နာဲကသုမန်
တၟော်ရံၚ်ကဵု အပ္ဍဲကြာဍုၚ်ဂမၠိုၚ်မ္ဂး ဍုၚ်ပိုဲ ကုသဵုပရေံအိုတ် ဟီုစဂွံရ။ ပ္ဍဲအခိၚ်အခါ (၂၁) ဗွဝ်ကၠံဏံမ္ဂး ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တံဂှ် ပၞာန်တံ ဆုတ်စှေ်လပါ်လက္ကရဴတုဲ ဟွံယှုက်ထုဲ ပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရ။ သ္ကိုပ်ပၞာန်လ္ၚဵု စိုတ်လုပ်စ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး ဟွံသီအဝဵုမွဲသာ် ဇူနူကဵုတာလျိုၚ်ပၞာန် ၜးကယျိုၚ်ကွာန်တုဲ လုပ်ပေဲါရုဲမာဲ ပ္ဍဲသၟဝ်သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳရ။ ဆဂး အကာဲအရာဍုၚ်ပိုဲဂှ် သာ်ဂှ်ဟွံသေၚ်ရ။ ပၞာန်ဍုၚ်ပိုဲတံဂှ် ကေတ်အဝဵု နူကဵုသီအဝဵုရ။ တုဲမ္ဂး ကၠောန်ပေဲါရုဲမာဲ ဖန်ပတိုန် သၞောတ်ပါ်ပရအ်မာဲတုဲ အတိုၚ်လၟေၚ်သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ဂှ် ကေတ်လဝ်အဝဵုပၠန်ရောၚ်။ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ဖေဝ်ဒရေဝ်ဟီုဂှ် လအ်အာ သ္ၚောဲအာရောၚ်။
သၞောတ်ပေဲါရုဲမာဲ PR ဂှ် သွက်ညးဂှ်ရော?
သၞောတ်ပေဲါရုဲမာဲ PR ဂှ် ကၠုၚ်နူမအရေဝ်ဝေါဟာ (Proportional Representatives) ရ။ သၞောတ်ပေဲါရုဲမာဲဏံ ခိုဟ်မံၚ်ရ။ ဆဂး ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ တဴတက်တုဲတုဲ ဒၞာဲဗော်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဂမၠိုၚ် ဒၞာဲဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဍောတ်တ်တံ ဂၠိုၚ်ဂှ်တှေ် ရန်တၟအ်ကဵု ညးစၞး နူကဵုဗော်ဍောတ်တ်တံ ဂွံပါလုပ် ပ္ဍဲကဵုခုၚ်ကၠတ်ထဝ်တေံတုဲ ဖျေံလဝ်သၞောတ်ဏံရောၚ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵုကၟိန်ဍုၚ်ယူရပ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ရံၚ်အာကၠးကၠးမ္ဂး ပ္ဍဲဍုၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတံဏံဂှ် ပၞာန်တံ မုအဝဵုဟွံမွဲ ပ္ဍဲအခန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရ။ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကဵု ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံ ပြိုၚ်ပကာန်ညးသကအ် တန်တူလတူမမာဲတုဲ ပရအ်ကေတ် ညးစၞးတံရောၚ်။ ညးစၞးတံဂှ် တိုန်စိုပ်အာ ကၠတ်ထဝ်ရောၚ်။ ဗော်မွဲမွဲ ဟွံၜက်တိတ်အာ နူကဵု (၅၀) တၟအ်ကၠံရောၚ်မ္ဂး ဒက်အလဵုအသဳပံၚ်ကောံရောၚ်။
အကာဲအရာ ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဂှ် ဟွံသေၚ်ရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ် အတိုၚ်သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ဏံ ဍေံတံ ဂွံလဝ်ဒၞာဲ ပ္ဍဲကဵုကၠတ်ထဝ်တုဲတုဲ ဗၞတ် (၂၅) တၟအ်ကၠံရောၚ်။ ယဝ်ရဂတနူဏံ စကာအာ နဲကဲရုဲမာဲ PR ဏံရောၚ်မ္ဂး ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ် ဂၠိုၚ်တဴဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ မာဲတံဂှ် ပြးအာတၟာဂလိုၚ်ရောၚ်။ နဲကဲ PR ဏံဂှ် ယဝ်ရ စကာပ္ဍဲကဵုဒေသညးကဵုညးဟွံသေၚ် စကာအာ အလုံမွဲဍုၚ်ရောၚ်ဟီုမ္ဂး ဗော်ဗၞတ် (၁၀၀) ဗော်တံ လုပ်ပြိုၚ်ရောၚ် ဟီုစရ။ ဇၟာပ်ပ်ဗော်တံဂှ် ပါ်ထောံမာဲဇကုဂွံမ္ဂး မွဲမွဲဗော်မ္ဂး သွက်ဂွံကလိဂွံ ဗၞတ် (၂၅) တၟအ်ကၠံဂှ် ဒှ်ဝါတ်ရ။ ယဝ်ရ ဗော်အလဵုလေဝ် ဟွံကလိဂွံ ဗၞတ် (၂၅) တၟအ်ကၠံရောၚ်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုကၠတ်ထဝ်ဂှ် ပၞာန်ဗၟာတံဟေၚ် ဂွံလဝ်ခုၚ် ဗၞတ် (၂၅) တၟအ်ကၠံရောၚ်တုဲ ဍေံဂွံခုၚ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရောၚ်။
မွဲသာ်ပၠန် သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်တံ သာ်လဵုဒှ်မာန်ရော။ မွဲအခိၚ်ဓဝ် လောန်ကၠုၚ် ပွိုၚ် (၁၀) သၞာံဂှ်မ္ဂး ညးဍုၚ်ကွာန် ကေၚ်ကဵုလဝ်မာဲ ဗၞတ် (၃) အလန်တုဲ ညးတံ ဒးကဵုမာဲ ဂၠိုၚ်အိုတ်တှေ် ဗၞတ်အကြာ (၁၀) ဗော် ကဵု (၂၀) ဗော်ရ။ ရုဲညးစၞး နူကဵုဗော် ညးတံ ဒးဂၞပ်စိုတ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် ရဲဗော်လုပ်ပြိုၚ် ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးဍုၚ်မန် ဂၠိုၚ်အိုတ် (၁၀-၂၀) ဗော်ဂှ်ရ ညးတံ ဒးသမ္တီလဝ်ရောၚ်။ ရုဲကေတ်ဗော်ညးတံ ကဵုဂှ်မာန်ရ။ ဆဂး လၟုဟ် သၞောတ် PR ဂှ် ဗော်လုပ်ပြိုၚ်ဖအိုတ်ဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဒးရံၚ်တုဲ ဒးရုဲကေတ်ရောၚ်။ ယဝ်ရ ဗော်လုပ်ပြိုၚ်တံ ဒှ်အာ (၈၀) ဗော် စဵုကဵု (၁၀၀) ဗော်ရောၚ်မ္ဂး သွက်ညးဍုၚ်ကွာန် ကဵုမာဲ ဟွံလေပ်လိက် ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်တံဂှ် ဒှ်အာ အခက်အခုဲ ဗွဲမဂၠိုၚ်ရောၚ်။ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ မတ်ဂေတ်အာမာန်ရောၚ်။
သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ကဵု ပေဲါရုဲမာဲ
သၞောတ်ဝ်ဥပဒေ (၂၀၀၈) ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ သ္ပသ္ကိုပ်သ္က ချူဇန်လဝ်တုဲ အဓိက ကဵုလဝ်အခေါၚ် ကုကောန်ပၞာန်ဗၟာတံ သွက်ဂွံပါလုပ် ပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဒၞာဲအဓိကရ။ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဒက်ပတန်လဝ်ကဵု ညးဍုၚ်ကွာန်တံဂှ် သွက်ဂွံကလိဂွံ ခုၚ်ကၠတ်ထဝ်တေံဂှ် ဒးဒက်ပတန်ဗော်၊ ဒးစန်ဒက်မာဲ၊ ဒးလုပ်ပ္ဍဲကဵုပေဲါရုဲမာဲတုဲ ဒးဂစာန် တၟာဂလိုၚ်ရ။ ဂွံဂွံအမာတ်ဂှ် ဒးဂစာန်တၟာဂလိုၚ်ရ။ သြန်ဘဏ္ဍာတံလေဝ် ဒးအိုတ်ရ။ ဆဂး သွက်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် မုလေဝ် ဟွံဒးရုန်ဂစာန်မွဲသာ် ဂွံဒၞာဲ (၂၅) တၟအ်ကၠံရောၚ်။ ယဝ်ရ ကၠောန်ကဵုပေဲါရုဲမာဲ နဲအလဵုဒှ်ဒှ် ဒပ်ပၞာန်ဂှ် ဒၞာဲဍေံကဵုဍေံ ဂွံလဝ်ဒၞာဲတုဲတုဲရောၚ်။
မွဲသာ်ပၠန် ပ္ဍဲကဵုဒက်ပတန် အလဵုအသဳပၠန်ဂှ်လေဝ် ဒၞာဲကိစ္စဇၞော် ပန်ဒၞာဲဂှ် ပၞာန်ဗၟာတံ ထပ်ကေတ်လဝ်ပၠန်ရ။ ဒု-သမတ ဂှ် မွဲဒၞာဲ၊ ဒၞာဲဏံဂှ် ပၟိက်ဇၞော်တုဲ ပ္ဍဲအလဵုအသဳဂှ်မ္ဂး အဝဵုသၠုၚ်ဗွဲမလောန်ရ။ တုဲမ္ဂး ပၞာန်တံ ထပ်ကေတ်ထောံ ဒၞာဲဝန်ဇၞော် (၃) ဒၞာဲရ။ ဒၞာဲတံဂှ်ဝွံ (၁) ဝန်ဇၞော်ကေၚ်ကာအပ္ဍဲဍုၚ်၊ (၂) ဝန်ဇၞော်စဵုဒၞာ၊ (၃) ဝန်ဇၞော်ကေၚ်ကာပယျဵုတံ ပါလုပ်ရ။ ဝန်ဇၞော်ကေၚ်ကာ အပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ် ဆေၚ်စပ်ကဵု ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ဍုၚ်ဂှ် ပၞာန်တံ ထိၚ်လဝ်ဖအိုတ်ရ။ တုဲပၠန် အရာကေၚ်ကာပၞာန် မဆေၚ်စပ်ကဵု အလုံဍုၚ်ဂှ် ဆက်ထိၚ်လဝ် ပ္ဍဲဝန်ဇၞော်စဵုဒၞာပၠန်တုဲ သွက်ဂွံဗတိုက်အာ ဂကောံရပ်လွဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် ထိၚ်ဒဝ်လဝ် ဌာနဝန်ဇၞော် ကေၚ်ကာပယျဵုရ။ ဟီုကၠးကၠးမ္ဂး ပေဲါရုဲမာဲဂှ် နဲအလဵုကၠောန်န် ကာလဒက်အလဵုအသဳဂှ် ပၞာန်ဂှ် ဟွံဒးပြိုၚ်ပကာန်မွဲသာ် ဂွံလဝ်ဒၞာဲတုဲတုဲရောၚ်။ ဟီုတပ်ပ်မ္ဂး ယဝ်ရ က္လေၚ်ပလေဝ် သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ဟွံမာန်မ္ဂး ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဂှ် သၞောဝ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကီု သၞောတ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ကီု မံက်ဂတဝ် ဟွံသေၚ်ရ။
သၞောတ် PR အဝဵုဒပ်ပၞာန် သွက်ဂွံအာဍာ်ဇမၠိၚ်
အတိုၚ်ပတိုန်ထ္ၜးလဝ် ဗွဲလတူတေံရ ပ္ဍဲကဵုသၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဂွံလဝ်စေဝ်လတူ ရရောၚ်တုဲ မုဟိုတ် ဒးသီအဝဵုရော။ အဓိက ဟိုတ်နူကဵု ဗော်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳအလုံဂကူ (အေန်အေဝ်ဒဳ) တံ ဇၞးအာမာဲ ဇၞော်ကဵုဒြဟတ် ကလိဂွံလဝ်မာဲ စဵုကဵုၜက်အာ (၇၅) တၟအ်ကၠံ၊ ဇက်အာ လညာတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ဂၠိုၚ်တိုန် အရိုဟ်ဟ်တ္ၚဲတုဲ ပၞာန်ဗၟာတံ ဒှ်အာဒဝိၚ်ရ။ သြဇာညးတံ အောန်စှေ်၊ အရာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် ပၠန်လေဝ် ဗီုဒးစိုတ် သ္ပဟွံဂွံ၊ ဒးပြိုၚ်ပကာန် ဂၠိုၚ်တိုန်ရ။ ဟီုတဝ်တဝ်မ္ဂး ပၞာန်တံဂှ် ဗီုဒးစိုတ် သ္ပဟွံဂွံရ။ မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် ပေဲါသဳကၠဳ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်လေဝ် ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်တုဲ ရမျာၚ်အာတ်မိက် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် လအ်အာ ထတ်အာရ။ ယဝ်ရဒက်ပတန် ကၟိန်ဍုၚ်ဇေတ်တ်မ္ဂး စပ်ကဵုအခန်ကဏ္ဍ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ် ဒးဟီုဂး တၟာဂလိုၚ်ရောၚ်။ စပ်ကဵုသၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ဂှ်လေဝ် ဒးပလီု (ဟွံသေၚ်) ဒးပလေဝ်ရောၚ်။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ် ရံၚ်ကဵု ပ္ၚံက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် တဴတက်တိုန်အာသိုက်က် သာ်ဏံတုဲ သွက်ဂွံဒေံါအာဟေၚ် သီထောံအဝဵုရောၚ်။ တုဲပၠန် ဍဵုထလပ်ထောံ ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳရ။ ရပ်ပၠောပ်ထံၚ်ကဵု ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳကဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်တံတုဲ ယာက္ဍိုပ် ညံၚ်ဟွံဂွံမာန် ဍဵုထောံရ၊ ဟီုဂးတိုန် ပရူပေဲါရုဲမာဲကဵု သၞောတ်ပေဲါရုဲမာဲတၟိရ။ ဂတနူဏံ ကၠောန်ပေဲါရုဲမာဲမ္ဂး ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳလေဝ် ဟွံပါရ၊ ကၠောန်နကဵုနဲကဲရုဲမာဲ PR ရောၚ်မ္ဂး ဗော်အလဵုမွဲလေဝ် ဇၞးဂၠိုၚ်ၚ် ဟွံသေၚ်ရ။ ဗော်ကျခိုၚ်ယျေ (ဗော်ဇာဒိသိုၚ်) ဂှ် ဇၞးဂၠိုၚ်အိုတ်တုဲ ပံၚ်ကဵု ညးစၞးဒပ်ပၞာန်ဗၟာတုဲ ဒးဒက်ပတန်အာ အလဵုအသဳရောၚ်ဂှ် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာတံ တော်ဆတုဲတုဲရောၚ်။
ဟီုသရုပ်မ္ဂး နဲကဲပေဲါရုဲမာဲ PR ဏံဂှ် ဖန်ဇန်အာ သွက်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ သွက်ဂွံဆက်တန်တဴအာ ပ္ဍဲအဝဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ အတိုၚ်ညးဍုၚ်ကွာန်တံ စၟဳလဝ် သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳလေဝ် ဒှ်ဟွံမာန်၊ အတိုၚ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ အာတ်မိက်လဝ် သၞောတ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ်လေဝ် ဍေံဒှ်ကၠုၚ်ဟွံသေၚ်ရောၚ် မိက်ဂွံပတိုန်ထ္ၜးဏာရ။
