ဇဲလွဳ ( ရုတ်တံၚ်)
ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဝွံ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု သၞောဝ်သ္ဇိုၚ်ဒက်ပ္တန်ဍုၚ် မချုဓဇက်ကၠုၚ်ဂမၠိုၚ်တုဲ ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ်ပေါဲရုဲမာဲ အလုံဍုၚ် ဂၠိုၚ်ကဵုဝါနွံကၠုၚ်ရ။ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဒက်ပ္တန်ဍုၚ် (၂၀၀၈) တုဲ ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ် ပေါဲရုဲမာဲအလုံဍုၚ် နွံကၠုၚ် (၂) ဝါ ပ္ဍဲ (၂၀၁၀) ကေုာံ (၂၀၁၅) တုဲ ပေါဲရုဲမာဲ အကြာ (၃) ဝါ ပ္ဍဲ (၂၀၁၂၊ ၂၀၁၇ ကေုာံ ၂၀၁၈) တအ် မဒှ်ရ။ ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲအလုံဍုၚ် ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲ (၂၀၁၅) ဂှ်ဝွံ ဗော်လုပ်ပြိုၚ်ပေါဲရုဲမာဲ နွံ (၉၁) ဗော်တုဲ ပ္ဍဲဂှ် ဗော်မန်ပိုဲ ပါလုပ်ကၠုၚ် (၃) ဗော်ရ။ ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲ ကဆံၚ်ကၠတ်ထဝ်တွဵုရးဍုၚ်တအ်ဝွံ ပါဲနူကဵု တွဵုရးဍုၚ်ရခေၚ် ကေုာံ သေံတအ်တုဲ နူဗော်ဂအုပ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ (NLD) ဂွံဇၞးကၠုၚ် နလၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဝွံ ဗော်ကောန်ဂကူမန် (၃) တၠ ကေုာံ ဗော်ဒဳမဵုကရေဇြဳ အလုံရးမန် (၁) တၠ အပံၚ် (၄) တၠ ဇၞးကၠုၚ်မာဲရ။ ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဝွံ (၅) သၞာံ မွဲဝါ ကၠောန်ဗဒှ် ပေါဲရုဲမာဲအလုံဍုၚ်တုဲ ရုဲစှ်ညးစၞးတၟိ သွက်ဂွံကေတ်တာလျိုၚ် ကဏ္ဍချူဓဇက်သၞောဝ်၊ ဓမံက်ရုပ်ရဴ လ္တူတၚ်နၚ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵုသၞောဝ် ကေုာံ ထိၚ်ကြာပ်၊ ပံက်အဓိပ္ပာယ် သၞောဝ်တအ် ဗွဲလၟေၚ်လၟေၚ်နွံရ။
ပွမကဵုဆန္ဒမာဲဟီုဂှ် နအလဵုဆန္ဒပူဂိုလ်ဇကု လ္တူအလံၚ်အမာတ် ဇကုမစှေ်စိုတ်တအ်ဂှ် ပရေၚ်ဘပဠ နူညးမွဲမွဲ ဟၟဲမွဲသာ် ကဵုဆန္ဒမာဲပၞုက် မဒှ်ရ။ မာဲဇကုကဵုဏာတအ်ဂှ် ပွဘပဠ၊ ကဵုဇြဟတ်ဓရိုဟ်၊ ထပက်လာဘ်တုဲ ဒးကဵုမ္ဂး ဒှ်မာဲယေလ္ဂူမွဲမာဲ ဟွံသေၚ်ရ။
ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲ (၂၀၁၅) တေံဂှ် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဝွံ ညးဂွံအခေါၚ်ကဵုမာဲ နွံကၠုၚ် (၁၅) ကိုဋ်ပြၚ်ရ။ နကဵုရုၚ်မာဲ အပံၚ်ဖအိုတ် (၉၁၉) ရုၚ်တုဲ ပ္ဍဲဂှ် ရုၚ်မာဲသွက် ဒပ်ပၞာန် နွံကၠုၚ် (၄၉) ရုၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။ ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲ (၂၀၂၀) ဏံမ္ဂး နကဵုတၚ်နၚ်သ္ဇိုၚ် မပ္တိတ်လဝ် နူကမ္မရှေန်ပါ်တွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် လၟိဟ်မၞိဟ်ဂွံအခေါၚ်ကဵုမာဲ နွံၜိုတ် (၁၇) ကိုဋ် (၆) လက်တုဲ အလုံမွဲတွဵုရး သွက်ဂွံစွံပ္တိုန်အာ ရုၚ်မာဲ (၉၅၈) ရုၚ်နွံရောၚ် လလောၚ်တြးလဝ် ဗွဲအပြောံနွံရ။ ရံၚ်ကဵုလၟိဟ်မၞိဟ် (၂၀၁၅) မ္ဂး ပဵုကၠုၚ် (၂) ကိုဋ်ပြၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ရံၚ်ကဵုလၟိဟ်ဏံမ္ဂး ဗွဲယျေဘုယျ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ပရေၚ်စိုတ်လုပ်စကဵု ပေါဲရုဲမာဲ အသိၚ်ခိုဟ်ကၠုၚ်ဂှ် ဟီုမာန်ရ။ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု ကံက်ကၠုၚ်လဝ် စရၚ်သ္ဂာဗ္တံ သၞာံ (၂၀၁၄) ဂှ်မ္ဂး ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဝွံ လၟိဟ်မၞိဟ် နွံ (၂၀၅၄၃၉၃) တၠတုဲ ညးမံၚ်လ္တူဍုၚ်ဇၞော်ဂမၠိုၚ် နွံ (၅၇၂၁၈၉) ကေုာံ ညးမံၚ်ပ္ဍဲရး နွံ (၁၄၈၂၂၀၄) တၠ ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲလိက်ကၞပ်ဝွံရ။ ဆက်တုဲ လ္တူစရၚ်မကံက်လဝ် ဆက်စပ်ကဵု အပိုၚ်အခြာအာယုက် နူ (၁၅-၆၄) သၞာံဂှ် လၟိဟ်မၞိဟ် (၁၂၇၈၉၉၅) တၠ နွံတုဲ ညးသၟတ်အကြာအာယုက် (၁၅-၂၄) သၞာံဂှ် (၃၃၃၆၂၇) တၠနွံရောၚ် ကံက်လဝ်တၚ်နၚ်သာ်ဝွံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဟိုတ်နူကလေၚ်ထပ်ကံက်လဝ်တၚ်နၚ် သောဲသောဲဗြောဲဗြောဲဟွံမွဲဂှ်ရ အတိုၚ်လၟိဟ်ဏံဟေၚ် ဒးဒုၚ်ကေတ်တဲတုဲ ပ္ဍဲပွိုၚ်အကြာ (၂၀၁၅-၂၀၂၀) ဏံ လၟိဟ်မၞိဟ် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် ပဵုကၠုၚ် နွံလၟိဟ်ဂလိုၚ်လဵုဂှ် ချိၚ်ဆကေတ်ဟေၚ် ဂွံမာန်ရ။
ပ္ဍဲလၟိဟ်မၞိဟ်တွဵုရးဍုၚ်မန် နွံ (၂၀၅၄၃၉၃) တၠ ဂှ် ဒှ်ဂကူမန်ပိုဲဖအိုတ် ဟွံသေၚ်ရ။ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဝွံ ဂကူမန်၊ ကရေၚ်၊ ဗမာ၊ ပအိုဝ်၊ ကချေၚ်၊ ချၚ်၊ သေံ၊ ရခေၚ်၊ ကြုက်၊ ဂလာ၊ ကရေၚ်ဍာဲ သာ်ဝွံ ဂကူဗွဲမဂၠိုၚ် သ္ပသ္ဇိုၚ်မံၚ်တန်တဴဒၟံၚ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲဂကူဂမၠိုၚ်ဝွံ ဂကူမန်ပိုဲ နွံလၟိဟ်ဂလိုၚ်လဵုဂှ် တော်ဆၜတ်ကၞာတ်ကေတ်မာန်ရ။ ပ္ဍဲကာလလၟုဟ်မ္ဂး ဂကူမန်ပိုဲတအ် ကၠောန်တၞးလိက်စၟတ်သမ္တီကောန်ဍုၚ်မ္ဂး ဇကုၜိုန်ရဒှ်မံၚ်ဂကူမန်ကီုလေဝ် ဟွံစွံအာရီု ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်မ္ဂး ကာလတၞးလိက်စၟတ်သမ္တီတိတ်ကၠုၚ်ဂှ် ဒှ်မံၚ်ဗၟာ၊ ဗုဒ္ဓ နွံဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ အလဵုအလဵုဂှ် ဇကုလုပ်အာ အဝေါၚ်ဂကူဗၟာကီုရ။ ကာလရိုဟ်လၟိဟ်ဂကူမ္ဂး ဇကုဒစဵုဒစး ဒဒှ်ရ ဇကုဂှ် ဂကူမန်၊ ဟီုမံၚ်အရေဝ်မန်ကီုလေဝ် ဇကုဟွံဒှ်ဂကူမန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကာလပိုဲတအ် ကၠောန်လိက်တၞးစၟတ်သမ္တီကောန်ဍုၚ်မ္ဂး စွံသတိဇၞော်ဇၞော်တုဲ ကၠောန်အိုတ်ညိ။
ဂကူမန်တအ်ဝွံ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် ကေုာံ တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ်တအ်ဂှ် သ္ပသ္ဇိုၚ်မံၚ်တန်တဴဂၠိုၚ်အိုတ်တုဲ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်တၞဟ်တၞဟ်၊ ရးဇၞော်တၞဟ်တၞဟ် ကေုာံ ဍုၚ်သၟာၚ်ဂမၠိုၚ် မပ္တံ ဍုၚ်သေံ၊ မလေယျှာ ဒှ်တမ် ဍုၚ်ပလိုတ် မပ္တံ အမေရိကာန်၊ အဝ်သတေလျ ကေုာံ ပ္ဍဲဍုၚ်တိုက်ယူရောပ်တအ်လေဝ် မံၚ်စံၚ်ပြးဇးတဴမံၚ် နွံအိုတ်ရ။ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵုရိုဟ်ကၞက်တၚ်နၚ် စရၚ်သ္ဂာဗ္တံ (၂၀၁၄) တုဲ နူဌာနပရေၚ်အုပ်ဓုပ်နာနာ၊ ဍုၚ်မတ်မလီု ကလေၚ်ကံက်နုတ်ပ္တိတ်လဝ်ဂှ်မ္ဂး ပ္ဍဲအလုံမွဲကၟိန်ဍုၚ်ဝွံ လၟိဟ်မၞိဟ်ဂကူမန် အပံၚ်ဖအိုတ် (၁၀၁၅၅၂၆) တၠ နွံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ပ္ဍဲလၟိဟ်မၞိဟ်ဏံဂှ် လၟိဟ်ဂကူမန် စိုပ်မံၚ်ဍုၚ်သၟာၚ်တအ် ဟွံပါလုပ်ဏီရ။ လၟိဟ်ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ နွံမံၚ်ဍုၚ်သၟာၚ် တော်ရံၚ်ယေဘုယျမ္ဂး ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်အာယျှမ္ဂး အကြာ (၅) လက်ကဵု မွဲကိုဋ်တၠနွံတုဲ ကၟိန်ဍုၚ်ပလိုတ်မ္ဂး အကြာ (၁ လက်ကဵု ၁ လက် ၅ လ္ၚီ) တၠ နွံမာန်ရ။ အတိုၚ်စရၚ်လၟိဟ်မၞိဟ်သ္ဂာဗ္တံ သၞာံ (၂၀၁၄) သွက်တွဵုရးဍုၚ်မန် အဝယ်သၟတ် အကြာအာယုက် (၁၈-၃၅) မ္ဂး လၟိဟ်မၞိဟ် (၅၃၉၉၆၅) တၠ နွံဂှ် ဂွံတီကေတ်ရ။ ပၞောဝ်ကဵုလၟိဟ်မၞိဟ် (၅၃၉၉၆၅) ဏံဂှ် သၟတ်မံၚ်လ္တူဍုၚ်ဂှ် နွံၜိုတ် (၃ ဂအုံ ၁ ဂအုံ) ကဵု သၟတ်မံၚ်ပ္ဍဲရးတအ်ရ။ သၟတ် ပ္ဍဲရးဗွဲလၟိဟ်ဂၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဗွဲတၟေၚ် ဂကူမန်တအ်ဂၠိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ (၂၀၂၀) ဏံ လၟိဟ်သၟတ်မန် ဂွံအခေါၚ်စုတ်မာဲ နလၟိဟ် အကြာ (၃ ကိုဋ် ကဵု ၄ ကိုဋ်) နွံမာန်ရောၚ် တော်ရံၚ်ကဵု စရၚ်ဂွံမာန်ရ။ လၟိဟ်မမာဲသၟတ်မန်တအ်ဏံသီုဖအိုတ် ယဝ်ဒှ်ကၠုၚ်ဇြဟတ် သွက်ဗော်ဂကူမန်မ္ဂး ဒှ်ဇြဟတ်အထံက်အပၚ် အနာဂတ် ဂၠံၚ်တရဴ ကုဗော်မန် ဗွဲမဇၞော်ကဵုဇြဟတ်မာန်ရ။
ညးပေၚ်အာယုက် (၁၈) သၞာံ ပ္ဍဲတ္ၚဲကၠောန်ဗဒှ်ပေါဲရုဲမာဲ သၞာံ (၂၀၂၀) ဂိတုနဝ်ဝေန်ဗါ (၈) သီုဖအိုတ် တြုံ၊ ဗြဴ ဟွံရုဲတအ် ဂွံအခေါၚ်စုတ်မာဲ (ကဵုဆန္ဒမာဲ) ဖအိုတ်ရောၚ်။ သၚ် (ဗုဒ္ဓဘာသာ)၊ အ္စာဘာသာဂမၠိုၚ် ( ခရစ်ယျာန်၊ မူသလေန်၊ ဟိန္ဒူ)၊ ညးဒးမံၚ်ထံၚ်ဂမၠိုၚ်တအ် အခေါၚ်စုတ်မာဲ ဟွံမွဲရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၟတ်မန် ညးအာယုက်ပေၚ် (၁၈) သၞာံ ပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲ (၈.၁၁.၂၀၂၀) ( ဂိတု ဝှ် ၈ စွေက်) တ္ၚဲအဒိုတ်မ္ဂး ဂွံအခေါၚ်စုတ်မာဲ ဖအိုတ်ရောၚ်။ ညံၚ်သ္ဂောံကလိဂွံ အခေါၚ်အရာစုတ်မာဲဂှ် တၚ်နၚ်ဒးဒ္ဂေတ်ဗက်၊ ဒးရေၚ်တၠုၚ် နွံဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ပွမစုတ်မာဲဝွံ ဟိုတ်နူဒှ်အခေါၚ်အရာကောန်ဍုၚ် ကေုာံ သီုဒှ်တာလျိုၚ် ကောန်ဍုၚ်မွဲဂှ်ရ ညံၚ်သ္ဂောံဂွံ အခေါၚ်အရာ စုတ်မာဲပေၚ်ပေၚ်ဂှ် အတိုၚ်ကမ္မရှေန်မာဲကၟိန်ဍုၚ် လလောၚ်တြးဆဝ်မ္ၚုဟ်တအ်ဂှ် ဒးဒ္ဂေတ်ဗက် ကၠောန်သ္ပ ဗွဲလၟေၚ်လၟေၚ်ကီုရောၚ်။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ တၚ်အဓိကဇၞော်အိုတ် သ္ဂောံဂွံအခေါၚ်စုတ်မာဲဂှ် ဒးအာကျောဝ်စရၚ်မာဲ မဗါန်စွံလဝ် ပ္ဍဲရုၚ်အုပ်ဓုပ်ကွာန်ဂမၠိုၚ် နကဵုအလန်ပထမ စနူစၟတ်တ္ၚဲ (၂၅) ဂိတုဂျူလိုၚ် စဵုစိုပ်စၟတ်တ္ၚဲ (၇) ဂိတုအဝ်ဂါတ် (၂၀၂၀) ဂြုဂြုဂြီုဂြီုအိုတ်ညိ။ သၟတ်ပိုဲတအ် အာကျောဝ်စရၚ်မာဲသာ်ဝွံမှလေဝ် ယၟုဇကု ပါ၊ ဟွံပါကီု၊ ဗၠေတ်၊ ဟွံဗၠေတ်ကီု၊ ညးထေက်ကဵု ဟွံပါတအ် ယၟုပါလုပ်မံၚ်မ္ဂး ညံၚ်ဂွံနုတ်ပ္တိတ်မာန်ကီု တၚ်နၚ်သာ်ဝွံတအ် ပိုဲတီကေတ်မာန်တုဲမှ အခေါၚ်ပိုဲဂွံစုတ်မာဲဂှ် ဂွံဖျေံစိုတ်ပေၚ်ပေၚ်မာန်ရောၚ်။ ယဝ်ခါရ ယၟုဇကုတအ် ဓမံက်ထ္ၜးလဝ် ဗွဲမဍာံပြမ္ဂး ကဏ္ဍပိုဲရံၚ်စရၚ်မာဲ အာစိုပ်ဒတုဲတုဲ တၚ်နၚ်ဟွံဍာံပြမ္ဂး ညးဂွံပဠေဝ်ဗပေၚ်၊ ကလေၚ်ပ္တိုန်နကဵုဗီုပြၚ် မဆက်စပ်တအ်တုဲ ကာလကမ္မရှေန်ပေါဲရုဲမာဲ လလောၚ်တြးစရၚ်မာဲ မွဲဝါပၠန် ပ္ဍဲဂိတုအံက်တဝ်ဗါတေံမ္ဂး အာစိုပ်စၟဳစၟတ်စရၚ်မာဲဇကု မွဲဝါပၠန်ညိ။
တၚ်ဒုတိယပၟိက်ဇၞော်ဂှ်ဝွံ စပ်ကဵုဗီုပြၚ်စုတ်မာဲ မဒှ်ရ။ အခေါၚ်ဂွံစုတ်မာဲဂှ် နွံမံၚ်ဖိုဟ် နဲကဲဂွံစုတ်မာဲ ဟွံတီမ္ဂးလေဝ် မမာဲပိုဲတအ် ဒးဆောံလေၚ်အာ သၟးသၟးမာန်ရ။ ညံၚ်မမာဲဇကု ဟွံဂွံဆောံလေၚ်ဂှ် ဒးလ္ၚတ်တီကေတ်လဝ် နဲကဲစုတ်မာဲ အတိုၚ်စၞောန်နူကမ္မရှေန်ပေါဲရုဲမာဲရောၚ်။ အဓိကဝွံ လ္တူအလံၚ်အမာတ် ဇကုနွံပၟိက် သွက်ဂွံကဵုဆန္ဒမာဲဂှ် ဗွဲမဍာံပြ ညံၚ်ဂွံဍဵုစုတ်တဆိပ် မွဲဝါဓဝ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပိုဲတအ် ဒးတီလဝ် ဂကူ မာဲလုပ်သၞောဝ် ကေုာံ မာဲလီုဂမၠိုၚ်တုဲမှ ကဵုဆန္ဒမာဲ ကုအလံၚ်အမာတ်တအ်မ္ဂး ပရေၚ်ရုဲစှ်ပိုဲ ဍာံပြမာန်ရောၚ်။ မွဲအဆက်ဓဝ် ပ္ဍဲဒေသဇကု အလံၚ်အမာတ်လဵုဂှ် လုပ်ပြိုၚ်ပေါဲရုဲမာဲ ပ္ဍဲစၠတ်ထဝ်လဵုတအ်ဂှ်ကီု ဗော်ညးတအ်သ္ပးစၞးတအ်ကီု ကေုာံ ယၟုညးတအ် ဗီုလဵုတအ်ဂှ်ကီု သွက်ဂွံလ္ၚတ်တီကေတ်ဂှ် ဒှ်အရာကိစ္စဇၞော်မွဲကီုရ။ စၟတ်တ္ၚဲ၊ အခိၚ် ကေုာံ ဒၞါဲ ဂွံစုတ်မာဲတအ်ဂှ်လေဝ် တီလဝ်ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်မှ ကာလကဵုဆန္ဒမာဲမ္ဂး ဟွံဂွံလဇုဲလဇအာကဵု အခေါၚ်ဇကုတအ်ရောၚ်။ မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် စပ်ကဵုမာဲဒစးဒုၚ်ဂမၠိုၚ် မဒှ်ရ။ ညးဍုၚ်ကွာန်မန်၊ သၟတ်မန် ညးမစိုပ်မံၚ် ဍုၚ်သၟာၚ်တအ် ကလၚ်ကေတ် တၚ်စၞောန်နူကမ္မရှေန်ပေါဲရုဲမာဲတုဲ ပလံၚ်ဗစိုပ် လိက်တၞးဆန္ဒမာဲဇကုတအ် ကုရုၚ်ကလုတ်မဆက်စပ်တအ် ဗွဲမဂတာပ်အခိၚ်အိုတ်ညိ။ ပ္ဍဲခေတ်မုက်လိက်လပါ်ကျာ (Social Media) ဏံဂှ် ဂၠါဲတၚ်နၚ်ပရိုၚ်သ္ဇိုၚ်လောဲသွာတုဲ ပရိုၚ်ဍာံတအ် ဂၠါဲကေတ်တုဲ ညံၚ်အခေါၚ်အရာ ဟွံဂွံဆောံလေၚ် ကေတ်အဆက်ကုညးတာလျိုၚ် ကုရုၚ်ကလုတ် ဍုၚ်ဇကု မစိုပ်ဒၟံၚ်တအ်ဂှ်တုဲ ကဵုဆန္ဒမာဲဒစးဒုၚ်အိုတ်ညိ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးသၟတ် မဂွံအခေါၚ်စုတ်မာဲ ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲ သၞာံ (၂၀၂၀) ဏံ သီုဖအိုတ် ဒးလ္ၚတ်တီကေတ်လဝ် တၚ်နၚ်သ္ဇိုၚ်ပရိုၚ် စပ်ကဵုပေါဲရုဲမာဲတအ် ဇိပ်ဇိပ်ဂၠိပ်ဂၠိပ် နူမုက်လိက်လပှ်ကျာဂမၠိုၚ်ကီု၊ နူညးမလေပ်တီ တၠပညာတအ်ကီု၊ ပါလုပ်ချဳဒရာၚ် တိုန်စိုပ်တန်ဗ္တောန် စပ်ကဵုပညာစုတ်မာဲ၊ ပေါဲရုဲမာဲ အကြာကွာန်၊ ဒေသ ဇကုတအ်အိုတ်ညိ။ အခေါၚ်တၟေၚ် (၅) သၞာံမှမွဲဝါဂှ် လ္ပကဵုဆောံလေၚ်အာ သၟးသၟးအိုတ်ညိ။ ယဝ်ခါရ ပိုဲတအ် တီကၠိုဟ်ကေတ်လဝ် ၚုဟ်မးမမာဲ မွဲမမ္ဂး ဇၟာပ်သၟတ်တအ် သွက်ဂွံကဵုဆန္ဒမာဲဂှ် စိုတ်လုပ်စ၊ စိုတ်ချဳ မံၚ်ဖအိုတ်ရောၚ် ပတှေ်စှေ်စိုတ်ရ။ မမာဲဇကု မကဵုဏာဆန္ဒ ကုအလံၚ်အမာတ်ဇကု စှေ်စိုတ်ဂှ် လုပ်အဝေါၚ်၊ လုပ်အသုၚ်စောဲ အခိၚ်ကာလ ဖျေံသ္ဂုတ်သွာတ် ရိုဟ်တၟော်မမာဲဂမၠိုၚ်ဖအိုတ်ရောၚ်။ ဥပမာ- ပ္ဍဲကွာန်ဇကု မၞိဟ်ကၠုၚ်ကဵုဆန္ဒမာဲ နွံ (၁၀၀၁) တၠတုဲ ညးလုပ်ပြိုၚ်အလံၚ်အမာတ် နွံ (၂) တၠ၊ အလံၚ်အမာတ်မွဲတၠမ္ဂး ဂွံလဝ်မာဲ ညးမွဲ (၅၀၀) မာဲမ္ဂး မမာဲမၞးကဵုဏာဂှ် ဒှ်အာမမာဲ ကဵုသ္ဂုတ်သွာတ် ဇၞး၊ ကျ သွက်အလံၚ်အမာတ် (၂) တၠဂှ်မာန်တုဲ ၚုဟ်မးမမာဲမၞး မွဲမာဲဂှ် ၜိုတ်လဵုပၟိက်ဇၞော် သွက်ဂွံဇၞးမာဲ မၞးစၟဳညာတ်ကေတ်မာန်ရ။ နကဵုသာဓက မွဲမ္ဂး ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်အၚ်္ဂလိက် (United Kingdom)- ပေါဲရုဲမာဲ ပ္ဍဲပါလဳမာန် သၞာံ (၁၉၁၀) ဂှ် ဟေန်နရဳဒုတ် ( Henry Duke) ကဵု ဟာရဝ် (Harold St.Maur) လုပ်ပြိုၚ် နကဵုအလံၚ်အမာတ်တုဲ ဟေန်နရဳဒုတ်ဂှ် ဇၞးအာ ဟာရဝ် နကဵုလၟိဟ်မာဲ (၄၇၇၇ ကဵု ၄၇၇၆) ဂှ် ဂွံဗှ်လ္ၚတ်ကေတ်ရ။ တုပ်နဲဂှ်ကီု ပ္ဍဲသၞာံ (၂၀၀၈) ပ္ဍဲပေါဲရုဲစှ်မာဲ ဍုၚ်ကာလဳဖဝ်နဳယျာ ကၟိန်ဍုၚ်အမေရိကာန် ပ္ဍဲညးလုပ်ပေါဲပြိုၚ် Jose Mordes ကဵု Athory Silva ဂှ် Jose Mordes ဇၞးအာမာဲ နကဵုလၟိဟ် (၂၃၀၂ ကဵု ၂၃၀၁) မာဲ လေဝ် နွံကီုရ။ ရံၚ်ကေတ်ပရူဒဒှ်တအ်ဏံတုဲ မာဲမွဲမာဲ ၜိုတ်လဵုၚုဟ်မးဇၞော်ဂှ် ထ္ၜးမံၚ်သက်သဳကီုရ။
ပေါဲရုဲမာဲ (၂၀၂၀) ဏံမ္ဂး ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ပိုဲ ဗော်လုပ်ပြိုၚ်ပေါဲရုဲမာဲ နွံ (၁၃) ဗော် ရ။ ဆဂး တန်တဴကဵုဒေသတုဲ လၟိဟ်ဗော်လုပ်ပေါဲပြိုၚ်တအ် တၞဟ်ခြာအာမာန်ရ။ သၟတ်မန်ပိုဲတအ်ဂှ် ဗော်သ္ပစၞးကဵုဂကူမန် (ဗော်ညဳသၟဟ်မန်) နွံမံၚ်ဖိုဟ် ယံၚ်တုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံကဵုဒးဇြဟတ် ကုဗော်တၞဟ်ဂှ် ပၟိက်ဇၞော်မံၚ်ကီုရ။ ပ္ဍဲ (၂၀၁၅) တေံဂှ် ဟိုတ်နူဗော်မန် ဒှ်မံၚ် (၂-၃) ဗော်တုဲ ကဵုဆန္ဒမာဲဟွံဒး၊ စိုတ်ယှုက်တုဲ ဟွံဒှ်ကဵုကၠုၚ်မာဲလေဝ် နွံမာန်ရ။ ဆဂး သၞာံ (၂၀၂၀) ဏံဂှ် ဟိုတ်နူဗော်မန်လုပ်ပြိုၚ်ပေါဲရုဲမာဲ နွံမွဲဗော်ဓဝ်ဟေၚ်တုဲ သွက်သ္ဂောံဒးဒှ်သၠေဟ်ပၟာဟွံမွဲရ။ တဆိပ်ဗော်မန်ဇကုဂှ် ရံၚ်လဝ်ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်တုဲ သွက်ဂွံဒးကဵုဆန္ဒမာဲဟေၚ် ဒှ်တၚ်အဓိကရ။ ‘ဇုတ်သကဲ ဟွံပြဲနူဇုတ်ဇၞော်’ ကဵုသ္ဂောံဂွံမံၚ်သတိလၟိုန်တုဲ ရုဲစှ်ကဵုဆန္ဒမာဲအိုတ်ညိ။ အဝဵုအလံၚ်အမာတ်တအ်ဂှ် ဇွောဝ်စှေ်ကၠုၚ်နူဇြဟတ်မာဲညးဍုၚ်ကွာန်တအ်တုဲ ကမၠောန်အမာတ် ဒးရေၚ်တၠုၚ်တအ် ယုတ်ဒေက်ယောၚ်ယာအာမ္ဂး နူညးဍုၚ်ကွာန်ဂှ်ဟေၚ် ကလေၚ်နုက်ဖျေံ နူကဆံၚ်အလံၚ်အမာတ်ဂှ် မာန်မံၚ်တုဲ ကိစ္စပိုဲတအ်ကဵုဆန္ဒမာဲ ကုအလံၚ်အမာတ်ဗော်မန်ဇကုဂှ် ဟွံဒးယံၚ်တဲရ။
ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် ပွိုၚ်ဍုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် မပ္တံကဵု ပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်၊ ဇြပ်ဗု၊ မုဟ်ဍုၚ်၊ တကအ်ခၟိုၚ်၊ ကျာ်မြဟ်၊ ပံၚ် ဂကူမန်တအ် မံၚ်တန်တဴ နလၟိဟ်ဂၠိုၚ်တုဲ သှေ်မံၚ် (၄) ပွိုၚ်ဍုၚ် မပ္တံမတ်မလီု၊ သဓီု၊ ၜဳကလေၚ်၊ ကျာ်ထဝ် တအ်ဂှ် လၟိဟ်မၞိဟ်ဂကူမန်တအ် အောန်ရ။ ပ္ဍဲတွဵုရးကရေၚ် ပွိုၚ်ဍုၚ်ကအ်ကြိက်ကဵု လှာဒကှ်တအ်ဂှ် လၟိဟ်မၞိဟ်ဂကူမန် နွံဂၠိုၚ်တုဲ ပ္ဍဲရးဇၞော်တနၚ်သဳ ပွိုၚ်ဍုၚ်ဍာ်ဗုတအ်ဂှ် လၟိဟ်မၞိဟ်ဂကူမန် (၄) လက်ပြၚ်ပြၚ်နွံရ။ အဓိကဂှ် တွဵုရးဍုၚ်မန်ဒှ်တုဲ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် လၟိဟ်အမာတ်ဇၞးမာဲ ညံၚ်ဂွံဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဇြဟတ်မာဲညးဍုၚ်ကွာန်မန် ဗွဲတၟေၚ် ဇြဟတ်မမာဲသၟတ်မန် တအ် သီုဖအိုတ် စိုပ်ပ္ဍဲအလံၚ်အမာတ်မန်မှ ယီုသၠဲမာန်ရ။ ပ္ဍဲကဵုဒၞါဲမန်ဂၠိုၚ် (၆) ပွိုၚ်ဍုၚ်တအ်ဂှ် မွဲမွဲပွိုၚ်ဍုၚ်မ္ဂး လၟိဟ်သၟတ်မန်အောန်အိုတ် အကြာ (၂၀-၃၀%) ပၞောဝ်ကဵုညးဂွံအခေါၚ်စုတ်မာဲဂှ် နွံတုဲ လၟိဟ်မာဲသၟတ်တအ်ဂှ်ဖအိုတ် ဒှ်ကၠုၚ်မာဲမန်မ္ဂး တုဲတုဲဂှ် ဂွံမံၚ်လၟိဟ်မာဲ ကဵုသ္ဂုတ်သွာတ် ကျ၊ ဇၞး မာန်ရ။ ပရိုၚ်ခိုဟ် နူဌာန်ကောံသၟတ်မန် လလောၚ်တြးပ္တိတ်လဝ် ဆန္ဒညးတအ် သွက်ဂွံပူဗိုၚ်အာ ဗော်ညးသၟဟ်မန်တုဲ သွက်ဂွံကဵုဆန္ဒမာဲဂှ် ဗ္တိုက်ဖအောဝ်လဝ်နွံရ။ ဌာန်ကောံသၟတ်မန်ဝွံ စမံက်ကၠုၚ် နူသၞာံ (၂၀၁၂) တုဲ ဒှ်ဂကောံသၟတ်သ္ပစၞးကဵုဂကူမန်၊ ဒှ်ဂကောံသၟတ်မန် ဇြဟတ်ဇၞော်အိုတ်မွဲတုဲ ဇြဟတ်မမာဲနူသၟတ်မန် သွက်အလံၚ်အမာတ်ဗော်မန်ဂှ် ကောံကလောံကၠုၚ်မာန်ရ။
သ္ဂောံကလိဂွံ မမာဲနူသၟတ်မန်မ္ဂး က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်နူဗော်မန်တအ် ဒးဓမံက်ထ္ၜးဒဒှ်ရညးတအ် ညဳသၟဟ်မံၚ် နကဵုအရေဝ်သၟးဟွံက သီုနဇိုၚ်နတဲရောၚ်။ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဟွံညဳမ္ဂး သၟတ်မန်တအ် ဒးကၠၚ်ဟဳ သာ်ဝွံ ဂလာန်နွံတုဲ သၟတ်မန်တအ်ဂှ် ဟွံမွဲပၟိက် ဒဒှ်သာ်ဝွံပေၚ်ပေၚ်ရ။ လၟုဟ်လေဝ် နူဗော်မန် ရေၚ်တၠုၚ်ဖန်ဇန်လဝ်ကဵု အခေါၚ်သၟတ်တအ် ဂွံပါလုပ် ပ္ဍဲကဏ္ဍအာက္ဍိုပ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ရုဲစှ်ပ္တိုန်အလံၚ်အမာတ် သၟတ်မန်တအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်နွံတုဲ သၟတ်မန်တအ် ဂွံကဵုဆန္ဒမာဲဂှ် ပဵုတုဲစိုတ်မြဟ်မံၚ်အိုတ်ရောၚ်ဂှ် စှေ်စိုတ်ရ။ မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် ကဏ္ဍ ဂတိပါၚ် မဒှ်ရ။ နူကၠာဟွံဒှ်အမာတ်ဇၞးမာဲဏီ ရေၚ်တၠုၚ်ကဵု သာ်တေံ/သာ်ဏံ ဟီုကြီုလဝ်တုဲ ကာလဇၞးမာဲ ဝိုတ်တၠိၚ်မံၚ်လ္ပာ် ဂတိပါၚ် ညိဓဝ်ဟွံရေၚ်တၠုၚ် ဓမံက်ကဵုရုပ်ရဴမ္ဂး ဒှ်အာပွဒစဵုဒစးကဵု ဆန္ဒညးဍုၚ်ကွာန်မန် ကေုာံ သၟတ်မန်တအ်ရောၚ်။ ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်သာ်ဝွံဂှ် ကာလဇၞးကၠုၚ်မာဲမ္ဂး ၜိုတ်အစောန်စရာဲဇကုနွံ ဖန်ဇန်ဓမံက်ထ္ၜးကဵုရုပ်ရဴ ပ္ဍဲဗွိုၚ်သၞောဝ်တုဲ အရာဒးကေတ်အာရီုဗၚ်ဇြဟတ် ပ္ဍဲဗွိုၚ်ဂကူမန်တအ်ဂှ် ပံၚ်ဗစိုပ်ကေတ်ကသပ်တုဲ ဒးဂ္စါန်ကၠောန်နတဲ ညံၚ်ရုပ်ရဴဂွံမံက်ကတဝ်ရောၚ်။
ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ သၟတ်မန်တအ် တီကေတ်ဒဒှ်ရ ၚုဟ်မးမမာဲဇကုတအ်တုဲ ညံၚ်မမာဲဂမၠိုၚ် ဂွံဒှ်ကၠုၚ်ဇြဟတ် ကဵုသ္ဂုတ်သွာတ်ကဵု ပရေၚ်ဇၞးမာဲ သွက်အလံၚ်အမာတ် ဗော်မန်ဇကုတအ်ဂှ် ဒးကောံကဠောံ အာကဵုဆန္ဒမာဲအိုတ်ရောၚ်။ ကဵုဆန္ဒမာဲဂှ် အခေါၚ်အရာကောန်ဍုၚ်လေဝ်ဒှ် တာလျိုၚ်ကောန်ဍုၚ်မွဲလေဝ်ဒှ်တုဲ ညံၚ်သ္ဂောံကလိဂွံ အခေါၚ်အရာကီု၊ တာလျိုၚ်ကောန်ဍုၚ် ဂွံပြေတဴကီု အာကျောဝ်ရံၚ် စရၚ်မာဲဇကုတအ်တုဲ ကဵုဆန္ဒမာဲအိုတ်ညိ။ နကဵုဗော်မန်ဝွံလေဝ် ပတှေ်ကေတ်ဇြဟတ်မမာဲသၟတ်မန်တအ်တုဲ ပဵုတုဲညံၚ်သ္ဂောံကလိဂွံမာဲသၟတ် ခိုၚ်ခိုၚ်ဗိုန်ဗိုန်မာန်ဂှ် ဒးဂ္စါန်ဓမံက်ထ္ၜးသက်သဳ ဒဒှ်ရပရေၚ်ညဳသၟဟ် ဇကုတအ်ဂှ် ဟီုကြီုမံၚ်သၟးဟွံသေၚ် နဇိုၚ်နတဲလေဝ် ရေၚ်တၠုၚ်မံၚ်ကီုရောၚ်။ ကောန်ဂကူမန် ညးမဂွံအခေါၚ်စုတ်မာဲသီုဖအိုတ် ရပ်ကၟောန်ကေတ် အခေါၚ်အရာ (၅) သၞာံမွဲဝါဏံတုဲ အာကဵုဆန္ဒမာဲ ကုဗော်မန် ဂြုဂြုဂြီုဂြီုအိုတ်စိုအ် ဖတိုက်ဖအောဝ်ဏာသီုဖအိုတ်ရအဴ။
