အံက်သာ (တံၚ်ပရၚ်)
အပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် ပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်ဂှ် ဒှ်ပွိုၚ်ဍုၚ်တိဍာ်ဇၞော်သၠဲအိုတ်တုဲ ဒှ်ဒၞါဲဌာန်ဒေသဂကူမန်တံ တန်တဴဂၠိုၚ်အိုတ်ရ၊ ဟိုတ်နူကောန်ဂကူမန် တန်တဴဂၠိုၚ်အိုတ်တုဲ ဇၟာပ်အလဵုအသဳတံ ကၠောန်ဗဒှ်ပေါဲရုဲမာဲ ဗော်မဒှ်စၞးဂကူမန်တံ က္လိဂွံညးစၞးအမာတ်မန် ဂၠိုၚ်နူဒေသပွိုၚ်ဍုၚ်တၞဟ်သအာၚ်လၟိုန်ရ၊ ပ္ဍဲကဵုပ္ၚံက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာသီကၠေံအဝဵု နူကဵုအလဵုအသဳဗၟာ (အေန်အေဝ်ဒဳ) တုဲ ဒေသပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်ဂှ် ဒှ်ဒေသမံၚ်တန်တဴ ၜိုဟ်သိုဟ်နူဒေသ တၞဟ်တၞဟ်ဏီဟီုမ္ဂး ဟွံဗၠေတ်ရ။
ဆ္ဂးဂှ် အခိၚ်လၟုဟ် ဒှ်အာဒေသရုသံၚ် ဒှ်အာဒေသ ကၠတ်ပန်ဂစိုတ်မၞိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် ဟီုစဂွံရ၊ မၞိဟ်ဒးဒုၚ်ကၠတ်ပန်ဂစိုတ်တံဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် ၜိုန်ဒှ်ညးဆက်စပ်ကဵု အလဵုအသဳပၞာန်တံကီုလေဝ် အကြာမဒးဒုၚ်ပန်ဂစိုတ်တံဂှ် ဂကူမန်ဟွံဆက်စပ်ကဵု အလဵုအသဳတံမွဲသာ်ဂှ်လေဝ် ဒးဒုၚ်ပန်တုဲ ဒးအာဝပ် စုတိချိုတ်အာလေဝ်နွံရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဒေသရေဝ်ဂှ် ဒှ်အာဒေသရုသံၚ် ဒေသဟၟဲကဵုသၞောဝ်အုပ်ဓလီု မွဲဒေသရ။ လ္တူဟိုတ်ကတဵုဒှ်မံၚ်တံဂှ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု ရမျာၚ်ညးဍုၚ်ကွာန်ဒေသတံကီု ပံၚ်နှဴကဵုလညာတ်ပူဂဵု ညးချူလိက်တုဲ ချူဏာလိက်ပရေၚ်ဏံရ။
ညးဒးတှေ် ညးဒုၚ်ရဟာ? ချိုတ်တုဲတှေ် တုဲရဟာ? ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ မုပဒၟံၚ်ဏီရော? ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတံ ဗဵုဒၟံၚ်အတိုၚ်ဏံရဟာ? ဗော်ညဳသၟဟ်တံ မုဒှ်ဂွံသ္ၚိတ်ဒၟံၚ်ရော? ? မပ္တံသာ်ဏံ ဗြုဟောကၠံၚ်ဒၟံၚ် နူပါၚ်မၞိဟ်ပါၚ်သာသာတံ ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ရံၚ်ကဵုဟိုတ်သာ်ဝွံတုဲ ပိုဲတံက္လေၚ်ကျောဝ်အာ အတိက်တေံညိရ၊ ဒပ်ပၞာန်မေန်အံၚ်လှာၚ်တံ သီကၠေံအဝဵုတုဲ ညးထ္ၜးဆန္ဒတံ တိတ်ဂၠံၚ်ထ္ၜးကၠုၚ်ဆန္ဒဂြုဂြုဂြီုဂြီု ညံၚ်ရဴသ္ဂောံက္လေၚ်အပ်အဝဵုကဵု အလဵုအသဳဗၟာ (အေန်အေဝ်ဒဳ) တံရ၊ သရုပ်ထောံက္ဍန်န်မ္ဂး သီုၜါလ္ပာ် ဟွံဒုၚ်ယှအ်ညးသ္ကံတုဲ စိုပ်အာက္ဆံၚ် ဂစိုတ်ဂယိုၚ်ညးသ္ကံ လက္ကရဴအိုတ် မွဲလ္ပာ်ဂှ် စဵုကဵုသ္ဒးတိတ်ဂြိုပ်ရပ်လွဟ်ရ။
ပ္ဍဲအရာဏံ ဒးပါ်ပါဲမ္ဂး ရဲတိတ်အာဂြိုပ်ဂှ် ဒှ်အာအလဵုအသဳဂြိုပ် ရဲသှေ်မံၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ် ဒှ်အာအလဵုအသဳဍုၚ်ရ၊ အလဵုအသဳဂြိုပ်ဂှ် နကဵုဇကုညးတံကီု နကဵုညးဍုၚ်ကွာန်ထံက်ဂလာန်ညးတံကီုဂှ် သ္ပစၟတ်သမ္တီလ္တူညးတံ နဒဒှ်အလဵုအသဳလုပ်သၞောဝ် သွက်ညးတံရ၊ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် အဓိပ္ပါဲဝေါဟာ“အလဵုအသဳ”ဂှ် မုမိက်ဂွံသ္ဂးရော? အလဵုအသဳဟီုမ္ဂးဂှ် “ပွမပိုၚ်ပြဳလဝ်” ဂွံအဓိပ္ပါဲရ၊ ဒှ်သာ်ဂှ်မ္ဂး အလဵုအသဳဂြိုပ်ဂှ် ပိုၚ်ပြဳလဝ်တိဍာ် ပိုၚ်ပြဳလဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် နွံဗၞတ်က္ဆံၚ်လဵုရော? အလဵုအသဳဍုၚ်ဂှ် ၜိုန်ရညးဍုၚ်ကွာန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဟွံထံက်ဂလာန် ဟွံသ္ပသမ္တီ နဒဒှ်အလဵုအသဳလုပ်သၞောဝ်ကီုလေဝ် နကဵုဇကုညးတံကီု နကဵုညးထံက်ဂလာန်ညးတံကီုဂှ် သ္ပစၟတ်သမ္တီလ္တူညးတံ နဒဒှ်အလဵုအသဳလုပ်သၞောဝ် သွက်ညးတံရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အလဵုအသဳဍုၚ်ကော်ကော် အလဵုအသဳပၞာန်ကော်ကော် ညးတံပိုၚ်ပြဳလဝ်တိဍာ် ပိုၚ်ပြဳလဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် နွံဗၞတ်က္ဆံၚ်လဵုရော?ဂှ် ပိုဲတံပါ်ပါဲရံၚ်ညိ၊ ပိုၚ်ပြဳလဝ် နဇိုၚ်နတဲဍာံဍာံတံဂှ်ဟေၚ် ဍိုက်ပေၚ်ကဵုအဓိပ္ပါဲ (လုပ်အဝေါၚ်) အလဵုအသဳရောၚ်။
“အလဵုအသဳ” ဟီုမ္ဂးဂှ် တီဆပိုၚ်ပြဳလဝ်တိဍာ် ပိုၚ်ပြဳလဝ်ညးဍုၚ်ကွာန်တံသၟး ဟွံရုမ်ဂပ်ရောၚ်၊ လ္တူတိဍာ်/ညးဍုၚ်ကွာန် အလဵုအသဳတံ မပိုၚ်ပြဳလဝ်ဂှ် ပရေၚ်သုခ/ဒုက္ခ သွက်ညးဍုၚ်ကွာန် ဒးကေတ်တာလျိုၚ် ဍိုက်က်ပေၚ်ဒးမာန်ရောၚ်၊ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်ဒဒိုက် ညံၚ်သ္ဂောံတန်တဴအာ ဗွဲတသိုက်မာန်မှလေဝ် ဒှ်အလဵုအသဳ ဍိုက်ပေၚ်ကဵု အဓိပ္ပါဲရောၚ်၊ အခိၚ်လၟုဟ် ဗၟာၜါက္ဍိုပ် တီဆပၠံၚ်သ္ပအလဵုအသဳတုဲ လ္တူညးသ္ဒးဒုၚ်ကၠတ်ပန် အိုတ်ဒၟံၚ်လမျီုတံဂှ် အလဵုအသဳက္ဍိုပ်လဵုလေဝ် ဒုၚ်ကဵုလျိုၚ် ကေတ်ကဵုလျိုၚ် ဟွံမာန်ရ၊ လ္တူတာလျိုၚ်အလဵုအသဳနွံဒၟံၚ် သာ်လဵုဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်ဂကူမန်ပိုဲတံ ဟွံတီဟာ? ဟွံပတီဟာ? ကေတ်ဟွံဒးရ၊ ဗြုဒၟံၚ် ညးဒးတှေ် ညးဒုၚ်ရဟာ? ချိုတ်တုဲတှေ် တုဲရဟာ? ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ မုပဒၟံၚ်ဏီရော? ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတံ ဗဵုဒၟံၚ်အတိုၚ်ဏံရဟာ? သာ်ဏံအိုတ်ရ၊ တၚ်သၟာန်တံဏံ ညးချူလိက်ဏံ သ္ဒးကဵုသွဟ်မ္ဂး ပရေၚ်ဒးကေတ်လျိုၚ် ဒးဒုၚ်လျိုၚ်ဂှ် နွံဒၟံၚ်ပ္ဍဲအလဵုအသဳ မပိုၚ်ပြဳလဝ်ပိုဲတံဂှ် ပေၚ်ၚ်ရောၚ်။
“ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ”ဂှ် တာလျိုၚ်ဟၟဲဟာ? လ္တူပုစ္ဆာဏံ ယဝ်ခါရ ညးတာလျိုၚ် နူကဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတံ သွဟ်မ္ဂး သာတုဲဍာံပြရ၊ ဆ္ဂး ညးချူလိက်ဏံ ၜိုန်ရညးတာလျိုၚ် နူကဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဟွံသေၚ်ကၠာလေဝ် နကဵုလညာတ် မိက်ဂွံချူထမံက် ပ္ဍဲလိက်ပရေၚ်ဏံကီုရ၊ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဂှ်လေဝ် ဟိုတ်နူဒက်ပတန်လဝ် နကဵုဗော်မပစၞးကဵုဂကူတုဲ ဒးကဵုဂကူမန်ဇကုမ္ဂး တာလျိုၚ်နွံဒၟံၚ်ကီုရ၊ တာလျိုၚ်ဟီုဂှ်လေဝ် မၞုံကဵုဗၞတ်ဗ္ၜတ်ကီုရ၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဂှ် ဟိုတ်နူဟၟဲကဵုအလဵုအသဳ (ဟီုမွဲနဲပၠန်မ္ဂး) ဟိုတ်နူကဵုဟၟဲကဵု ပရေၚ်မပိုၚ်ပြဳလဝ်တိဍာ် ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်တုဲ မ္ဒးမၞုံကဵုဗၞတ်ဗ္ၜတ်ရ၊ ဥပမာ- မၞိဟ်ဒးဒုၚ်ကၠတ်ပန်တံဂှ် ဂကူမန်ဟာ? ဂကူဗၟာဟာ? မုမၞိဟ်ဂှ် ကၠောန်ဒၟံၚ်ကမၠောန်မုရော? ကောန်ဂကူမန်ဓမ္မတာမွဲဟာ? မပ္တံသာ်ဏံ ညးတံမ္ဒးလ္ၚတ်ဂၠိုက်ဂၠာဲ ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်တုဲ တန်တဴကဵုမၞိဟ်ဂှ်တုဲ ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ညးကဵုညး ညးတံ မ္ဒးကေတ်အာကဵုတာလျိုၚ်ရောၚ်။
လ္တူဟိုတ်ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် ပရေၚ်ကၠတ်ပန်ဂစိုတ်ဒၟံၚ် မွဲတုဲမွဲပၠန်တံဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတံ သ္ပလဝ်ဥပေက္ခာဟွံသေၚ် ညးတာလျိုၚ်နူကဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတံလေဝ် လ္ၚတ်ဂၠိုက်ဂၠာဲဒၟံၚ် ဟိုတ်ပရေၚ်ပရူ မကတဵုဒှ်ဒၟံၚ်တံဂှ်ကီုရ၊ မၞိဟ်မအိုတ်အာလမျီု ဘဲဒးဒုၚ်ကၠတ်ပန်တံဂှ် သရုပ်တုဲဒးပါ်ပါဲမ္ဂး မၞိဟ်နွံဒၟံၜါဗီုပြၚ်ရ၊ ဗီုပြၚ်မွဲဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မဆက်စပ်ကဵု အလဵုအသဳပၞာန်တံတုဲ ဗီုပြၚ်မွဲပၠန်ဂှ် ဒှ်ကောန်ကွာန်ဓမ္မတာ ဟၟဲကဵုဒုဟ်ဒန်ရ၊ ညးမကၠတ်ပန် မၞိဟ်မဆက်စပ်ကဵု အလဵုအသဳပၞာန်တံဂှ် ဇၟာပ်ဍေံတံပန်တုဲ ဍေံတံလလောၚ်တြး ပတိုန်လ္တူလပှ်ကျာရောၚ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ၊ ဒးဟီုမ္ဂး ညးဟွံဒ္ဂေတ်ဗက်သၞောဝ် (ဟီုကဵုပါၚ်) ဍေံတံ ပတိတ်လဝ်ဂှ်မ္ဂး ဍေံတံဗက်ဂစိုတ်ထောံရ၊ မုသၞောဝ်ဍေံတံရောမ္ဂး စက်ယန်အလဵုအသဳပၞာန် ညံၚ်ရဴဟွံဂွံဂေတ်ဂှ် ညးလဵုမွဲလေဝ် လ္ပေကၠာန်ကမၠောန် အလဵုအသဳပၞာန်ညိ လ္ပကဵုအရီုအဗၚ်ညိ အုပ်ဓုပ်ကွာန်/အရာပ်စတံ ကၠောန်မ္ဂး ဂစိုတ်ထောံဏောၚ်ဂှ် ဍေံလလောၚ်တြးလဝ်ရ၊ စက်ယန်အလဵုအသဳပၞာန် ညံၚ်ဂွံဂေတ် ညးမကေတ်မံၚ်တာလျိုၚ် သၟဝ်ပၠတရဴအုပ်ဓုပ် အလဵုအသဳပၞာန်တံ ညံၚ်သ္ဂောံဂီုကၠီုဂှ် အလဵုအသဳပၞာန်တံ မ္ဒးကေတ်တာလျိုၚ်ရောၚ်၊ ပွမညာတ်ဒုဟ် ပ္ဍိုက်စုတ်လျိုၚ် လ္တူဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဂှ် ဟွံဒးက္ဍၚ်ရောၚ် ညာတ်ကေတ်ရ။
လ္တူကောန်ကွာန်ဓမ္မတာတံ ဒးဒုၚ်ပန်ဂစိုတ်ဂှ် ဒးဟီုမ္ဂး ဒးဒုၚ်ကၠတ်ပန်ဟွံသေၚ် ပန်ထောံရ ဂွံလဝ်အခေါၚ်တုဲ စမ်ဝေၚ်တဲရောၚ် ညာတ်ကေတ်ရ၊ ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်ပိုဲဏံ ကောန်ကွာန်ဓမ္မတာ ဒးဒုၚ်ပန်ဂစိုတ်ၜါတၠ၊ ကောန်ဍုၚ်ခေါဇာ ဒးဒုၚ်ပန် ဒၞါဲဒဒန်ရေဝ်-သၞေဟ်ကာ အခိၚ်ဗ္တံအကြာ (၈) နာဍဳဂှ်မွဲတၠ၊ ပ္ဍဲဍုၚ်လၟိုၚ် သၟတ်ပရဟိတ ဒးဒုၚ်ပန်ဂစိုတ် အခိၚ်ဗ္တံအကြာ (၁၁) နာဍဳပြၚ်ၚ်ဂှ်မွဲတၠ ပံၚ်ၜါတၠရ၊ ညးတၠတဲမပန်ဂစိုတ်ဂှ် ဗၠာဲသၟိၚ်ကဵု ပၞာန်အလဵုအသဳတံရဂှ် ဍေံတံလေဝ် ဒုၚ်ဒၟံၚ်ဝန် ဟိုတ်နူအခိၚ်လောန်ၜက်တုဲ နကဵုဓဝ်သၠေဟ်ပၟာ ပန်ဒးအာ သ္ဂးရ၊ ဆ္ဂး ညးဒးဒုၚ်ပန်ဂစိုတ်တံဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်ညးကွာန်ဓမ္မတာတုဲ ထေက်ကဵုဒးပန်ဂစိုတ်ဟွံသေၚ် ရပ်တုဲ ထေက်ကဵုသ္ဒးကဵုဒုဟ်ဒန်ရောၚ်၊ အလဵုအသဳဂြိုပ် ပန်ဂစိုတ်မၞိဟ်ဂှ် က္လၚ်စဂွံဒၟံၚ်ညိဏီ၊ အလဵုအလဵုအသဳ ပိုၚ်ပြဳလဝ်တိဍာ်/ညးဍုၚ်ကွာန် ပန်ဂစိုတ်မၞိဟ်ဟီုဂှ် ရိုၚ်ဇိုၚ်ယုတ်မာလောန်အာရောၚ် ညာတ်ကေတ်ရ၊ လ္တူကောန်ကွာန်ဓမ္မတာ ဒးဒုၚ်ပန်ဂစိုတ်ဏံ နကဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ သ္ၚိတ်ဇြ မုဟွံဗြုဟီုမွဲသာ်ဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဗြုဒၟံၚ်ဂွံမိၚ်ကေတ်ရ၊ လ္တူကိစ္စတံဏံ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ၜိုန်ရရမျာၚ်ဟွံမံက်တိတ်ကီုလေဝ် ကမၠောန်ညးဒးကၠောန်ထေက်တံဂှ် သွက်ဂကူမန်တံ နဲဂွံဒးဒုၚ်ဒဒိုက်သက်သာအိုတ်ဂှ် ညးတံချဳဓရာၚ် ကၠောန်ၜိုတ်ဒၟံၚ်ရရောၚ်ဂှ် ညးကၠိုဟ်ပရေၚ်ကမၠောန်ပၠန်ဂတးတံ တီကေတ်မာန်ရ၊ ခေတ်ဏံဂှ် ဒှ်ခေတ်ယှဵုယှေဝ်မဳဒဳယာတုဲ ကမၠောန်ကာပၞုက် ဟီုပတိတ်ဟွံဂွံဂှ် ဒှ်တၚ်ကော်ဆော သွက်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိရောၚ်။
လက္ကရဴအိုတ် လညာတ်ညးဍုၚ်ကွာန် လ္တူဗော်ညဳသၟဟ်မန် မိက်ဂွံချူပတိုန်ညိရ၊ ဗော်ညဳသၟဟ်မန်ဂှ် လုပ်ပံၚ်ကၠောန်ဒၟံၚ်ကမၠောန် မွဲကရောံကဵုအလဵုအသဳပၞာန်ရောၚ်ဒှ်တုဲ လ္တူကောန်ဂကူမန်ဇကု ဒးဒုၚ်ပန်ဂစိုတ်ဒၟံၚ် သီုဖအိုတ်သီုဖအိုတ်တံဂှ် တာလျိုၚ်ဆက်စပ် နွံဒၟံၚ်ပေၚ်ၚ်ကီုရောၚ်၊ မံၚ်ထောံညံၚ်ကဵုဟွံဆေၚ် မံၚ်သ္ၚိတ်ဒၟံၚ်ဂှ် ဒှ်ဟွံထေက်ရောၚ်၊ ညးမကေတ်လဝ်တာလျိုၚ် ပ္ဍဲအလဵုအသဳ ကေၚ်ဟီုလဝ်ကဵု အ္စာပရိုၚ်တံနွံဒၟံၚ်ရောၚ်၊ “ဗော်ပိုဲလုပ်ကေတ်လဝ်တာလျိုၚ် ပ္ဍဲအလဵုအသဳပၞာန်ဂှ် ရန်တၟံကဵု ဂကူမန်ပိုဲတံ ဂွံမံၚ်ၜိုဟ်ဟ်သိုဟ်ဟ်ရ” အခိၚ်လၟုဟ် ဒေသရေဝ် ဟွံၜိုဟ်သိုဟ်ရ၊ ဒးဒုၚ်ပန်ဂစိုတ်ဒၟံၚ် မွဲတုဲမွဲပၠန်ဂှ် ဒေသရေဝ်ဂှ် ဒှ်အာဒေသ ဂစိုတ်မၞိဟ်ဣရ၊ ကဵုဏာသမ္တီ ကုဗော်ညဳသၟဟ်မန် နူကဵုလိက်ပရေၚ်ဏံရ။
သရုပ်ကၠေံမ္ဂး လ္တူဒေသရေဝ် မကတဵုဒှ်ဒၟံၚ်တ္ၚဲဏံ နူကဵုခၟဳသၚ် ဒေသရေဝ်တံကီု နူကဵုပူဂဵုဆာန်ဂကူမန်တံကီု နူကဵုညးဍုၚ်ကွာန်တံကီု ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵုရမျာၚ်ညးတံကီု လညာတ်ညးတံ မကိတ်ညဳကဵု လညာတ်ညးချူလိက်တံ ပ္ကောံပ္ကေဝ်တုဲ ချူပတိုန်လိက်ပရေၚ်ဝွံရ၊ ညံၚ်ဂွံဒှ်ချူလိက်ပရေၚ်ဏံဂှ်လေဝ် ညးတံကဵုကၠုၚ်လဝ် ဇြဟတ်ကီုရ၊၊ လ္တူလိက်ပရေၚ်ဏံ လညာတ်ဟွံတုပ်/ဟွံခိုဟ်မ္ဂး ဝေၚ်ပါဲသၠးအခေါၚ်တုဲ လညာတ်တုပ်/ခိုဟ်တံဂှ် ဂိုၚ်ကေတ်ကဵုဂွံမာန်ညိ။
