ပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲ (၁၈) ဂိတုအဝ်ဂါတ်၊ အဃောကၠောန်ဗဒှ် ပေဲါဆက်မိက် လိက်အုပ် ‘ဗှ်သၞာလောန်ရ၊ တၠၜိုပ်ထဝ်’ နကဵုဘာသာဗၟာ ‘ရွှေဟင်္သာသို့ အလွမ်းများစွာဖြၚ့်’ ဂှ် နကဵုအာစာကၞေဟ် ဓမံက်ထ္ၜးလဝ် ပရူက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတးတံသၟးဟွံသေၚ် သီုကဵုပရူညးဍုၚ်ကွာန် ထံက်ပၚ်လဝ် ဗော်ပၠန်ဂတး ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတုဲ ‘ဒြဟတ်ပၠန်ဂတး’ ဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်တံရောၚ် အာစာကၞေဟ် နာဲဆာန်ထေက်ဟီုရ။
ပေဲါဆက်မိတ် လိက်အုပ်ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ်ပ္ဍဲကဵု ဟေဝ်ဒါရာမည ဍုၚ်မတ်မလီုတုဲ သၟာလိက်ပတ်တံကီု၊ အာစာကၞေဟ်တံကီု၊ သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံ လၟိဟ်ဗၞတ် (၁၅၀) တိုန်စိုပ်ကီုရ။
ပ္ဍဲကဵုပေဲါဆက်မိတ်ဂှ်မ္ဂး အာစာကၞေဟ်မန်ဂမၠိုၚ် မပတံကဵု နာဲဆာန်တိ (မာန်ဏီ)၊ နိုၚ်ယျေဝ်ဇဝ် တံတိုန်စိုပ် ဟီုဂလာန် ပါ်ပဲါ လတူလိက်အုပ် မချူလဝ် ဘာသာဗၟာ စပ်ကဵု ပရူပရာ ပရေၚ်ချဳဒရာၚ် သွက်ဗၠးၜးဂကူ နူကဵု ဘဝတက္ကသိုလ် စဵုကဵု လုပ်အာတိဍာ်ပၠန်ဂတးရ။
အတိုၚ် နာဲဆာန်တိ ဟီုမ္ဂး “နူကဵုအခိၚ်ကွးဘာတက္ကသိုလ်တေံရ တီညာတ်မံၚ် နာဲဆာန်ထေက် ချဳဒရာၚ်ပရေၚ်ဂကူ မွဲစွံတုဲ စဵုကဵုစိုပ်တိပၠန်ဂတးလေဝ် ယိုက်ဂၠေၚ်တာလျိုၚ်ပရေၚ်ဂကူမွဲစွံ၊ ဟိုတ်နူကဵု လိက်ကၞပ် နာဲဆာန်ထေက်တုဲ က္လေၚ်ဗှ်ဗၞုဟ်အာ အခိၚ်အတိက်တေံရောၚ်” ဂးရ။
လိက်အုပ် ‘ဗှ်သၞာလောန်ရ တၠၜိုပ်ထဝ်’ ဂှ် ချူလဝ် ဆၜိုတ်တၚ်နၚ် ဝၚ်ဒဒှ်တတ်ကၠောံသၟးဟွံသေၚ် ဒုၚ်သဇိုၚ် လတူတၚ်နၚ်တုဲ ဗွဲတၟေၚ် နကဵုဗီုပြၚ် ‘သုတရသ’ ချူလဝ်ရောၚ် အာစာကၞေဟ်တံ တုပ်စိုတ်ရ။
အာစာကၞေဟ် နာဲဆာန်ထေက်လေဝ် သာ်လဵု ညးကေတ်အခိၚ်တုဲ စပ္တံ ချူကၠုၚ်လိက်ဝွံကီု၊ စပ်ကဵုတၚ်နၚ်တံဂှ် ဒးက္လေၚ်ခဍာံနွံတုဲ တက်ကျာကဵု ညးဇၞော်ဇၞော် ပ္ဍဲကဵုအကြာကွာန်ကီု၊ ညးမတီလဝ် ပရူဒဒှ်တံကီု ဒးက္လေၚ်ခဍာံရ။ လိက်အုပ်ညးဂှ် တံၚ်ဓဇက်ချူလဝ် နူကဵု ဘဝညးဍောတ်တ် စဵုကဵု ဘဝကွးဘာတက္ကသိုလ် မချဳဒရာၚ် ပရေၚ်လိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ် နူကဵု စိုပ်ကၠုၚ်တိပၠန်ဂတးရ။
ပ္ဍဲကဵုမွဲဒမြိပ်ဘဝညး မဒးက္လေၚ်ဗှ်ဗၞုဟ်လဝ် တၚ်နၚ်တံတုဲ ချူလဝ် ပရူပူဂဵု သာမည မပ္တံကဵု ညးဍုၚ်ကွာန် ပလံၚ်ပုၚ် ပလံၚ်သွ ထ္ၜးဍာန် သွက်ရဲပၠန်ဂတးတံလေဝ် နွံတဴ တၟာဂလိုၚ်ရောၚ်။ လတူ ပရူက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တံဂှ် ၜိုတ်ညးတီ က္လေၚ်လဴ က္လေၚ်ချူလဝ်နွံရ။
အတိုၚ် အာစာကၞေဟ် နာဲယျေဝ်ဇြဝ် ဟီုမ္ဂး လိက်အုပ် ‘နာဲဆာန်ထေက်’ ဂှ် ဒှ်လိက်ဝၚ်ပၠန်ဂတး သွက်ဂကူမန်တံရောၚ်။ လိက်အုပ် ဗီုဏံဂှ် သွက်ဒတောဝ်တၞောဝ်တၟိတံ ဒှ်လိက်ခိုဟ် မွဲရောၚ်၊ ပရူပရာတံဂှ်လေဝ် စပ်ကဵု ပရူက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ညးဍုၚ်ကွာန်တံသၟးဟွံသေၚ် ပရူညးဍုၚ်ကွာန်တံ ပါတၟာဂလိုၚ်ရောၚ်။
ပ္ဍဲကဵုဂကူမန်ဝွံ ပ္ဍဲကဵုခေတ်လက္ကရဴဏံမ္ဂး လိက်ဝၚ်တံဂှ် အောန်စှေ်ကၠုၚ်တုဲ အကြာဏံ လိက်တိတ်ကၠုၚ်တံဂှ် လိက်အာစာဖေတိၚ်ဇြာ နကဵုဘာသာဗၟာ “ဥက္ကဌကြီး နိုၚ်ရေႊကျၚ်၊ တော်လှန်ရေးသမား မွန်ကျောၚ်းသား” ၊ လိက်အာစာပါန်သာ ဘာသာဗၟာ “မွန်တော်လှန်ရေးဖြစ်စဉ်သမိုၚ်း” ၊ လိက်ဥက္ကဌနာဲၚိုဲတိၚ် “နိုၚ်ၚံရေးဖြတ်သန်းမှုခရီးလမ်း” တံ ပါလုပ်ကီုတုဲ ဘာသာအၚ်္ဂလိက်ဂှ် နူကဵုတၠပညာဝၚ် Dr. Ashley South မချူလဝ် Mon Nationalism and the Civil War in Burma တံ နွံရောၚ် နူကဵု အာစာနာဲယျေဝ်ဇြဝ် ရိုဟ်ထ္ၜးကီုရ။
ပ္ဍဲကဵုပေဲါသောၚ်ကလး လိက်ပတ် သ္ကုတ်လက္ကရဴ နကဵုအာစာကၞေဟ် နာဲဆာန်ထေက် က္လေၚ်သောၚ်ကလး ပရူတၚ်နၚ် ပ္ဍဲကဵုလိက်အုပ်ဂှ်တုဲ ညးဂမၠိုၚ်လေဝ် ကဵုကသပ်ရ။ နကဵုယၟုလိက်အုပ်ဏံ သွက်ဂွံဆက်ချူအာ ကၞပ်ဒုတိယ၊ ကၞပ်တတိယ နွံရောၚ် အာစာကၞေဟ် နာဲဆာန်ထေက် ဟီုရ။