နာဲကသုမန်
ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၈၈) တေံဂှ် ကွးဘာတံ သ္ပသ္ကိုပ်သက အာတ်မိက် သွက်အခေါၚ်အရာဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ပ္ဍဲပေဲါ (၈၈၈၈) ကီုရ။ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၂၀၂၁) ဏံပၠန်လေဝ် ပ္ဍဲကဵုပေဲါထ္ၜးဆန္ဒ အာတ်မိက်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဏံဂှ် ကွးဘာတံ သၟတ်တံ ပါကၠုၚ်ကီုရ။ ဆဂး သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဂွံကဵုဏာအခေါၚ် ဟွံလောဲလးလးရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ထ္ၜးဟိုတ်နာနာတုဲ ကေတ်စေဝ်လတူ အုပ်ဓုပ်အာဍုၚ်ရောၚ်။ ပဋိပက္ခ အကြာသဘဴပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကဵု သၞောတ်ပၞာန်အုပ်ဓလီုတံ နွံရောၚ်။ ပွိုၚ် (၇၀) သၞာံ သောၚ်ကလးညးသကအ် ဟွံမာန်ဏီရ။
ပဋိပက္ခပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် (၂) သာ်
အတိုၚ်တၠပညာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံ သ္ၚဳဂၠိပ်လတူ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဍုၚ်ဗၟာမ္ဂး ပဋိပက္ခဍုၚ်ပိုဲ နွံတဴဒၟံၚ် (၂) သာ်ရ။ ပဋိပက္ခပထမဂှ်တှေ် စပ်ကဵုပြသၞာဖေဝ်ဒရေဝ် မဒှ်ရ။ ပြသၞာဏံဂှ် ဒှ်ကၠုၚ် ဗၞတ် (၇၀) သၞာံတုဲ ပဋိပက္ခဏံဂှ် စပတံနူကဵု ဍုၚ်ပိုဲဂွံဗၠးၜးတေံရ။ ၜိုန်ရက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာ ‘ဗိုလ်ချုပ်အောၚ်ဆန်း’ တံ ကဵုလဝ် ကတိပါၚ် သွက်ဂွံဒက်ပတန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ် ပ္ဍဲကဵုလိက်ကသုက်ပေန်လုၚ် (၁၉၄၇) တေံကီုလေဝ် ကာလဂွံဗၠးၜးတုဲဂှ် ကတိပါၚ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာတံ လီုအာရ။ ဟိုတ်နူဏံတုဲ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဆက်တုဲ ပၠန်ဂတးကီုရ။
ပဋိပက္ခဒုတိယဝွံ စပ်ကဵုပရူဒဳမဝ်ကရေဇြဳရောၚ်။ ပ္ဍဲကဵုလက်ထက် (၁၉၆၂) ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ သီကေတ်အဝဵု နူကဵုအလဵုအသဳဒဳမဝ်ကရေဇြဳတုဲ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဆက်တုဲအုပ်ဓုပ်ဍုၚ်ရ။ နကဵုကံၚ်ဇြဳပၠန်ဂတး (တော်လှန်ရေးကောၚ်စီ) ဂးတုဲ အုပ်ဓုပ်ဍုၚ် စဵုကဵု (၁၉၄၇) ရ။ ပလီုကၠေံထောံ သၞောတ်ဝ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳပေၚ်ၚ်တုဲ (၁၉၇၄) ဂှ် ခၞံဗဒှ်ပတိုန် သၞောတ်ဝ်ဗော်မွဲ ဗော်သဵုယှေဝ်လေတ် (ကော်ဇမၠေံ – မဆလ) တုဲ ဆက်အုပ်ဓုပ်ဍုၚ်ရ။ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဒှ်အာ ဍုၚ်ဝါတ်ဒိုက်အိုတ် မွဲဍုၚ်ရ။ လက္ကရဴအို်တ် ကွးဘာထ္ၜးဆန္ဒ (၈) ပန်မတုဲ အလဵုအသဳမဆလ စှေ်အာတုဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဆက်တုဲ ထိၚ်အဝဵုရ။ လအ်အာ (၂၂) သၞာံတုဲ လက္ကရဴအိုတ် သၞောတ်ဝ်ဒက်ပတန်ဍုၚ် (၂၀၀၈) မံက်တုဲ ကၠောန်ကဵု ပေဲါရုဲမာဲရ။
ရံၚ်အာ ခေတ်အဆက်ဆက်မ္ဂး ကွးဘာတံဂှ် သွက်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ် အာတ်မိက်ကၠုၚ် အဆက်ဆက်ရ။ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် အာတ်မိက် သၞောတ်ဖေဝ်ဒရေဝ်တုဲ လုပ်ကၠုၚ်ပၠန်ဂတးရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် ညးတံ ဒးပါလုပ် ပ္ဍဲကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်လၟိုန်ရောၚ် ဂးရ။ ဆဂး ပ္ဍဲကဵုလိက်ပရေၚ်ဝွံ အဓိက ဓမံက်ထ္ၜးကဵု အခန်ကဏ္ဍကွးဘာကဵု ဒပ်ပၞာန်တံတုဲ ပရူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် ဆက်ဓမံက်ထ္ၜးကဵုရောၚ်။
သဘာဝကွးဘာကဵု ပေဲါဗတိုက်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ
ကွးဘာတံဂှ် သၟတ်ရ။ ကွးဘာတံဂှ် နွံပၟိက်ကဵု လညာတ်ပရေၚ်သၠးပွးရ။ အရာဟီုဂး ချုဆန် သၠးပွးရ။ မိက်ဂွံချပ် သၠးပွးရ။ မိက်ဂွံဇၞော်ပၟဝ်ပတိုန် လညာတ်ကီု၊ သဘဴဓရ်ကီု၊ ပရေၚ်ပညာကီုရ။ လတုဲမ္ဂး ဆာန်ဓရ်ဍာံရ။ ဟွံဒးအဂၞပ်စိုတ် ပရေၚ်ဍဵုဍိုက်ရ။ အရာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပရေၚ်မၞိဟ် ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တံဂှ် မိက်ဂွံကဵု နွံဓရ်ဍာံရ။ သဘာဝကွးဘာတံဂှ် ကောံဒၟံၚ်ညးသကအ် ပ္ဍဲကဵုဘာတန်သၠုၚ်၊ ပ္ဍဲကဵုဘာကဝ်လိက် ကေုာံ ပ္ဍဲကဵုဘာတက္ကသိုလ်တံရ။ လ္ၚတ်ဒၟံၚ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်လၟိုန်ရ။ သ္ၚဳဂၠိပ်ဒၟံၚ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်လၟိုန်ရ။ ညးတံဂှ် ဒှ်တၠပညာ အနာဂတ်ရ။
လတူသၞောတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဟွံမွဲကဵုပရေၚ်ဓရ်ဍာံဂှ် ကွးဘာတံ ဒစဵုဒစး အဆက်ဆက်ရ။ ကလေၚ်ရံၚ်ကဵု ဝၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမ္ဂး (၁၉၅၈) ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ် အလဵုအသဳဥူဏုတံ ပအပ်အဝဵုတုဲ ဒှ်အလဵုအသဳမၚ်ဍုၚ် (မၚ်သ္ၚိ) ဗီုလၟုဟ်ကီုရ။ မၚ်ဍုၚ် ပွိုၚ် (၂) သၞာံတုဲဂှ် ကၠောန်ပေဲါရုဲမာဲ ပအပ်အဝဵုရ။ အခိၚ်ဂှ်တှေ် ကွးဘာတံ မုဟွံဟီုရ။ ဆဂး သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာ နေဝေန်ဂှ်တှေ် ပ္ဍဲကဵုသက္ကရာဇ် (၁၉၆၂) ဂှ် ထ္ၜးဟိုတ်ကဵု ပရူဖေဝ်ဒရေဝ်တုဲမ္ဂး သီအဝဵုရ။ အခိၚ်ဂှ်မ္ဂး ကွးဘာတံ ဟွံဒုၚ်တဲတုဲ ထ္ၜးဆန္ဒရ။ လက္ကရဴအိုတ် သ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန်ဂှ် ဖံက်ခတိုဟ်ထောံ ရုၚ်သမဂ္ဂကွးဘာတုဲ စဂစိုတ်ကွးဘာရ။ စနူကဵုအခိၚ်ဂှ်တုဲ ကွးဘာကဵု ကောန်ပၞာန်ဗၟာတံ ဒှ်ပဋိပက္ခတုဲ ဒက်ဝဲညးသကအ်ရ။
ကွးဘာတံဂှ် ၜိုတ်ညးတံ ဂွံအခေါၚ် ပ္ဍဲခေတ်အဆက်ဆက်ဂှ် ညးတံ ထ္ၜးဆန္ဒရ။ ပ္ဍဲအခိၚ် ညးအုပ်ကာနာနာ ကုလသမဂ္ဂ ‘ဦးသန်႕ ‘ ဂှ်တှေ် ကွးဘာတံ ထ္ၜးဆန္ဒရ။ ပ္ဍဲကာလ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်တြေံ
‘ဥူဏု’ တိတ်ဂြိုပ် ကၠောန်ပၠန်ဂတးဂှ်တှေ် ကွးဘာဗၟာတံ လုပ်ပ္ဍဲပေဲါဗတိုက်ပၠန်ဂတးရ။ ကွးဘာမန်တံလေဝ် စိုပ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲတိဍာ်ပၠန်ဂတးတုဲ ဒြဟတ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိလေဝ် ဇၞော်တိုန်ရ။
ပ္ဍဲအခိၚ် (၈၈၈၈) ဂှ် ကွးဘာတံ သ္ပသ္ကိုပ်သ္ကတုဲ ထ္ၜးဆန္ဒ ဒစဵုဒစးတၠအဝဵုရ။ ဗော်မဆလ အခိၚ်တေံ ဟီုဂှ်လေဝ် ကောန်ပၞာန်ဗၟာတံဟေၚ်ရ အုပ်ဓုပ်လဝ်ရ။ လ္ပအ်ကွးဘာတံဂှ်တှေ် သွက်ဂွံဒက်ပတန်အာ သၞောဝ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ကေုာံ သွက်ဂွံဒက်ပတန်အာ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ရ။ ဆဂး ပၞာန်တံသီအဝဵုတုဲ ကွးဘာတံ ဒးကျဗြီုအာပၠန်ရ။ ကွးဘာတံဗွဲမဂၠိုၚ် လုပ်အာပၠန်ဂတးရ။ လအ်ကၠုၚ် ပွိုၚ် (၃၃) သၞာံတုဲ ကာလပၞာန်တံ က္လေၚ်သီအဝဵု အခိၚ်တ္ၚဲဏံဂှ် ကွးဘာကီု သၟတ်တံကီု မကော်ခဴစ Gen. Z တံ ပါလုပ်ကၠုၚ်ရ။ တၚ်အာတ်မိက် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် တုပ်ပ်ရောၚ်။
သဘာဝကောန်ပၞာန် ဆာန်ဂကူ ဟံၚ်ပြာ်ဍုၚ်
သဘာဝကောန်ပၞာန်တံဂှ် သွက်ဂွံကဠၚ်အမိၚ်ရ။ အတိုၚ်ညးဇၞော်ဇၞော်တံ ကဵုလဝ်အမိၚ်ဟေၚ် ဍေံတံ ကၠောန်ဗက်ရောၚ်။ မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် ဖျေံလဝ်ဗီု ကဵုလဝ်ပညာ ကုကောန်ပၞာန်တံဂှ်တှေ် ကောန်ပၞာန်တံဂှ် ဒးမၚ်မွဲ စဵုဒၞာအာ ကၟိန်ဍုၚ်တုဲ ဒှ်ညးဆာန်ဂကူ ကဵုလမျီု သွက်ဍုၚ်မာန်ရောၚ် ဂးရ။ ပ္ဍဲကဵုတန်ဗတောန် ဘာပၞာန်တံဂှ်တှေ် ညးတံ ဗတောန်ကဵု ကောန်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ်တှေ် ဗီုကဵုဨကရာဇ်ဗၟာ သၟိၚ်ကျာန်ရေတ်၊ သၟိၚ်ဗူရဳနံၚ်ကဵု သၟိၚ်အလံၚ်ဖရာတံ သီဗၜေါဝ်လဝ်ဍုၚ်ဗၟာ အတိုၚ်အလုံမွဲဍုၚ်ဂှ် သ္ပတိုၚ်တုဲ ဗတောန်ရ။ ညးတံ ပၠောပ်လဝ် လညာတ်ပၞာန်ပေၚ်ၚ်တုဲ ညးတံဟေၚ် ဒှ်မၞိဟ်ဆာန်ဂကူ အိုတ်အစောန်ရောၚ် ဂးရ။
မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် နကဵုဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဒးသီကေတ်အဝဵုဟီုဂှ် ဟိုတ်နူကဵု သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံရောၚ် ညးတံ ဖျေံလဝ်ဒုဟ်ရ။ ဟိုတ်နူကဵု သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံ ဟွံစှေ်ဗီု ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဖျေံဗီုသွက်ဂွံပါ်တိတ် နူကၟိန်ဍုၚ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဒးသီအဝဵု ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၆၂) တေံရောၚ် ဂးရ။ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၈၈) ဂှ် ဍုၚ်ကွာန်ရုသံၚ် သၞောတ်ဝ်တံ လီုလာ်အိုတ်တုဲ ညးတံ ဒးသီအဝဵုရောၚ် ဂးရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် ဇကုညးတံ ညးတံ ဒှ်မၞိဟ်ဟံၚ်ပြာ်ဍုၚ် ဂးတုဲ သီကေတ်အဝဵုတွဵုရ။ မွဲအခိၚ် ညးတံ ပလီုဂတိပါၚ်လၟိုန်ရ။ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၉၀) ဂှ်မ္ဂး ကၠောန်သ္ပကဵု ပေဲါရုဲမာဲတုဲ ပအပ်ကဵုအဝဵုရောၚ် ဂးတုဲ ဟွံပအပ်ကဵုအဝဵုရ။ ဆက်ကေတ်အဝဵုတုဲ ချူသၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ရ။ လတုဲ ကၠောန်ကဵု ပေဲါရုဲမာဲ (၂၀၁၀) ရ။ ဆဂး ပေဲါရုဲမာဲ (၃) အဆက်တုဲ ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ ဇၞးတိုန်တုဲ သွက်ပၞာန်တံဂှ် စိုတ်ဟွံမိပ်ကွေံရ။ ဟိုတ်နူကဵု ဒှ်ဒဝိၚ် အဝဵုညးတံ အောန်စှေ်အာတုဲ သီကေတ်အဝဵုရောၚ်။
မွဲသာ်ပၠန်ဂှ်တှေ် ကတိပါၚ်တၠအဝဵုပၞာန်တံဂှ် ပတှေ်စ ဂွံၜိုတ်လဵုရော။ ကဵုလဝ်ကတိပါၚ် သွက်ဂွံကၠောန်ကဵုပေဲါရုဲမာဲ ဂတနူဏံ (၂) သၞာံရောၚ်ဟီုဂှ် ပတှေ်စဂွံ ဗၞတ်အလဵုရော။
ပဋိပက္ခ အကြာဒဳမဝ်ကရေဇြဳကဵု တၠအဝဵုပၞာန်
ပဋိပက္ခ ဍုၚ်ပိုဲဂှ် လအ်အာ ပွိုၚ် (၇၀) သၞာံရ။ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် ဇွောဝ်ဗက်အာ ပ္ဍဲကဵုပဋိပက္ခဏံရ။ ဆဂး ပ္ဍဲကဵုပွိုၚ် (၇၀) သၞာံဏံဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ အုပ်ဓုပ်လဝ်ဍုၚ်ဂှ် ဗၞတ် (၅၀) သၞာံရ။ ဇၟာပ်ပ်ပၞာန်ဗၟာတံ အုပ်ဓုပ်ဍုၚ်ဂှ်တှေ် ပရေၚ်တဴတက်ဍုၚ်ဂှ် ဆုတ်ယောၚ်စှေ်တုဲ ဍုၚ်ဇိုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ်တံ တဴတက်တိုန်အာ တၟာဂလိုၚ်ရောၚ်။
သၟတ်တံကီု ကွးဘာတံကီု ညးမနွံအဝဲဍောတ်တ်တံ အခိၚ်တ္ၚဲဏံဂှ် လ္ပအ်ညးတံ သွက်ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်အာ အရာပရေၚ်မၞိဟ် ပရေၚ်ပညာ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တံ အိုဿီုတုဲ စၟဳဒၟံၚ် သွက်ဂွံဗက်အာ ဍုၚ်သအာၚ်တံရောၚ်။ မိက်ဂွံချပ် မိက်ဂွံဟီု သၠးပွးရောၚ်။ မိက်ဂွံသၠာဲဂတးလညာတ် ညးတံ သၠးပွးရောၚ်။ အရာအိုဿီုဏံ ဒှ်ဝါတ် ပ္ဍဲသၟဝ်အလဵုအသဳပၞာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကွးဘာတံကီု သၟတ်တံကီု ဒုၚ်အိုတ်လမျီုတုဲ လုပ်ပေဲါဗတိုက် အာတ်မိက်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳရ။
သရုပ်မ္ဂး ဟိုတ်နူကဵု စိုတ်ဓာတ် ဟွံမိက်သောၚ်ကလးပဋိပက္ခ ၜို်ဟ်ဟ်သြိုဟ်ဟ် စကာဒြဟတ်လွဟ်တုဲ သောၚ်ကလးဒၟံၚ်ညးသ္ကအ်မ္ဂး အကာဲအရာ ၜိုဟ်လလမ်ဍုၚ်ပိုဲတံဂှ် လအ်အာ သ္ၚောဲအာရောၚ်။
