နာဲအံၚ်ဇၞး (ရုတ်တံၚ်)
ဂကူမန်တံ ဒုၚ်ဘဲဒဏ် ကြုၚ်ယာန်ဇြဳတေံ ဟွံမာန်တုဲ နူဘဳစဳ (၂၀၀၀) သၞာံတေံ ပြံၚ်ဒၞာဲစိုပ်ကၠုၚ် ဒေသအာယှ အဂၞဲသၠုၚ်ကျာဏံတုဲ ဖျေံသ္ဇိုၚ်မံၚ်တန်တဴကၠုၚ် ကောံကောံကၠောံကၠောံ နကဵုဗီုပြၚ်ဂကူဇၞော်မွဲရ။ လၟိဟ်မၞိဟ်ဂၠိုၚ်ကၠုၚ် တုဲ ဒၞာဲဒေသသုဝဏ္ဏဘူမိဂှ် ဒက်ပ္တိုန်ဍုၚ်ရာဇဌာနဳ နကဵုသၟိၚ်ဨကရာဇ်ဇကုဇကု သိုၚ်ခၞံနန်ထဝ် သၠဝ်ကေတ်က္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ်၊ အုပ်ဓုပ်မၚ်မွဲကၠုၚ် ဍုၚ်မန်ရာမညဒေဏံ လုပ်လၟိဟ်ကဵုလ္ၚီသၞာံရ။ အခိၚ်ဂကူမန်တံ အုပ်ဓုပ်လဝ် ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘူမိဏံ လိက်ပတ်လေဝ်ဇၞော်မောဝ် ယေန်သၞာၚ်ဂကူလေဝ်ဂဵုမြဟ်၊ ကွတ်အနုသုခုမပညာမန်တံလေဝ် ဒယှ်တှ်ဇၞော်မောဝ်၊ အသဝ်ဂုဏ်စရာဲဂကူမန် ဗျာပ်တြးတိတ်အာ အလုံဂၠးတိမွဲ ဟီုစဂွံရ။ ဟိုတ်နူလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ် ကွတ်ပညာဂကူ မန်တံ ဇၞော်မောဝ်အဆံၚ်သၠုၚ်တုဲ ဂကူမန်တံ ဂွံဒုၚ်ရှေ်သှေ်ကဵု ဂကူညးတၞဟ်သၟာၚ်တံရ။
ကာလစိုပ်ခေတ် AD (၁၁) ဗွဝ်ကၠံသၞာံ ဨကရာဇ်မန် အစောန်စရာဲအောန်တုဲ ပဒေသရးဗၟာအံၚ်ဇဲယျ ကၠုၚ်ဗ္တိုက် ကေတ်ဍုၚ်မန်၊ ဂကူမန်တံ ဒုၚ်ဘဲဒဏ်မုခ်ပၞာန်ဗၟာ အံၚ်ဇဲယျဟွံမာန်တုဲ နန်ထဝ် က္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ်လေဝ်ကဝ်သြိုဟ်၊ တိဍာ်ဍုၚ်မန်လေဝ်ဆောံဗြံ၊ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်လေဝ် ဒးဒုၚ်ၚိတ်ကမၠက်၊ ဂကူမန်တံလေဝ် အာစိုပ်ဘဝဍိက် ပၠက်၊ ဟွံမွဲကဵုအခေါၚ်အရာဟီုဂး ဖန်ချူ ဒှ်အာဂကူဍိက် ဒးဖေက်ညးတၞဟ်သက်က်ရ။ အရေဝ်မန် ဟွံဂံၚ်ဟီု အကြာမၞိဟ်၊ လိခ်မန် ဟွံဂံၚ်ဗ္တောန်ဗှ်၊ ကယျိုၚ်မန် ဟွံဂံၚ်ဗိုက်ကျိုၚ် အကြာဍုၚ်ကွာန် နူဘဝဂကူသၠုၚ်မွဲ စိုပ်အာက ဆံၚ်ဂကူဘဝသဝ် ဒှ်အာဍိက်ဂကူညးတၞဟ် လုပ်ဝၚ်ဇြိုဟ်ဟ်မွဲရ။
ဗွဲကြဴ ဂကူဗၟာတံလေဝ် ကလေၚ်ဒှ်အာ ဍိုက်အၚ်ကလိက်တံပၠန်တုဲ မန်ကဵုဗၟာ ဒှ်အာဍိက် ဂကူအၚ်ကလိက်တုပ်ပ်ရ။ သွက်ဂွံတိတ်ဗၠးနူ ဘဝဍိက်အၚ်ကလိက်တံဂှ် မန်ကဵုဗၟာ ပံၚ်ကောံတုဲ ရုန်ဂ္စာန်ကၠုၚ်မံၚ်နွံရ။ ဆဂး မန်တံ စိုတ်ဖေက်ဗၟာ နွံဂၠိုၚ်တုဲ အခိၚ်ပံၚ်ကဵုဗၟာ ဒှ်မွဲဂကောံ၊ သွက်ဂွံလုပ်ပေဲါဗ္တိုက်ကဵု ဂကူအၚ်ကလိက်ဂှ် ဂကူမန်တံ ဟွံဂံၚ်ဒုၚ်သ္ပစၞးဂကူမန်ရ။ အတိုၚ်ဗၟာတံဖန် ဒညိက်ကံတုဲ ကၠောန်ဗက်အာရ။ ဒးဓမံက်ထ္ၜးမ္ဂး ညံၚ်ရဴဂကောံဝိုၚ် အမ်စဳအေ (ဂကောံခရေတ်)၊ ဝိုၚ်အမ်ဘဳအေ၊ ဂျဳစဳဘဳအေ၊ (တက္ကသိုလ်ကျောၚ်းသားသပိတ်၊ လယ်သမားသူပုန် ဆရာစံ။)
ပ္ဍဲဂကောံတံဏံ မန်ဆာန်ဂကူတံ ပါလုပ်မံၚ် လၟိဟ်မၞိဟ် နွံဟွံအောန်ရ။ ဆဂး ဟွံဂံၚ်ဟီုအရေဝ်မန်၊ ဟွံဂံၚ်ဒုၚ်စၞး ဂကူမန်၊ ဟွံဂံၚ်ပ္တိုန်ထ္ၜး အခေါၚ်အရာမန် ဒုၚ်ကေတ်အသံဂကူဗၟာတံ ဖန်ကေတ်ဖအိုတ်ရ။ ဂကူအၚ်ကလိက်တံ သၠုၚ်ပ္တိုန်အဆံၚ်ပညာလိခ် အၚ်ကလိက် ထောံကၠေံလိခ်ပတ်ဘာသာဗၟာအိုတ်ဂှ် တၠပညာဗၟာတံ ချပ်တိုန် သွက်လိခ်ဗၟာဂွံသှ်ၜေက် အဆက်အနာဂတ်ရ။
လိက်ပတ်ဗၟာ အဆံၚ်သဝ်စှေ်အာ နူလိခ်ပတ်အၚ်ကလိက်ဂှ် တၠပညာဗၟာတံ ဒှ်ဓဝိၚ် ဂွိၚ်ဖေက် လိခ်ပတ်ဗၟာကၠေံ ကၠက်တုဲ ဒက်ပ္တိုန်ဂကောံ (ဒို႕ဗမာအစည်းအရုံး) မွဲဂကောံရ။ ပ္ဍဲဂကောံဂှ် ဂကူမန်တံလေဝ် ပါလုပ်လၟိဟ်မၞိဟ် ဟွံ အောန်ရ။ ဂကောံညးတံ ပ္တိတ်ရမျာၚ်ကရေဲ သွက်ဂွံမ္ၚုဟ်က္တဵုစိုတ်ဓါတ်ဂကူဗၟာ –
ဗမာလူမျိုး တို႕လူမျိုး
ဗမာစာ တို႕စာ
ဗမာစာ တို႕စာ
ဗမာစကား တို႕စကား
ဟိုတ်နူရမျာၚ်ကရေဲဏံ ကၠုၚ်ဇီုလပိုက်ဒး ဍဟ်ကောန်တၟံဂကူမန် မပါမံၚ်ပ္ဍဲဂကောံဂှ်ရ ချပ်စိုပ်အာ ဂကူဗၟာ ဂကူမန်ဟွံသေၚ်၊ လိခ်ဗၟာ လိခ်ပိုဲမန်ဟွံသေၚ်၊ ဗီုညးတံဂွိၚ်ကဵုလိခ်၊ အရေဝ်ညးကၠက်ကၠေံ ပိုဲလေဝ်ဒးဂွိၚ်ကဵု လိခ်အရေဝ်ပိုဲ ကၠေံကၠက်ကီုရောၚ်။ စိုတ်ဓါတ်ဆီနာဲ မံက်တိတ်ကၠုၚ်ရ။ စိုတ်ဒုၚ်ဟွံမာန်၊ ဘဝဂကူမန် ဒှ်ဍိက်ဂှ် ချပ်ဒးကၠုၚ်ရ။ ဇကုပါမံၚ် ပ္ဍဲဂကောံဗၟာတံ သွက်ဂကူဇကု၊ သွက်အရေဝ်လိခ်ပတ်ဂကူဇကု မုဖန်ဖက်ဟွံဂွံဂှ် ညာတ်ကၠးကၠုၚ်တုဲ ဒးဒက်ကေတ် ဂကောံမန်တၞဟ်ခြာ မွဲဂကောံကီုရောၚ် ပၟိက်ဆန္ဒတုပ်ညးသ္ကံတုဲ ကော်ပ္ကောံသၚ် မန်ဆာန်ဂကူ၊ ဂကောံတၠပညာမန်၊ ဂကောံပူဂိုလ်ဆာန်ဂကူသွာၚ်ဇဳ ကွပ်မၞိဟ်စုၚ်စုၚ် ကဵုပါလုပ်တုဲ သၞာံ (၁၉၃၉) ဂိတုအဝ်ဂါတ် (၆) ဂှ် ဒက်ပ္တန်ဂကောံ (ရာမညတိုၚ်းလုံးဆိုၚ်ရာ မွန်အဖွဲ႕ချုပ်) မွဲဂကောံရ။
ပ္ဍဲဂကောံဂှ် ချူလဝ်တၚ်ရန်တၟံ ဒှ်အာသွာၚ်မၚ်မွဲထိၚ်ဒဝ် လိခ်ပတ် ယေန်သၞာၚ် အခိုက်ကၞာသၟးတုဲ ကောန်ဂကောံတံ ကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ဂကူဟွံဂွံ အခက်အခုဲ မံက်ကၠုၚ်ရ။ မၞိဟ်စိုတ်ဓါတ် ကြံၚ်မ္ၚိုဟ် ဟွံမိက်မံၚ်ပ္ဍဲဘဝဍိက်၊ မိက်ဂွံကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ဂကူတံ ပါ်တိတ်နူဂကောံဏံတုဲ ထပ်ဒက်ပ္တိုန်ဂကောံမန် မွဲဂကောံ (မွန်တိုၚ်းရၚ်းသားအစည်းအရုံး) ပၠန်ရ။ ဂကောံဏံ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်လေဝ် မၚ်မွဲထိၚ်ဒဝ်၊ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပရေၚ်ဂကူလေဝ် ကၠောန်ပေၚ်ၚ်၊ ကမၠောန်ဒစဵုဒစးလေဝ် ဂံၚ်ကၠောန် လွဳၜံၚ်ပ္တိတ် သၟတ်စိုတ်ဓါတ်ဆာန်ဂကူတံရ။ အခိၚ်ကၠောန်မံၚ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ဂကူမွဲစွံ၊ မွဲဂကောံဂှ် လညာတ်ပၟိက်ဆန္ဒ၊ ပၠတရဴကမၠောန် ဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ် ဟွံတုပ်သၟဟ်ညးသ္ကံတုဲ ဂကောံမန်၊ ဗော်မန် မံက်ကၠုၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုဗော်ရ။ ဆဂး စပ်ကဵုကိစ္စပရေၚ်ဂကူမ္ဂး ညးတံကဵုညးတံ ကေတ်ကသပ် ကဵုကသပ်ညးသ္ကံ ဂွံမံၚ်ရ။ မန်ကဵုမန် ညးတံ ဟွံပါ်ဒကး၊ ဝါဒကမၠောန်ဟေၚ် ညးတံပါ်ကၠောန်မံၚ်ရ။
ဂကူမန် ဒှ်ဍိက် ဒုၚ်ဟွံမာန်ခ္ဍၚ်၊ စိုတ်ဓါတ် ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်ကၠုၚ်ခ္ဍၚ်ရ။ သၟတ်မန် ကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် သွက်ဂကူမန်တံဂှ် အလဵုအသဳဖဆပလတံ ကရေပ်ဂရတ်ဂၠာဲဒုဟ်၊ ဗဒှ်ဂဗုတ်စိုတ်ထံၚ် မံၚ်အကြာဍုၚ်ကွာန်ဟွံဂွံတုဲ ကၞောတ်တဲ သီုဟွံဗျဵုတဟၚ်ဆီမွဲသာ် ဒးရပ်လွဟ် ဒးကၠောန်ပၠန်ဂတး သွက်ဂကူမန်တံ ဂွံဗၠးတိတ်နူဘဝ ဍိက်ပၠက်ရ။ အလဵုအသဳ ဖဆပလတံ တၠိၚ်ဝိုတ်ကၠေံဂုဏ် ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် အခိၚ်လုပ်မံၚ်ပၠန်ဂတးကဵု ဂကူအၚ်ကလိက်တံတုဲ ပၞာန်ကောန်ဂကူ အပ္ဍဲဍုၚ် မပ္တံမန်ကရေၚ်တံ မံက်ကၠုၚ်ရ။ အလဵုအသဳဖဆပလ စွံစိုတ် သၠဲ ဟွံဗက်ဂၠာဲဒုဟ် စုတ်ဒဏ်ကဵု သၟတ်မန် ကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံမ္ဂး သၟတ်မန်တံလေဝ် ဟွံပြး၊ ဟွံဒးဒဴထောံ လသာ ဍုၚ်ကွာန် တိဍာ်မိမဇကုရ။
သၟတ်မန်ဆာန်ဂကူတံ ဗွဲမဂၠိုၚ် ပါတိတ်အာ တိဍာ်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် လုပ်ပေဲါဗ္တိုက် သွက်ဗၠးၜးဂကူတုဲ သၟတ်မန်သှေ်မံၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်တံ ဝတ်တာလျိုၚ်ဂကူ ဂွံပြေပ္ဍဲဇကု၊ သွက်မန် ဂွံဗၠးတိတ်နူဘဝဍိက် ရန်တၟံလဝ် နူတံဝါဒိလေဝ် ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂးတုဲ ကောံအာကေတ်ကသပ် ဇရေၚ်နာဲသာလှိၚ် ဒှ်ဥက္ကဌဂကောံသၟတ်မန်၊ နာဲသိၚ်လှအံၚ် (မွန်စိန်လှအောၚ်) ညးအုပ်ကာနာနာ ဂကောံသၟတ်မန်တံတုဲ သွက်ဂွံလွဳၜံၚ်အာ တၞောဝ်မဇ သၟတ်မန်တံမာန် ထေက်ကဵုဒးဒက်ပ္တိုန် ဂကောံတၟိမွဲထေက်ရောၚ်ဂးတုဲ ချပ်သဳကၠဳညးသ္ကံရ။
ဒက်ပ္တန်ဂကောံ “ကွးဘာမန်တက္ကသဵုလ္ဂုၚ်” မွဲဂကောံရ။ ဂကောံဏံ လမျီုဂွံလုပ်၊ ဂွံဓမံက်ရုပ်ရဴကမၠောန်မာန်၊ ဂွံလွဳၜံၚ်အာ မဇတၞောဝ်သၟတ်မန်တံမာန် ဖျေံတၚ်ရန်တၟံဂကောံတုဲ မေန်တေတ်သာန် (မၚ်းသက်စံ) မေန်တေန်မန် တံ လုပ်ကေတ်တာလျိုၚ် နဒဒှ်ဒုဥက္ကဌ ပ္ဍဲဂကောံဏံရ။ ဂကောံဝွံ ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဓမံက်ကမၠောန်ဂွံဂှ် ဆက်ဓမံက်ရုပ်ရဴ နကဵုယၟု ဂကောံကွးဘာမန်တက္ကသိုလ်လ္ဂုၚ်ရ။ အကြာအလဵုအသဳ ဖဆပလဂၠာဲမံၚ်ဒုဟ် လ္တူမန်ဆာန်ဂကူတံဂှ် ကွးဘာမန်တက္ကသိုလ်လ္ဂုၚ်တံ တိတ်တြးပ္တိတ်လိခ်မဂ္ဂဇြေန် တက္ကသိုလ်လ္ဂုၚ် အလန်ကၠာအိုတ်ရ။ ဗွဲလၟေၚ်ၚ်သၞာံ ကွးဘာမန်တက္ကသိုလ်လ္ဂုၚ် ပ္တိတ်လိခ်မဂ္ဂဇြေန်နွံတုဲ ကောန်ဂကူမန်တံ ဂွံဗဟုသုတ တီကၠိုဟ်ကၠုၚ် သွာၚ်နာနာရ။
သရောပ်ထောံ ဂလာန်ဍန်န်မ္ဂး ဂကောံကွးဘာမန်တက္ကသိုလ်လ္ဂုၚ်ဝွံ ဒှ်ဂကောံလွဳၜံၚ်ပ္တိတ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတး သွက်ဂကူ၊ ဒှ်ဂကောံလွဳၜံၚ်စိုတ်ဓါတ် သွက်ဂွံဘိုၚ်ကေတ်တာလျိုၚ် သွာၚ်ဂကူ၊ ဒှ်ဂကောံသၠုၚ်လညာတ် သွက်သၟတ်မန်တံ ဂွံကတ်လ္ၚတ်ပညာဂတာပ်ခေတ်၊ ဒှ်ဂကောံပံက်ကဵုမတ် သၟတ်မန်လေပ်ကွတ် လေပ်ပညာတုဲ ညံၚ်ဟွံဝိုတ်တၠိၚ်ထောံ ဂကူမန်၊ ယဝ်ဂကူမန်စိုပ်ဍုၚ် ယဝ်ကောန်ၚာ်ဂကူမန် ဟီုအရေဝ်မန်ပၠန် ဂကောံကွးဘာမန်တက္ကသိုလ် ယဝ်ပ္တဝ်ကဵုဂၠံၚ်မာန်ပၠန်မ္ဂး နွံဂုဏ်အနန္တ အနန္တံရ။
