ဝဏ္ဏမာန်
နိဿဲ —
နာဲဟံသာ (မွန်အမျိုးသားလွတ်မြောက်မှုတော်လှန်ရေးဖြစ်စဉ်သမိုၚ်း)
နာဲပါန်တာ (မွန်နိုၚ်ၚံရေးလှုပ်ရှားမှုသမိုၚ်းအတွေ႕အကြုံ)
ဟွံလအ် စိုပ်ဂိတုခ္ဍဲသဳပေၚ်ဂှ်မ္ဂး စိုပ်ကၠုၚ်အခိၚ် တ္ၚဲပၠန်ဂတးမန်ပၠန်ရ၊ စပ္တံနူအခိၚ် သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၃၁၀) ဂိတုခ္ဍဲသဳပေၚ်တေံ ဒဵုတ္ၚဲဏံမ္ဂး ဝၚ်ပၠန်ဂတးမန် ပေၚ်ကၠုၚ် ပွိုၚ် (၇၄) သၞာံရ၊ ဂကောံ-ဗော်ပၠန်ဂတး မန် နကဵုလွဟ်ဂှ် ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်ဂှ်မွဲပ္ၚံက်၊ ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန် သၠာဲဂၠံၚ်တရဴတုဲ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ကလေၚ်ကွာ်ဂၠံၚ်တရဴ ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ရ၊ ပရေၚ်ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် စတမ်နူဗိုလ်တုၚ် ကေုာံ နာဲပါန်တာ က္ဍိုက်ပ် စပၠံၚ်လွဟ်ဒပ်စဵုဒၞာ ပ္ဍဲကွာန်ထဝ်ပၠၚ် ပွိုၚ်ဍုၚ်ကအ်ကြိက်ဂှ်တုဲ ပၠန်ဂတးမန် စတန်ဒှ်ကၠုၚ်ရောၚ် စၟတ်သမ္တီကၠုၚ် ဝၚ်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်မန်ရ။
ဝၚ်ပၠန်ဂတးမန်ဝွံ ဇၟာပ်ကြပ်စိုပ်ကၠုၚ် ဂိတုခ္ဍဲသဳပေၚ်မ္ဂး သ္ပနိဿဲကဵု လိက်အုပ် နာဲဟံသာ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိကီု၊ လိက်အုပ် နာဲပါန်တာကီုတုဲ ချူကၠုၚ်လဝ်အဆက်က်နွံရ၊ နူကၠာဟွံစိုပ် တ္ၚဲပၠန်ဂတးမန် သၞာံဏံလေဝ် သွက်ဂွံဒှ်ပရေၚ်ဆဝ်မ္ၚုဟ်တုဲ ပ္တိုန်ထ္ၜးဏာ ပရေၚ်ဝၚ်ပၠန်ဂတးမန် စက္တဵုဒှ်ကၠုၚ် မွဲအခန် ဍောတ်ပၠန်ရ။
မန်စချပ်ကၠုၚ် ဗီုဂွံပကောံလွဟ်
(၁၉၄၇) ဂှ် ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်လ္ၚဵု ပကောံပကေဝ်တိုန်ဇြဟတ် သွက်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ရ။ ပ္ဍဲဂှ် မန်လေဝ် စချပ်ကၠုၚ် သွက်ဂွံပၠန်ဂတး နကဵုလွဟ်ရ၊ ဆဂးဂှ် ပ္ဍဲမန်ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ် တၞိၚ်မွဲတၞုၚ်လေဝ် ဟွံမွဲရ။
ပ္ဍဲကဵုအစဳဇန် ပကောံလွဟ်ဂှ် ဂၠံၚ်ရာန်ကေတ်ကဵု ဂၠံၚ်ပၠံၚ်ကေတ် ၜါနဲဏံ ချပ်ဂွံကီုလေဝ် ပ္ဍဲကဵုနဲရာန် ကေတ်ဂှ် သြန်ပ္ဍဲတဲဟွံမွဲတုဲ နဲဏံဟွံပြေပြံၚ်၊ နဲပၠံၚ်ကေတ်ဂှ် ဖျေံလးကၠုၚ် နဲအဓိကရ။
ဂကောံကေၚ်ကာပရေၚ်မန် (မွန်လူမျိုးရေးရာအဖွဲ႕ချုပ်) ဂွံပကောံလွဟ်ဂှ် သဳကၠဳပညဳပညပ်ကဵု ကေအေန် ယူ (ကရေၚ်) တံရ။ သဳကၠဳပညဳပညပ်တုဲဂှ် ပံက်ပတိုန် ဌာနစဵုဒၞာတုဲ ကဵုတာလျိုၚ် ကုနာဲဇြာန်တူ အာဍိုပ် ရ။
ဂွံပံၚ်တောဲကဵု နာဲဇြာန်တူဂှ် ကဵုတာလျိုၚ်ကဵု နာဲဗညောံကဵု နာဲပါန်တာရ။ နကဵုအဆံၚ်ပထမဂှ် စန်ဒက် ကုသၟတ်တံတုဲ သွက်ဂွံကဵုတန်ဗ္တောန်ကွတ်ပၞာန်သ္ဇိုၚ်ဂှ် ကဵုတာလျိုၚ် ကုနာဲဗညောံရ။
အခိၚ်ပကောံစန်ဒက်ဒၟံၚ်သၟတ်တံ အဃောကဵုဒၟံၚ်ကွတ်ဗ္တောန်ပၞာန်သ္ဇိုၚ် ကုသၟတ်တံဂှ် နူကဵုဌာနပကတ်ပ ကေၚ်ပၞာန် ရးတနၚ်္သဳ ဗိုလ်တုၚ် (ကောန်ကွာန်ထုၚ်အိုၚ်) ဂှ် ပါလုပ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲဒပ်ပၞာန်စဵုဒၞာ ကောန်ဂကူမန် တုဲ အကာဲအရာခိုဟ်ကၠုၚ်ရ။
ပ္ဍဲဒပ်စဵုဒၞာကောန်ဂကူမန်ဂှ် သ္ပနိဿဲကဵု ဒပ်ကရေၚ်ကေအေန်ဒဳအိုဝ်တုဲ ပ္ဍဲမန်မ္ဂး အေမ်အေန်ဒဳအိုဝ် MNDO သာ် ဝွံ ကဵုကၠုၚ်ယၟုရ။
ကွတ်ပၞာန်သ္ဇိုၚ်ဂှ် ဒၞာဲဒေသဗွဲမဂၠိုၚ် ကဵုကွတ်ဗ္တောန် ကုသၟတ်ဒေသနာနာတံ မာန်ကၠုၚ်တုဲ သၟတ်တံလေဝ် စပ်ကဵုကွတ်ပၞာန်ဂှ် စိုတ်ဓာတ်ကတိုၚ်ကၟိုဟ် ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်ရ။
သွက်ဂွံစန်ဒက်ကီု သွက်ဂွံဗမံက်ပတိုန် ပေဲါဗတိုက်ရပ်လွဟ်ကီု သွက်ပ္ဍဲဒေသရေဝ်ဂှ် နာဲပါန်တာဝွံ အဓိက ညးရေၚ်တၠုၚ်ဂစာန်ကၠုၚ်ရ။
နာဲပါန်တာဝွံ ရေၚ်တၠုၚ်ကၠောန်သ္ပဒၟံၚ် အ္စာဘာ ပ္ဍဲဘာတၟံကၞေၚ် (ပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်) ရ။ နာဲပါန်တာ ဂွံအဆက်ကဵု ညးဆာန်ဂကူ နာဲထောန်ယျေန်၊ နာဲထောန်ဖေ၊ နာဲဃေန်တံတုဲ ပံက်ပတိုန် ဂကောံကေၚ် ကာမန် အဆံၚ်ပွိုၚ်ဍုၚ်၊ အဆံၚ်ကွာန်ရ။
အခိၚ်ဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်ဂှ် ဍိုပ်ဒေသညးကဵုညး ဗိုလ်ညးကဵုညး အုပ်ဓုပ်ဒၟံၚ်ညးသ္ကံအိုတ်ရ။ ဗိုလ်ဒကုတ်ဒေ သညးကဵုညးဂှ် စန်ပကောံကၠုၚ်ရ။
ဒေသရေဝ်သၠုၚ်ကျာ ဒေသခေါဇာဂှ် နာဲပါန်တာ စန်ဒက်-ဒက်မိတ်ဂွံ ဗိုလ်လဝ်ရ။ လတူဂၠံၚ်တရဴ နာဲပါန်တာဂှ် ဗိုလ်လဝ် ဒုၚ်တဲတုပ်စိုတ်တုဲ ဒကုတ်ဒေသကၞောတ်ၜဳရေဝ် (ဗမံက်ဍုၚ်ရေဝ်) ဂှ် ညးအာမံၚ်ဍိုပ်ဒေသ နာဲထောန်ဖျူ၊ နာဲမှၚ် စတံ အာစန်ဒက်သဳကၠဳရ။
ဒေသရေဝ်သၟဝ်ကျာ ဒကုတ်ကွာန်တံၚ်မောံ ညးဍိုပ်မံၚ်ဍိုပ်ဒေသ နာဲကောန်မာၚ်၊ နာဲဖဵုတိုၚ် ကေုာံ ကော ဒေံညးတံဂမၠိုၚ်၊ ဒကုတ်ဒေသကွာန်ကံဍောတ်ဂှ် ဂကောံ နာဲထောန်မိုၚ်၊ ဒကုတ်ဒေသဖာလိန် (ပလိုတ် ရေဝ်) ဂှ် ဂကောံ နာဲထောန်ဖေ၊ နာဲသာန်ထောန်တံ အာစန်ဒက်၊ ဒက်မိတ်ရ။
ဂကောံတံဝွံ လွဟ်ညးကဵုညးနွံတုဲ ဒကုတ်ဒေသညးကဵုညး အုပ်ဓုပ်လဝ်ရ။ အခိၚ်စဗမံက်ရုပ်ရဴ ပၠန်ဂတးကဵုလွဟ်မ္ဂး သွက်ဂွံပံၚ်တောဲကဵု ဂကောံကေၚ်ကာမန်ဂှ် ဂွံလဝ်တၚ်တုပ်စိုတ်ညးသ္ကံရ။
ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ်မ္ဂး ဒကုတ်ဒေသကွာန်ကံဍောတ် ဂကောံ နာဲထောန်မိုၚ်တံ ဇြဟတ်လွဟ်ခိုဟ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲအခိၚ် ပၞာန်ဂၠးတိ အလန်ဒုတိယ ကတဵုဒှ်ဂှ် ပၞာန်အေၚ်္ဂလိက်တံ ထောံဗမ်ကုက္ၜၚ်ပၞာန်ဒပ်ပၞာန်ဂျပါန်တံ (၃) ဖ္ဍိုက် ပ္ဍဲတ္ကံလဂုတ်ဂှ် ဗၠိုက်အာရ၊ အခါဂှ် ဂကောံ နာဲထောန်မိုၚ်တံ ဟံၚ်ဂွံလဝ် လွဟ်တံဂှ် နွံဒၟံၚ်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်တုဲ ဒကုတ်ဒေသ ကံဍောတ်၊ လမိုၚ်၊ တၟံကၞေၚ်၊ တံၚ်ပရၚ်၊ သၞေဟ်ခရေၚ်၊ ဗွိုၚ်ကွာန်အနေၚ်ဂှ် ဒှ်ညးသြဇာဇၞော်အိုတ်မွဲရ။ ဗွဲကြဴဏံ အလုံမွဲပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်ဂှ် သြဇာညးတံ (ဂကောံ နာဲထောန်မိုၚ်) သြဇာ ဓလီုမာန်ကၠုၚ်ရ။
ညးကေတ်လဝ်တာလျိုၚ် ဌာနဒပ်စဵုဒၞာ နာဲဇြာန်တူဝွံ ဂွံဗမံက်ရုပ်ရဴပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ဂှ် စန်ဒက်ကုသၟတ် တံတုဲ ကဵုကွတ်ပၞာန်ကီု၊ ပရေၚ်ပကောံဂၠာဲလွဟ်ကီု ဒးရုန်ဂစာန်ကၠုၚ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုပရေၚ်ဂၠာဲပကောံလွဟ်ဂှ် နဲ ရာန်ကေတ်ကဵု နဲပၠံၚ်ကေတ် သီုၜါနဲ ဒးသုၚ်စောဲကၠုၚ်ရ။
မၞိဟ်စှေ်နူကွတ်ဗ္တောန်ပၞာန်တုဲ ပ္ဍဲကဵုမၞိဟ်ပတှေ်ဂှ် မၞိဟ်စိုန်သကီု ရုဲကေတ် (၂၀) တၠတုဲ ကဵုသုၚ်ဍာ်သစ္စာတုဲ မွဲတောဲ မၞိဟ် (၅) တၠ တိဍာ်ညးတံစိစောန်ဂှ် ဗလးဏာ ကဵုကေတ်တာလျိုၚ်ရ။
နဲဂွံဂွံလွဟ်ဂှ် ဂကောံကေၚ်ကာမန် သဳကၠဳကဵု ဍိုပ်သကိုပ်ကရေၚ်တံရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ် ပ္ဍဲဒေသမန်မ္ဂး ပၞာန်ကွာန် (ပြည်သူ႕စစ်) ပလုက် (စစ်ရဲ) တံ ရပ်လွဟ်လဝ်နွံရ။ ပ္ဍဲကဵုပလုက် (စစ်ရဲ) တံဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် ကရေၚ်ပါဂၠိုၚ်ရ၊ ဂကောံကေၚ်ကာမန် ဒက်လဝ်မိတ် ကုကရေၚ် (ကေအေန်ယူ) တံတုဲ ပ္ဍဲပလုက်၊ ပၞာန်ကွာန်တံဂှ် ဗတိုက် သီကေတ်လွဟ် သာ်ဝွံ ဖျေံအစဳဇန်ရ။
လတူကိုန်အစဳဇန်ဂှ် ပညဳပညပ်လဝ်ကုဒပ်ပလုက် (စစ်ရဲ) စၟတ် (၅) ဍုၚ်မတ်မလီု သကိုပ်ဒပ်တံတုဲ အခါရမန်တံ လုပ်သီလွဟ်မ္ဂး ဒပ်ပလုက်တံ ညံၚ်ဂွံသုၚ်စောဲနဲပရိယာယ်တုဲ ညံၚ်ဂွံပဲါအာရ၊ ယဝ်ခါရ ဟွံအာဟွံဂွံ ဒှ်ကၠုၚ်လေဝ် ၜါလ္ပာ်ပညဳပညပ်တုဲ ဗီုပြေပြံၚ်ရေၚ်တၠုၚ်အာ သာ်ဝွံ တုပ်လဝ်စိုတ်ညးသ္ကံရ။
သဳကၠဳပညဳပညပ် ကုကရေၚ်တံ ဂွံတၚ်တုပ်စိုတ်တုဲ ပရေၚ်ကမၠောန်သီလွဟ်ဂှ် ဂကောံကေၚ်ကာမန် ကော်ဆဵုဂဗ ကုညးဒးကေတ်တာလျိုၚ် ဗိုလ်တုၚ်၊ နာဲပါန်တာတံရ။
အစဳဇန်ပရေၚ်သီလွဟ်ဂှ် ဗီုပြၚ် ဂကောံသၟတ်မန်မွဲဂကောံ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ဂကောံပလီုပလာ် မွဲဂကောံ သ္ပပ ရိယာယ်တုဲ နနဲကာပၞုက် လၟေၚ်လၟေၚ် ဒးဒုၚ်စဳရေၚ်ကဵု ဌာန်ဂအုပ် (ဂကောံကေၚ်ကာမန်) ရ။ နူကဵုဌာန် ဂအုပ်ဂှ်လေဝ် ပညဳပညပ်အာ ကုတံဒပ်ပလုက်တံရ။
ပရေၚ်သီလွဟ်ဂှ် ညံၚ်ဟွံဆေၚ်စပ်ကဵု ဂကောံကေၚ်ကာမန်ဂှ် သဳကၠဳညးသ္ကံဂှ် ဗိုလ်တုၚ်၊ နာဲပါန်တာတံ ဒုၚ်တဲရ။
စအစဳဇန် ပရေၚ်သီလွဟ်
ဗိုလ်တုၚ်၊ နာဲပါန်တာတံ စအစဳဇန် သွက်ဂွံသီလွဟ် ဒပ်စဵုဒၞာပ္ဍဲကွာန်ထဝ်ပၠၚ်ဂှ် လွဟ်နွံဒၟံၚ်ပ္ဍဲတဲဟွံရုမ်ဂပ်တုဲ လွဟ်နွံပ္ဍဲဒပ်စဵုဒၞာ ပ္ဍဲကွာန်ကံနှာတ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံသုၚ်စောဲတုဲ အာစန်ဒက်ရ။ ဂကောံဒပ်စဵုဒၞာကွာန်ကံနှာတ်တံလေဝ် ပံၚ်တောဲပါလုပ်ကီုရောၚ်ဂးတုဲ ဂွံဇြဟတ်မၞိဟ် (၂၇) တၠဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲဂိတုခ္ဍဲသဳပေၚ် (၁၃၁၀) ဟီုကဵုခရေတ်မ္ဂး (၁၉၄၈) ဂိတုအဝ်ဂါတ် (၁၉) ဂှ် စအစဳဇန် သီလွဟ် ပ္ဍဲဒပ်စဵုဒၞာ ကွာန်ထဝ်ပၠၚ်ရ။
စတိတ်အစဳဇန်ပၠန်ဂတးဂှ် ပ္ဍဲကဵုတဲဂကောံပၠန်ဂတးမန်တအ် လွဟ်ဟွံမွဲဏီတုဲ နူကဵုဂကောံကေၚ်ကာ ပရေၚ်မန်ဂှ် ဒးဖျေံသ္ဂုတ်သွာတ် ပါ်ပ္တိတ်ဏာ ညးက္ဍိုက်ပ် ဗိုလ်တုၚ်၊ နာဲပါန်တာ ကေုာံ သၟတ်မွဲက္ဍိုပ် (၂၀) တၠတုဲ နဲဂွံဂွံလွဟ်ဂှ် ပၠံၚ်သီကေတ် ပ္ဍဲကဵုဂကောံဂီုကၠီုကွာန်တအ်ရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳပေၚ်မွဲတ္ၚဲဓဝ်ဂှ် သီဂွံလွဟ် ဗၞတ် (၉၀) ဇကိုအ်ရ။
မွဲဒမြိပ်ဂှ် တ္ၚဲယးဂိတုခ္ဍဲသဳ (၁) စွေက်ဂှ် စဓမံက်ရုပ်ရဴသီလွဟ်ပၠန်ဂှ်တုဲ ပွိုၚ် (၂) တ္ၚဲဂှ် ဖအိုတ်သီဂွံလွဟ် (၂၅၀) ဇကိုအ်ရ၊ သီဂွံဏာလွဟ်ဂမၠိုၚ်တုဲဂှ် သီုကဵုသီကေတ်ဏာ က္ၜၚ်ဂြိပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကဵုၜဳဂြာၚ်မွဲဖ္ဍိုက်ရ။
ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ် နူကဵုကောံဓရီုဂကောံကေၚ်ကာမန်ဂှ် ရဲသီလွဟ်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်တအ် ဟွံဒုၚ်လဝ်ယၟု နူဂ ကောံကေၚ်ကာပရေၚ်မန်ဂှ်တုဲ အလာံဂကောံလေဝ် ညံၚ်ဟွံဂွံသုၚ်စောဲဒးဂှ် ပ္ဍဲဝိုၚ်သဳကၠဳကောံဓရီု ဟီု စၞောန်လဝ်ညးသ္ကအ်နွံရ၊ ဆဂးဂှ် သီဂွံက္ၜၚ်ဂြိပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကဵုၜဳဂြာၚ်ဂှ်တုဲ လ္တူက္ၜၚ်ဂှ် ပစူဏာအလာံ ဂကောံ ကေၚ်ကာမန်ဂှ်ရ၊ အလဵုအသဳတီအာ အခါနူဂကောံကေၚ်ကာမန်တအ်တုဲ ကော်ဆဵုဗ ကဵုကၠုၚ်ဇြဟတ် ဓရိုဟ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန် (ဂကောံကေၚ်ကာပရေၚ်မန်) တအ် ညံၚ်ဂွံဖျေံလွဟ်ရ။
ဆဂးဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကောံကေၚ်ကာပရေၚ်မန်တအ် ဟွံစှေ်စိုတ် လ္တူဇြဟတ်ဓရိုဟ် ဂၠံၚ်ဂွံဖျေံလွဟ် ကုအလဵုအသဳဂှ်တုဲ ညံၚ်ဂွံဆက်ပၠန်ဂတး နကဵုလွဟ်ဂှ် ပဵုတုဲဂွံကၠုၚ်ဇြဟတ်က္ဍၚ်ရ။
စပ်ကဵုကိစ္စအလဵုအသဳ ကဵုကၠုၚ်ဇြဟတ်ဓရိုဟ် ဂကောံသီလွဟ်တအ် ညံၚ်ဂွံဖျေံလွဟ်ဂှ်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တအ် ချပ်သဳကၠဳ ထပ်လးပရေၚ်ကမၠောန်ရ၊ ယဝ်ရအလဵုအသဳ ကဵုကၠုၚ်ဇြဟတ်ဓရိုဟ်ကဵု ပရေၚ်ပၞာန်မ္ဂး ညံၚ်ဂွံစဵုဒၞာအာ နကဵုပရေၚ်ပၞာန်ဂှ် ဂွံကၠုၚ်ဇြဟတ်ရ။
အတိုၚ်ဇြဟတ်ဓရိုဟ် အလဵုအသဳတုဲ ဥက္ကဌ နာဲလှမိုၚ်ကဵု နာဲဗလောန်တအ် အာဆဵုဂဗကဵု ခရိုၚ်ဝန် ဥူဗ သာန်ရ၊ ညံၚ်သၟတ်တအ် ဂွံဖျေံလွဟ်ဂှ် ဟီုကဵုတာလျိုၚ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် နာဲလှမိုၚ် နာဲဗလောန်ဂှ်ရ။
အခိၚ်ဂှ်ဝွံ ဂကောံကရေၚ်တအ် အခိၚ်ပၠန်ဂတးကဵုလွဟ် ဟွံစိုပ်ဏီတုဲ ကိစ္စအလဵုအသဳ ကဵုကၠုၚ်ဇြဟတ် ဓရိုဟ် ဖျေံလွဟ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံတံၚ်လဝ်အခိၚ်ကၠာ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် နာဲလှမိုၚ်၊ နာဲဗလောန်၊ နာဲၚိုဲတိၚ်တအ် ချပ်သဳ ကၠဳဇိၚ်တပ်ကၠုၚ်ရ။
ဂိတုအဝ်ဂါတ် (၂၇) ဂှ် နာဲလှမိုၚ် အာပညဳဇိၚ်တပ်ဒၟံၚ်ကဵု သၟတ်သီလွဟ် ပ္ဍဲကဵုကွာန်ထုၚ်အိုၚ်ဂှ် ဟွံစိုပ်ကၠုၚ်မတ်မလီုတုဲ ဗ္တံအခိၚ် (၈) နာဍဳဂှ် အလဵုအသဳတအ် ထိၚ်ရပ်ဏာ နာဲဗလောန်ကဵု နာဲၚိုဲတိၚ် ပလံၚ်ဏာထံၚ်ဍုၚ်မတ်မလီုရ။
ပရိုၚ်အလဵုအသဳရပ်ဏာ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်တအ် ပ္ဍဲမတ်မလီုဂှ်တုဲ မန်ကဵု ကရေၚ် ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်သဓီုတအ် သ္ပပေဲါသဳကၠဳရ၊ နူကၠာအလဵုအသဳ ဟွံထိၚ်ရပ်ရဲပၠန်ဂတးတအ် ပ္ဍဲသဓီုဂှ် ညံၚ်ဂွံကၠာတုဲ သီကေတ်ဍုၚ်သဓီုဂှ် သဳကၠဳတုပ်စိုတ်ကဵု ကရေၚ်ရ။
ဂိတုအဝ်ဂါတ် (၃၀) ဂှ် မန်ကဵု ကရေၚ်ပံၚ်တုဲ သီထောံ ဍုၚ်သဓီုရ၊ နကဵုပရေၚ်တုပ်စိုတ် မန်ကဵု ကရေၚ်တုဲ ဗ္တံဂှ် နာဲပါန်တာကဵု ကောန်သ္ဂံၚ် (၁၅၀) တၠ လုပ်စိုပ် ကရပ်ဍုၚ်ဘာအၚ်တုဲ အဝ်ဂါတ် (၃၁) အခိၚ်ပယျဵုဂယးပြဟ်ဂှ် ပစူဏာအလာံ မန်ကဵု ကရေၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ဘာအၚ်ရ။
မန်ကဵု ကရေၚ် သီကေတ်အလုံခရိုၚ်သဓီုဂှ်တုဲ မန်ကဵု ကရေၚ် ပံက်လဝ်ကမ္မတဳပံၚ်တောဲတုဲ အုပ်ဓုပ်လဝ်ဍုၚ်ရ၊ လ္ပာ်မန်ဂှ် ဥက္ကဌခရိုၚ် ဂကောံကေၚ်ကာပရေၚ်မန် နာဲသာဟာန်၊ ဥက္ကဌပွိုၚ်ဍုၚ်သဓီု နာဲထောန်သိၚ်ကဵု နာဲအံၚ်ချေတ်တအ် ကောပ်ကာဲအုပ်ဓုပ်လဝ်ရ။
အလုံမွဲဂကောံမန်ဂှ် နာဲသိၚ်မိုၚ်ဂှ် ကောပ်ကာဲလဝ်ရ၊ လ္ပာ်ဒပ်ပၞာန်ကရေၚ်တအ်ဂှ် (စောမောၚ် ညွန်႕) ကောပ်ကာဲတုဲ လ္ပာ်ဒပ်ပၞာန်မန်ဂှ် ဗိုလ်တုၚ်ကဵု ဗိုလ်သဵုတေအ်တအ် ကောပ်ကာဲရ။
နူဂှ်တုဲ အလဵုအသဳ ဗလးနၚ်က္ၜၚ်ပၞာန်မေယု ဍုၚ်မတ်မလီုတုဲ သွက်ဂွံပညဳပညပ် မန်ကဵု ကရေၚ်တအ် ညံၚ်ဂွံအပ်ဍုၚ်သီလဝ်ဂှ်ရ၊ မန်ကဵု ကရေၚ်ဂှ် အာတ်မိက်ကၠုၚ် အပ်ကဵုတွဵုရးဍုၚ်မန်၊ တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ်မ္ဂး ပြသၞာအရာရာဂှ် ပြေဟဲအာရောၚ် ဟီုကလေၚ်ကဵု ညးတာလျိုၚ်အလဵုအသဳ ပါကၠုၚ်ကရောံက္ၜၚ်ပၞာန် မေယု ဥူထောန်လှအံၚ်ဂှ်ရ။
ပရေၚ်သဳကၠဳပညပ်ပညပ်အလဵုအသဳဂှ် ဟွံပြေပြံၚ်ကၠုၚ်တုဲ နူဂှ် မန်ကဵု ကရေၚ်ဂှ် ပံၚ်တောဲ လုပ်သီကေတ် ဍုၚ်မတ်မလီုကဵု ခရိုၚ်ကျာ်ခမဳရ၊ သီကေတ်ဍုၚ်တအ်ဂှ်တုဲ ကွာန်မန်မ္ဂး မန်အုပ်ဓုပ်၊ ကွာန်ကရေၚ်မ္ဂး ကရေၚ်အုပ်ဓုပ် သာ်ဝွံ တုပ်လဝ်စိုတ်ညးသ္ကအ်တုဲ အုပ်ဓုပ်လဝ် ဗီုဒှ်ကဵုဒှ်ရ။
စတမ်နူသၞာံ (၁၉၄၈) တေံမန်တအ် စပၠန်ဂတးကၠုၚ် နကဵုလွဟ်တုဲ စိုပ်သၞာံ (၁၉၅၄) ဂကောံပၠန်ဂတးမန် တအ် ပြးဒၟံၚ် အတေံမွဲဂကောံ အဏံမွဲဂကောံဂှ် ကလေၚ်ဒက်ပ္တိုန် ‘ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်’ ရ၊ တ္ၚဲဒက်ပ္တန်ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်ဂှ် ပ္ဍဲလိက်ဝၚ်ဥက္ကဌဇၞော် နာဲယှိုဲကျေန် ‘သမၞိၚ်အတိက်’ ချူဓမံက်လဝ်တုဲ ပ္ဍဲလိက် (မွန်အမျိုးသားတို႕၏နောက်ခံသမိုၚ်း) ဂှ် (၁၉၅၅) ရ၊ လိက်ဝၚ် နာဲပါန်တာဂှ် ချူလဝ် (၁၉၅၄) ရ။
စိုပ်သၞာံ (၁၉၅၈) ဂျူလာၚ် (၁၉) ဂှ် ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန် သၠာဲဂၠံၚ်တရဴ ပေဲါဗ္တိုက်ရပ်လွဟ်တုဲ သၠာဲလွဟ်ကဵု ဂၠံၚ်တရဴဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ပ္ဍဲအလဵုအသဳ (ဖဆပလ) ရ၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သှေ်မံၚ် စတမ်နူ နာဲယှိုဲကျေန် (ဥက္ကဌ) နာဲဓမ္မ (ညးအုပ်ကာ) ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန် အပ်လွဟ်တုဲ တ္ၚဲယး ဂျူလာၚ် (၂၀) ဂှ် ကလေၚ်ဒက်ပ္တန် ‘ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ’ ရ။
ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ဂှ် စတမ်နူဂကောံကေၚ်ကာပရေၚ်မန်၊ ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန် ၊ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ အဆက် ဆက် လုပ်ပေဲါဗ္တိုက် ပၠန်ဂတးဂၠံၚ်တရဴရပ်လွဟ်ရ၊ လ္တူဂၠံၚ်တရဴတအ်ဝွံ ခမဳသၚ်၊ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် စှေ်စိုတ်တုဲ ဘိုၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ဖ္ဍိုက်ဗပေၚ် သွာၚ်နာနာတုဲ ဒတူလာၚ်ကၠုၚ် ဒဵုတ္ၚဲဏံဏီဖိုဟ်ရောၚ်။
စတမ်နူ အခိၚ် (၁၃၁၀) ဂိတုခ္ဍဲသဳပေၚ်တေံ တ္ၚဲဏံမ္ဂး ပရေၚ်ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် ပေၚ်ကၠုၚ် (၇၄)သၞာံ (၇၄) ဗြဲ ဣရ၊ အခေါၚ်အရာကောန်ဂကူမန်ဂှ် မွဲဒမြိပ် ကျ၊ ဟောမ်၊ ဗြမ်၊ ပရဲ သာ်ဝွံ နာနာသာ် တတ်ထပိုက်ကၠုၚ် ရ၊ တ္ၚဲဏံလေဝ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဆက်ကွာ်ဒၟံၚ် ဂၠံၚ်တရဴပေဲါဗ္တိုက်ရပ်လွဟ်ဖိုဟ်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်တုဲ ဇၟာပ်စိုပ်ဂိတုခ္ဍဲသဳပေၚ်ဂှ် ဗွိုၚ်တိဍာ်ပၠန်ဂတးကီု၊ ဗွိုၚ်မ္ၚးဍုၚ်ကီု၊ ဗွိုၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်ကီု ကၠောန်တဴအသေ အဟာန် တ္ၚဲပၠန်ဂတးမန်တုဲ သ္ပရှေ်သှေ်၊ သ္ပဂါရဝ ကုဍိုပ်သကိုပ် ပြဟ်လလုဲအာဂမၠိုၚ်ရ။
လၟေၚ်လၟေၚ်သၞာံမ္ဂး ကုအာဇာနဲခမဳသၚ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာ သဳလတေဇ (ဘာပလိုက် ကွာန်ပ္ၚ)၊ ကျာ်ဇၞော်အ္စာ သိၚ်္ဃ (ဘာက္ၜၚ်ထဝ် ဍုၚ်မတ်မလီု)၊ နာဲတၠမန် (ကမ္မတဳဗဟဵု ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ) နာဲနလ္လာ (ဒုဥက္ကဌ ဗဟဵု ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ)၊ မိဟံသာ (ကမ္မတဳဗဟဵု ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်)၊ နာဲဖဵုချဵု (ညးက္ဍိုက်က္ဍိုပ် ဂကောံဗော်သွးကောန်ဂကူမန်အလုံရးရာမည)၊ နာဲထေန် (ဥက္ကဌဗဟဵု ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ) နာဲအံၚ်ထောန် (ဥက္ကဌဗဟဵု ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်) နာဲယှိုဲကျေန် (ဥက္ကဌဗဟဵု ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ) နာဲတိၚ်မိုၚ် (ကမ္မတဳ ကေၚ်ကာဗဟဵု ဗော်ဒဳမဝ်ကရေသဳကောန်ဂကူမန်) နာဲဖဵုစိၚ် (ကမ္မတဳကေၚ်ကာဗဟဵု ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်)၊ နာဲထဝ်သောန် (ဥက္ကဌဗဟဵု ဗော်ဒဳမဝ်ကရေသဳကောန်ဂကူမန်)၊ နာဲရဿ (ဒုဥက္ကဌ ဗဟဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ) အာဇာနဲဖအိုတ် ခမဳသၚ်-ခရှ် အပံၚ် (၁၃) ဇကု- တၠ ပံၚ်ပကောံနကဵုဗီုရုပ် (ဗဳနာၚ်) တုဲ သ္ပရှေ်သှေ် ပ္ဍဲကုန် အာဇာနဲ ဒဵုဝၚ်စိၚ် (ကျာ်ပံက်ၜါ) ပွိုၚ်ဍုၚ်မုဟ်ဍုၚ်ဂှ်ရ။
