဘၚ်သဳကၠဳဂှ် ထပက်စၟတ်တဲတုဲ သွက်ဂွံချူစုတ်အာ ပ္ဍဲကဵုသၞောဝ်ဒက်ပတန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်အနာဂတ်ဏံရ။ ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် ထ္ပက်လဝ်စၟတ်တဲ လိက်ကသုက်ဒေံါပန်ပှော်အလုံဍုၚ်တံကဵု အလဵု အသဳတံ ကၠောန်လဝ် သဘၚ်သဳကၠဳကၠဳပေန်လုၚ် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံ အလန်ဒုတိယ ပ္ဍဲကဵုသၞာံ (၂၀၁၇) ဂိတုမေ (၂၄) စိုပ် (၂၉) ဂှ် ကလိဂွံလဝ်တၚ်တုပ်စိုတ် ကော်ဗတ်ဗမာ (ပြည်ထောၚ်စုသဘောတူစာချုပ်အစိတ်အပိုၚ်း ၁) ဖအိုတ် (၃၇) တၚ်နွံရ။
ပ္ဍဲဂှ်မ္ဂး ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် (၁၂) တၚ်၊ ကဏ္ဍပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဂှ် (၁၁) တၚ်၊ ကဏ္ဍပရေၚ်မၞိဟ် (၄) တၚ်ကဵု ကဏ္ဍတိဍာ် ကေုာံ ပွဳပွူသဘာဝ (၁၀) တၚ် ဂွံဏာလဝ်တၚ်တုပ်စိုတ်တုဲ အလဵုအသဳ ကေုာံ ဒပ်ပၞာန် လ္ပာ်ဂကောံရပ်လွဟ် ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တံ ထ္ပက်ဏာလဝ်စၟတ်တဲရ။ ပ္ဍဲကဵုကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ကလေၚ်ကံက်နုက်ပတိုန်ထ္ၜးမ္ဂး –
တၚ်ဒုၚ်သ္ဇိုၚ် သၞောတ်မူဖေဝ်ဒရေဝ်ဂမၠိုၚ် (ဖက်ဒရယ်စနစ်တွၚ် အခြေခံရမည့်မူများ)
ပ္ဍဲကဵုတၚ် (၄) ပရေၚ်ဒက်ပတန်ဖေဝ်ဒရေဝ် (ပရေၚ်ဒက်ပ္တန်ကဵု ပရေၚ်ပါ်ပရအ်အဝဵုအာဏာ) (ဖက်ဒရယ်ပြည် ထောၚ်စုမှု) – (ဖွဲ႕စည်းမှုနှၚ့် အာဏာခွဲဝေမှု) ဂှ် ချူဓမံက်လဝ် သာ်ဝွံရ။
(က) ဍုၚ်ဝွံ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကဵု ဖေဝ်ဒရေဝ်တုဲ ဒးဒက်ပတန်ရောၚ်။ (နိုၚ်ၚံတော်ကို ဒီမိုကရေစီနှၚ့် ဖက်ဒရယ်ကို အခြေခံသောပြည်ထောၚ်စုအဖြစ် ဖွဲ႕စည်းရမည်။)
(ခ) ကၟိန်ဍုၚ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကဵု ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် ဒေသရးဇၞော်/တွဵုရးဂမၠိုၚ် ဒးဒက်ပတန်ရောၚ်။
(ဒီမိုကရေစီနှၚ့် ဖက်ဒရယ်ကို အခြေခံသော ပြည်ထောၚ်စုကို တိုၚ်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်များဖြၚ့် ဖွဲ႕စည်းရမည်။)
ဗီုပြၚ်ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုၚ် သၞောတ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် ဂွံလဝ်တၚ်တုပ်စိုတ် နွံ (၇) တၚ် စိုပ် (ဆ) နွံရ။ သၟဝ်ဂှ်ပၠန်ဂှ် ဗီုပြၚ် သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ် ဂွံလဝ် တၚ် (က) ကဵု (ခ) နွံၜါတၚ်ရ။ နူကဵုဂွံလဝ်တၚ်တုပ်စိုတ် ထပက်လဝ်စၟတ်တဲညးသ္ကံဂှ် အလဵုအသဳကီု ဒပ်ပၞာန်ကီု တုပ်လဝ်စိုတ်ညးသ္ကံ သွက်ဂွံဒက် ပတန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဟေၚ်ရ။ ဆဂးဂှ် ပ္ဍဲကဵုဝေါဟာ ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် ‘ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ဖေဝ်ဒရေဝ်’ ကဵု ‘ဖေဝ်ဒရေဝ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ’ ၜါသာ်ဏံ လညာတ်တၞဟ်ခြာညးသ္ကံနွံရ။ လ္ပာ်အလဵုအသဳတံဂှ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ စွံဂတ ‘ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ဖေဝ်ဒရေဝ်’ တုဲ လ္ပာ်ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဂကူတံဂှ် ဖေဝ်ဒရေဝ်စွံဂတ ‘ဖေဝ်ဒရေဝ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ’ သာ်ဝွံ ဒှ်မံၚ် ဝိဝါဒနွံရ။
သဘၚ်သဳကၠဳပေန်လုၚ် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံ အလန်ဒုတိယတုဲဂှ် ကာလဆက်ကၠောန် သဘၚ်သဳကၠဳၜိုဟ်လလမ် (သဘၚ်သဳကၠဳပေန်လုၚ် ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ) အလန်တတိယတုဲကၠုၚ်ဏံဂှ် လ္ပာ်ဒပ်ပၞာန် (အလဵုအသဳ) တံ သဳကၠဳပတိုန်ထ္ၜးကၠုၚ် ‘တၚ်ပါ်တိတ်’ ကဵု ‘ဒပ်ပၞာန် ဒးနွံမွဲဟေၚ်’ ဂှ်တုဲ ဒှ်ကၠုၚ်တၚ်ဆိုအ်ဗရ။ လ္ပာ်ဂကောံရပ်လွဟ် ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် (ထပက်လဝ်လိက်ကသုက်တုဲ) တံ ဟွံတုပ်စိုတ် လတူၜါတၚ်ဂှ်တုဲ ပ္ဍဲသဘၚ်သဳကၠဳအလန်တတိယ ကၠောန်ဏာ ပ္ဍဲကဵုသၞာံ (၂၀၁၈) ဂိတုဂျူလာၚ် (၁၆) ပ္ဍဲကဵုကဏ္ဍ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် စပ်ကဵုအခေါၚ်အရာ ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် လ္ပာ်ဒပ်ပၞာန်တံ ကၟာတ်လဒဵုကၠုၚ်တုဲ ၜိုတ်ဆတၚ်ပရေၚ်ညဳသၟဟ် ဆေၚ်စပ်ကဵု တြုံဗြဴ (ကျားမဆိုၚ်ရာ တန်တူညီမျှမှု) ဟေၚ် ဂွံဆၜါတၚ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုသဘၚ်သဳကၠဳပေန်လုၚ် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံ အလန်တတိယဂှ် ကြက်ရှ်သာကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မုလေဝ်ဟွံကလိဂွံ မွဲသာ်ရ။ နူဂှ်တုဲ ဒှ်ဆိုအ်ဗရ။ အခိၚ်ဒှ်ဆိုအ်ဗသာ်ဏံဂှ် အလဵုအသဳအေန်အေဝ်ဒဳတံ ထပ်ပ္တိတ်လစွံစိုတ်ညးတံ စပ်ကဵုတုပ်လဝ်စိုတ် သၞောတ်ဒက်ပတန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ်ရ။ အခေါၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ဂွံဍာံပြတုဲမှ ဆက်အာဂၠံၚ်တရဴ သၞောတ်ဖေဝ်ဒရေဝ် ဂှ်ရောၚ် မံက်ကၠုၚ်ဂှ် ဂလာန်ဝွံ တုပ်တဴညံၚ်ရဴ ဝးပ္ကဝ်ထောံ တၚ်တုပ်စိုတ်ကလိဂွံလဝ် ပ္ဍဲသဘၚ်သဳကၠဳပေန်လုၚ် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံဂှ်ရောၚ်။