သ္ကုတ် (၁) —-
အံက်သာ (တံၚ်ပရၚ်)
သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ (၂၀၀၈) ဂှ် တၠအဝဵုပၞာန်တံ ချူဓဇက်လဝ် မဒှ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်တံဂှ် ဒှ်မံၚ်ညးတၠသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ နူတမ်ဟီုမ္ဂး ဟွံဗၠေတ်ရ။ ညးတၠသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ ဒပ်ပၞာန်ဂှ်လေဝ် သွက်ဂွံပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဂှ် တုပ်လဝ်စိုတ်နွံတုဲ သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ (၂၀၀၈) ဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံဍိုက်ပေၚ်ကဵု အၚ်္ဂလက္ချဏ် ဖေက်ဒရာဒဳမဵုကရေဇြဳ မာန် နကဵုဂၠံၚ်တရဴ ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်၊ မ္ၚးကၠတ်ထဝ် နကဵုဂၠံၚ်တရဴ ၜါသာ်ဏံ ဗော်ဂွံလဝ်အဝဵုကီု၊ ဗော်ဟွံဂွံလဝ်အဝဵုကီု၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတး ဒပ်ပၞာန်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံကီု ဂိုတ်ဂစာန်ပ္တိတ်မံၚ်ဇြဟတ်အိုတ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုသၞာံ (၂၀၁၉) လောန်ကၠုၚ်ဏံ ဟိုတ်နူဂၠံၚ်တရဴ (၂၁) ဗွဝ်ကၠံဗေန်လုၚ် ဆိုအ်ဗခက်ခုဲအာကီု၊ ဟိုတ်နူကြပ်ကၠုၚ် ကဵုပေဲါရုဲမာဲ (၂၀၂၀) ကီုတုဲ သွက်ဂွံပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ် (၂၀၀၈) ဗော်မဂွံလဝ်အဝဵု (NLD) တံ ဂွိၚ်ဖေက်ဂတိပါၚ်လီုတုဲ ဟွံချပ်စကဵုဗော်တၞဟ်၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတးတၞဟ်တံမွဲသာ် ဗီုဗော်ဇကုနွံပၟိက် ဍိုက်ကဵုဇြဟတ်တုဲ ဂစာန်ပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ် (၂၀၀၈) နကဵုဂၠံၚ်တရဴ ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ရ။ ဒက်ပ္တန်ပတိုန် ကမ္မတဳ ပံၚ်ကောံပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်မွဲဂကောံတုဲ အာတ်မိက်တၚ်ပလေဝ်သၞောဝ် အကြာဗော်တၞဟ်သၟာၚ်တံကီုရ။
ဗော်တၞဟ်သၟာၚ် စပ္တံနူဗော်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဂိုတ်ဂစာန်ပ္တိတ်ဇြဟတ်တုဲ ပ္ကောံပ္ကေဝ်ကၠုၚ်တၚ်နၚ် သွက်ဂွံပလေဝ်သၞောဝ်ရ။ လ္ပာ်ဒပ်ပၞာန်တံဂှ် ပွမပလေဝ်သၞောဝ် အတိုၚ်မွဲအုပ်ဂှ် ဟွံဒုၚ်တဲရ။ ဗော် (NLD) ဂှ် ပလေဝ်အတိုၚ်မွဲအုပ်ရောၚ် သ္ဂးရ။ တၚ်နၚ်ကောံအိုတ်တုဲ စိုပ်အခိၚ်ကာလ ကမ္မတဳပံၚ်ကောံ ပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ် စၟဳစၟတ်ရုဲစှ် ပ္တိတ်တၚ်နၚ်တံဂှ် တၚ်နၚ်ဒှ်ဂုဏ်ဖဵု သွက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဒးဒုၚ်တးပဲါတုဲ တၚ်နၚ်ဗော် (NLD) တံ နွံပၟိက် ဒးစိုတ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ်ဟေၚ် ပၠောပ်စရၚ် ပ္ဍဲတၚ်နၚ်ပလေဝ်သၞောဝ်ရ။ ဟိုတ်နူဟိုတ်ဏံတုဲ ညးစၞးနူဗော်သၟာၚ် မပါလုပ်မံၚ် ပ္ဍဲကမ္မတဳပံၚ်ကောံ ပလေဝ်သၞောဝ်လ္ၚဵုတံ နုက်တိတ်ထောံနွံကၠုၚ်ရ။
စိုပ်အခိၚ်သဳကၠဳ ပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ပၠန်လေဝ် ဒပ်ပၞာန်ကဵု ဗော်ဇာဒိသိုၚ်ဂှ် သွက်ဂုဏ်ဖဵုဒပ်ပၞာန်ညးတံ အဝဵုဂွံတန် ကြန်ဂှ် ဒစဵုဒစး၊ ဗော်ဇၞးလဝ်မာဲ (NLD) လေဝ် သွက်ဂုဏ်ဖဵုက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ညးတံ ဂွံနွံကဵုအဝဵုဂှ် သဳကၠဳတုဲ အကြာၜါဂှ် ဂုဏ်ဖဵုသွက်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မုလေဝ်ဟွံဂၚ်ရ။ ဗော်ဇာဒိသိုၚ်ကဵု ဒပ်ပၞာန်ပံၚ်တုဲ ဒှ်မွဲဇြဟတ် ဗော် NLD ဂှ် မွဲဇြဟတ် ၜါဇြဟတ်ဏံ ဟိုတ်နူဒှ်မံၚ် မွဲဂကူဓဝ်တုဲ ဂုဏ်ဖဵုသွက်ဂကူဗၟာညးတံဂှ် ဂွံတၚ်တုပ်စိုတ်သၞောဝ်ပလေဝ်ဂှ် ဒှ်ဒတန်ဂုဏ်ဖဵု ဟွံဆေၚ်ကဵု ဂကူညးတံ ဂုဏ်ဖဵုနွံ ပ္ဍဲသွက်ဇြဟတ်ဂကောံညးတံ မွဲမွဲလ္ပာ်မ္ဂး ဒစဵုဒစးညးသ္ကံ ပါ်မာဲ ဟွံဒှ် ဒတန်တုဲ ဇြဟတ်ဍောတ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် မုလေဝ် ဟွံဒှ်ဂုဏ်ဖဵုရ။
ပ္ဍဲကဵုကၠတ်ထဝ်အလန်ဒုတိယဏံဂှ် ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ကၟိန်ဍုၚ်တေံ ဗော်ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဇၞးလဝ်မာဲ နွံဆ (၁၀) ဗော်ဓဝ်တုဲ အမာတ်ညးစၞးပံၚ်သီုဖအိုတ်မှ နွံဆ (၅၇) တၠဓဝ်ရ။ ဗော်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်တံဂှ် အခေါၚ်ဂွံလုပ် သဳကၠဳ ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ဟၟဲတုဲ ဂၠံၚ်တရဴပလေဝ်သၞောဝ် ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ဂှ် သွက်ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မုလေဝ်တၟေၚ်ဟၟဲရ။ အတိုၚ်ညးဂမၠိုၚ်တံ တီမံၚ်ဂှ်ရ ပဋိပက္ခကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဟီုဂှ် အဓိကပြဿနာ ပ္ဍဲသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ (၂၀၀၈) ဏံရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲကဵုပ္ၚံက်ချူခၞံသ္ဇိုၚ်သၞောဝ် ပ္ၚံက်ပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေတံဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ အတိုၚ်ဒတူလိုၚ် မူဝါဒကဵု သၞောဝ်တ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ညးတံ နွံပၟိက်ဂှ် အာတ်မိက်ပံက်ပ္တိတ်မံၚ် ရမျာၚ်ညးတံအိုတ်ရ။ အတိုၚ်ပၟိက်ဆန္ဒညးတံ နွံပၟိက်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုညးမဆေၚ်စပ်မံၚ်ကဵု ပရေၚ် ပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ် (stakeholders) တံ ယဝ်ခါရ ချပ်ကဵု၊ ပကဵုသမ္တီ၊ ကလၚ်ကဵုရမျာၚ်၊ ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ် အရၚ်တံမာန်မ္ဂး ပရေၚ်ပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ် သွက်ဍုၚ်ဂွံၜိုဟ်သြိုဟ်သာယာဂှ် ကလိဂွံမာန်ရောၚ်။
တၚ်နွံပၟိက်၊ အာတ်မိက်ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ သရုပ်တုဲ ဒးထံက်ထ္ၜးမ္ဂး
အခိၚ်ကာလ ချူဓဇက်ကၠုၚ်လဝ် သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ (၁၉၄၇)
အတိုၚ်လိက်ကသုက်ဗေန်လုၚ် ၝောံဍုၚ်ကဵု ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် လ္တူဒဵုတံ ချူဓဇက်သဳကၠဳလဝ် နကဵုတၚ် တုပ်စိုတ် (၆) တၚ်၊ တၚ်မွဲ (ပိုဒ်-၁) အခေါၚ်အရာတုပ်သၟဟ်ကဵု ဂကူဗၟာ။ တၚ်ၜါ (ပိုဒ်-၅) သၟိက်မိက်ဂွံပါ်တိတ်မ္ဂး အခေါၚ်ပါ်တိတ်နွံ၊ တၚ်ပိ (ပိုဒ်-၂ မ) ကေုာံ (ဂ) ဒေသလ္တူဒဵုတံဂှ် အခေါၚ်ကံကုသဵုညး ညးဖန်ကေတ်၊ ညံၚ်သ္ဂောံ ကလိဂွံ (INTERNAL SELF DETERMINATION) ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်၊ တၚ်ပန် (ပိုဒ်-၃) တၚ်တုပ်စိုတ် ဒ္စးဒုၚ် နူကဵုကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဟွံပါမွဲသာ် ပရေၚ်ဆက်ဆောံကလုတ်ကီု၊ အမာတ်ကလုတ်ကီု၊ ညံၚ်ရဴဟွံဂွံ ခါန်ကၞက်၊ တၚ်မသုန် (ပိုဒ်-၅) အခိၚ်ဓဇက်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ် ပဒတန်ဥပဒေ သွက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဒေသလ္တူဒဵုတံမ္ဂး ညးစၞးနူကဵုဒေသ ပိဂအုမ်ၜါဂအုမ် လ္ပာ်လ္တူထံက်ဂလာန်မှ သ္ပဒတန်ဂွံ။ တၚ်တြဴ (ပိုဒ်-၇+ အလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ် ခါန်ကၞတ်ဝန်ဇၞော်မ္ဂး လၟိဟ်ဝန်ဇၞော်ဂကူဗၟာ ပဵုၜက်နူလၟိဟ်ဝန်ဇၞော် ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် (လ္တူဒဵု) ဟွံဂွံ။ သာ်ဏံ နွံတဴရ။
သၟာၚ်နူဂှ် နူကဵုဂကောံကောန်ဂကူကရေၚ်တံ အခေါၚ်ဒက်ပတန် တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ် မၞုံကဵုအခေါၚ်ဖန်ဖက်ညးကဵုညး လက္ကရဴမှ လုပ်ပ္ဍဲဂကောံကၟိန်ဍုၚ် ပံၚ်ကဵုၝောံဍုၚ်ဗၟာတံရောၚ်၊ ဒက်ပတန်ဍုၚ် ဗီုကဵုကၟိန်ဍုၚ်အမေရိကာန်ဏောၚ် အာတ်မိက်ကၠုၚ်လဝ်ရ။ ဂကူကရေၚ်ဍာဲ (ကယျာန်) တံလေဝ် အခေါၚ်အုပ်ဓုပ် နကဵုအလဵုဇကု အခိၚ်မိက်ဂွံပါ် တိတ်မ္ဂး အခေါၚ်ပါ်တိတ်နွံ၊ အခေါၚ်ပါ်ပရအ်သြန်ဘဏ္ဍာ စှေ်ကဵုသၞောတ်၊ အခေါၚ်ခါန်ကၞက်ညး ယိုက်ဂၠေၚ်သၞာဲဒဴ၊ အဝဵုကဵုတာလျိုၚ် မပ္တံသာ်ဏံ (၁၀) တၚ် အာတ်မိက်ကၠုၚ်လဝ်ရ။
သဘၚ်သဳကၠဳဇၞော် ဒံၚ်ကျဳ (၁၉၆၁)
ညးစၞးက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ကေုာံ ညးလ္ၚတ် ပံၚ်လၟိဟ်မၞိဟ် (၃၃၀) တၠ သွက်ဂွံချူဓဇက် ပလေဝ်သၞောဝ် ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်ဒံၚ်ကျဳ ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် (၁၉၆၁) နူကဵုဂိတုဂျောန် (၈) စဵုကဵုဂျောန် (၁၆) ကၠောန်သဘၚ်သဳကၠဳရ။ သွက်သ္ဂောံပလေဝ် သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ (၁၉၄၇) ဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကူသေံတံ ချူဓဇက်လဝ် မူအပြောံ (၅) တၚ်ဂှ် သီုကဵု (၅) တၚ် ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဗွဲမညဳသာ ဒုၚ်တဲတုပ်စိုတ် သ္ပကၠုၚ်ဒတန်ရ။
တၚ် (၁) သွက်ဂွံဒက်ပ္တန် တွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ။
တၚ် (၂) ကၠတ်ထဝ်ကၟိန်ဍုၚ် ၜါကၠတ်ထဝ် အဝဵုညံၚ်ဂွံတုပ်သၟဟ်။
တၚ် (၃) ကၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူ (ကၠတ်ထဝ်လ္တူ) လၟိဟ်ညးစၞးနူတွဵုရး လၟိဟ်ညံၚ်ဂွံတုပ်တံဂှ် မ္ဒးပၟပ်ကဵု အခေါၚ်အရာ သွက်တွဵုရးဂမၠိုၚ်ရောၚ်။
(က) ပရေၚ်ဆက်စၠောံဍုၚ်သၟာၚ်။
(ခ) ပရေၚ်စဵုဒၞာကၟိန်ဍုၚ်။
(ဂ) ပရေၚ်ဘဏ္ဍာကၟိန်ဍုၚ်။
(ဃ) ပရေၚ်ဆက်စၠောံကျေဏာန်ကဵု ပလံၚ်လိက်။
(ၚ) ပရေၚ်တက်ပ္တိတ်သြန်။
(စ) ပရေၚ်ဆက်စၠောံ ကွဳပၟတ်၊ တရဴကျာ၊ တရဴဍာ်။
(ဆ) ပရေၚ်စဳရေၚ်ဂဗုတ်ကၟိန်ဍုၚ်။
(ဇ) ပရေၚ်အကံက်အခေါန်သၞေဟ်က္ၜၚ်။
တၚ် (၅) ပရေၚ်ပါ်ပရအ်သြန်ဘဏ္ဍာကၟိန်ဍုၚ် ညံၚ်ဂွံတုပ်သၟဟ် ပ္ဍဲကဵုပေဲါသဳကၠဳဂှ် ထပ်ပံက်ဏာ ဂကောံညဳသၟဟ် တွဵုရးဍုၚ်တုဲ ချူဓဇက်ဏာ မူဖေဝ်ဒရေဝ် အတိုၚ်သၟဝ်ဏံရ။
- အဝဵုသှေ်သၟေဟ် ညံၚ်သ္ဂောံစွံပ္တန် ပ္ဍဲတွဵုရး၊
- တွဵုရးတံဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံနွံကဵု သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေတၞဟ်ခြာ၊
- ညံၚ်သ္ဂောံသုၚ်စောဲ သၞောတ်ဝ်ပါလဳမာန် တုပ်သၟဟ်ကဵု ဍုၚ်သွေတ်သလာန်၊
- တွဵုရးသီုဖအိုတ်တံ ညံၚ်သ္ဂောံကလိဂွံအုပ်ဓုပ် ပိုၚ်ပြဳအလဵုဇကု၊
- ကိစ္စပရေၚ်ပ္ဍဲတွဵုရးတံဂှ် ညံၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဟွံဂွံလုပ်ပလာပ်ပထုဲ၊
- ဇၟာပ်တွဵုရးတံဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံနွံကဵု အခေါၚ်ပါ်တိတ်၊
လက္ကရဴဂှ် (နူကၠာနေဝေန် ဟွံသီအဝဵုက္ဍၚ်) စၟတ်တ္ၚဲ (၂၄၊ ၂၊ ၁၉၆၂) ပ္ဍဲရုၚ်ဗလးရမျာၚ် (လ္ဂုၚ်) ကၠောန်သ္ပပေဲါသဳကၠဳ စပ်ကဵုမူဖေဝ်ဒရေဝ် ဥက္ကဌဂကောံညဳသၟဟ်တွဵုရးဍုၚ် (စဝ်ခွန်ချို) စၞးဂကောံ “ၝောံဍုၚ်ဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံဒက်ပ္တန်တွဵုရး” ကေုာံ “အဝဵုသှေ်သၟေဟ် (Residuary power) တံဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံအပ်ကဵုတွဵုရးတံဂှ် ဟီုဂးဏာရ။ ဟိုတ်နူဟိုတ်သာ် တံဏံဂမၠိုၚ်တုဲ ‘သၞောတ်ဝ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် ဒှ်သၞောတ်ဝ်ဍုၚ်ဂွံပါ်ထ္ကး’ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာတံ သ္ဂးတုဲ သ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန် သီကၠေံအဝဵုရ။ စိုပ်လက်ထက်အလဵုအသဳသီအဝဵု နေဝေန်တုဲ ဆန္ဒကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ အခေါၚ်ဓမံက်ထ္ၜးဟွံမွဲတုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဗွဲမဂၠိုၚ် ဟွံမိက်ပံၚ်ကောံကဵုဗၟာတုဲ လုပ်ကၠုၚ်ပေဲါဗတိုက် နကဵုဂၠံၚ်တရဴ ဒက်ပ္တန်ဍုၚ် တၞဟ်ခြာ ဒှ်ကၠုၚ်ရ။
စိုပ် (၁၉၇၆) ဂှ်မှ ဂကောံဒပ်ပံၚ်ကောံရပ်လွဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ် NATIONAL. DEMOCRATIC FRONT (NDF) မံက်ကၠုၚ်တုဲ ကလေၚ်အာတ်မိက် ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဖေဝ်ဒရေဝ် မၞုံကဵုအခေါၚ်ကံကုသဵုညး ညးခၞံဖန်ဖက်ကေတ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုလက်ထက်နေဝေန် ချူဓဇက်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ (၁၉၇၄) ဂှ် သၟတ်ဂကူချေၚ်တံ အာတ်မိက်ကဵုဗစိုပ်လိက် ကဵုကသပ် ကဵုချူဓဇက်သ္ဇိုက်သၞောဝ်ဥပဒေဖေဝ်ဒရေဝ် နွံကၠုၚ်ရ။ ဆဂး သၟတ်ချေၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ရပ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု လိက်အာတ်မိက်ဂှ် တၚ်ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ အာတ်မိက်မံၚ်လၟိုန်တံဂှ် ချူဏာလဝ်ရ။ တၚ်တၟေၚ်ထပ်အာတ်မိက်လဝ်ပၠန်ဂှ် ….
ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးတံဂှ် (သၟာၚ်နူပရေၚ်ပၞာန်/ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်) အခေါၚ်ဆက်ဆောံကဵုဍုၚ်သၟာၚ် ကေုာံ အခေါၚ်ချုက်လိက် ကသုက်ဒးနွံ (ပိုဒ်-၂၅)
ပ္ဍဲဒပ်ပၞာန်ဒဵုဂှ် နကဵုကောန်ဂကူတွဵုရးညးကဵုညး အောန်အိုတ်ဒပ်ဇၞော်မွဲဒပ် အခေါၚ်ဒက်ပ္တန် ဒပ်စဵုဒၞာကၟိန်ဍုၚ် ဒးနွံ (ပိုဒ်-၂၀)
ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးတံဂှ် အလာံ၊ တဆိပ်တွဵုရးညးကဵုညး အခေါၚ်သုၚ်စောဲ ဒးနွံ (ပိုဒ်-၄၃) တံ ပါလုပ် ပ္ဍဲလိက်စံၚ် အာတ်မိက်ဂှ်ရ။
