နာဲအံၚ်ဇၞး (ရုတ်တံၚ်)
ဘာပရေၚ်ပညာ ကောန်ဂကူမန်ဝွံ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ရန်ပ္တဝ်ကဵု ပရေၚ်ပညာမန် သ္ဂောံဒက်ပ္တန် ဂကောံမၞိဟ်မန် တဲခိုဟ် မဍိုက်ပေၚ်ကဵုပညာ ညံၚ်ဂွံကေက်သ္ကာ မၞုံကဵုစရာဲ ဍာ်ဒ္ကေဝ်ဇၟာပ်မၞိဟ် သ္ဂောံဂၠာဲလ္ၚတ်အာ ပညာအဆံၚ်သၠုၚ်ၚ်မာန်တုဲ နူသၞာံ (၁၉၇၂) တေံ သ္ပဒ္တန် ပံက်ကၠုၚ် ဘာကောန်ဂကူမန်ရ။ စိုပ်သၞာံ (၂၀၂၂) ဏံမ္ဂး ပေၚ်အာယုက် (၅၀) သၞာံ၊ စိုပ်သ္ဘၚ်ရတ်ထဝ် ဌာနပညာ ကောန်ဂကူမန်ရ။ ပရေၚ်ချဳဒရာၚ် ပညာကောန်ဂကူမန် ပွိုၚ် (၅၀) သၞာံဏံ မုဒှ်ဂုန်ဖဵု၊ မုကလိဂွံ သတ်ကၟဝ်ဇဝ်ပကဴ၊ မုက္ဍဟ်ကောန်သၟတ်မန်တံ ဖေါအ်ဗြေဝ် တောတက်ကၠုၚ်ကီုရောဂှ် အလုံကောန်ဂကူမန် ထေက်ကဵုဒးလ္ၚတ် ဂၠိုက်ဂၠာဲသွဟ်ဍာံ ပ္ဍဲပညာကောန်ဂကူမန်ရ။
ညးကေတ်ဒၟံၚ်တာလျိုၚ် ချဳဒရာၚ် ပ္ဍဲဌာနပညာမန်ဝွံ ကမ္မတဳပညာ နွံ (၂၅) တၠ သွာၚ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ (၇) တၠ၊ သွာၚ်ခမဳသၚ် (၅) ဇကု၊ သွာၚ်ခရှ် ဗွိုၚ်နာနာ (၈) တၠ၊ ညးဒုၚ်ကာကမၠောန် ဓမံက်ရုပ်ရဴ (၆၃) တၠ၊ (ဝန်ထမ်းပညာ) တာလျိုၚ်ဂအုပ်ဘာ (၁၃၄)တၠ၊ အ္စာဘာတြုံတြုံဗြဴဗြဴ ဗ္တောန်လိက် (၅၄၇) တၠ၊ အ္စာဘာဖေါအ်ဗြေဝ် ကောန်ၚာ် (၃၁) တၠ၊ လၟိဟ်ဘာကောန်ဂကူမန် သီုဖၟိုတ် နွံ (၁၃၁) ဘာရ။ ကွးဘာသၟတ်မန် တိတ်နူဘာကောန်ဂကူ အာတိုန်တက္ကသိုလ် ပ္ဍဲဍုၚ်-မ္ၚးဍုၚ်- ဘာတုဲ ဒှ်တၠပညာ ဗၞတ် (၄၀၀) တၠပြၚ်ရ။ စဴနူဘာတက္ကသိုလ် ဍုၚ်မ္ၚးတုဲ လုပ်ဒုၚ်ကာ ချဳဒရာၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဌာနပညာမန် နွံလၟိဟ်ဟွံအောန်ရ။ ညးလေပ်လဝ်လိက်မန်တံဂှ် ဂွံရပ်စပ်စကာကၠုၚ် ပ္ဍဲဗွိုၚ်ဂကူမန် နွံချိုတ်ပၠိုတ်ရ။
ပ္ဍဲညးဒုၚ်ကာကမၠောန်တံပၠန်ဂှ် ပါ်လဝ်သွာၚ် ဒးကေတ်တာလျိုၚ် ဓမံက်အာရုပ်ရဴ ကမၠောန်နွံရ။ ဌာနပရေၚ်ပညာ ကောန်ဂကူမန်ဂှ် ပတဝ်လဝ်က္ဍိုပ် ပရေၚ်ပညာအနာဂတ် ဗ္တောန်အာ သၞောတ်ပညာ (၁၂) တန်ကီုရောၚ်၊ ဗီုသၞောတ်ပညာကၟိန်ဍုၚ် ပြံၚ်လှာဲဂှ် သၞောတ်ပညာမန်ပိုဲလေဝ် ပြံၚ်လှာဲဗက် ဇၟောဝ်ဍာ် ကၟိန်ဍုၚ်ကီုရောၚ်၊ ညးဒးတာလျိုၚ် သွာၚ်ကမၠောန် ဒးဓမံက်ရုပ်ရဴ “ချူခၞံလိက်ဗွဟ်၊ ဇုတ်ဇၞော်ဗ္တောန် ကေုာံ ပရေၚ်စမ်ၜတ် ဍာ်ဒ္ကေဝ်ရ”၊ စပ်ကဵုတၚ်ဂၞေၚ် ချူခၞံလိက်ဗွဟ်၊ တၚ်ဒးဓမံက်ရုပ်ရဴ ပ္တိတ်လဝ် (၈) တၚ်ရ။ ဗွဲတြး ဟွံချူထ္ၜးရ။ နွံပၟိက်မ္ဂး ကၠုၚ်လ္ၚတ် ပ္ဍဲဌာနပညာ ရုၚ်ပါ်ဍုၚ်မတ်မလီုမာန်ရ။ အရာဖျေံဗီု ဂွံချူဇန်လိက်ဗွဟ်ဏံ သွာၚ်ညးဆဝ်မ္ၚုဟ် ကေုာံ သုတေသန ကေတ်တာလျိုၚ်တုဲ သၞာံ (၂၀၂၁) ဏံ ချူခၞံဂွံလဝ် လိက်ဗွဟ်တၟိ နဲဗ္တောန် (၁၂) တန် စိုပ်တန်စတုတ္ထတုဲရ။
က္ဍိုပ်လိက်မွဲပၠန်ဂှ် သၠုၚ်ပ္တိုန် ပရေၚ်ပညာအ္စာဘာ ကေုာံ ပရေၚ်ဖေါအ်ဗြေဝ် ဍာ်ဒ္ကေဝ်ဂမၠိုၚ်နွံရ။ ညးဒုၚ်ကာ သွာၚ်ပရေၚ်ပညာကဵု ကွတ်အ္စာတံ ဓမံက်ရုပ်ရဴရ၊ သွာၚ်ဏံလေဝ် ရေဲလဝ်ကမၠောန် ပညာကွတ်အ္စာဂှ် နွံ (၈) တၚ်ပၠန်ရ။ အ္စာဘာဗ္တောန်လိက်ခိုဟ်မ္ဂး ကွးဘာလေပ်လိက်ရ။ အ္စာဘာမၚ်မွဲ သၞောဝ်ဒ္ဂေတ်လၟေတ်မ္ဂး ကွးဘာတံလေဝ် မၞုံကဵုဒ္ဂေတ် မၚ်မွဲသၞောဝ်ကီုရ။ ညးဒးတာလျိုၚ်သွာၚ်ဏံ ပံက်လညာတ်ကဵု မိမကွးဘာတံ စပ်ကဵုပညာစိုတ် ကောန်ၚာ်တံရ။ ကောန်ၚာ်မွဲမွဲ စိုပ်အွဲအာယုက် (၃) သၞာံကဵု အကြာ (၅) သၞာံဂှ် က္ဍဟ်ဍေံဖေါအ်ဗြေဝ် တောတက်အိုတ်ရ။ ဇၟာပ်ညာတ် ဇၟာပ်မိၚ်ဂှ် စမ်ၜတ် မိက်ဂွံတီဖၟိုတ်ရ။ ဒှ်အခိၚ် ကောန်ၚာ် ဇိုၚ်တဲဂၠာန်အိုတ်ရ။ ဍေံဂၠာန်ဂှ် ဍေံမိက်ဂွံတီ အဓိပ္ပါဲဍေံရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပံက်လညာတ်ကဵု မိမတံ ကောန်ၚာ် ဟီုအရေဝ်မန်လေပ် စွံဘာကောန်ၚာ်ကၠာညိ၊ အရေဝ်ဍေံ တိတ်ကၠုၚ်နူသ္ၚိ ဍေံတံဂွံဟီု ဂွံမိၚ် ဂွံဗ္တောန်မ္ဂး က္ဍဟ်ဍေံကေက်ရ။ အရေဝ်ဍေံ ဟွံတီ၊ ဟွံမိၚ် ဟွံဟီုကၠုၚ်နူသ္ၚိ စွံဘာမ္ဂး မိမဂှ် ပလီုက္ဍဟ်ကောန်ၚာ်ဏံဏောၚ် နဲကဲခေတ် “အာဲတဳ”ဏံ ဟီုစအိုတ်ရ။
ညးဒးတာလျိုၚ် သွာၚ်အုပ်ဓုပ်တံပၠန် ဖျေံပရေၚ်ကမၠောန် (၁၁) တၚ် သွက်ပရေၚ်အာက္ဍိုပ် ကေုာံ ကောပ်ကာဲ ကုဘာကဵုမိမညးဍုၚ်ကွာန်တံရ။ ဘာမွဲမွဲ ဂွံဇၞော်မောဝ် တောတက်ဂှ် နွံတာလျိုၚ် ပ္ဍဲဂအုပ်ဘာ ဖၟိုတ်ရ။ ဂအုပ်ဘာ ညံၚ်ဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲအရာအာက္ဍိုပ် ကေတ်တာလျိုၚ်ဂှ် ဒးပကတ်ပကေတ်ကဵု ဂအုပ်ဘာတံဂှ်ဏောၚ်။ ဒးသ္ၚဳသ္ပောတ် ဒးချူခၞံ မူဍာ်ဒ္ကေဝ် ဂအုပ်ဘာ၊ ဂအုပ်ဘာဂှ် တာလျိုၚ်နွံ ပ္ဍဲအလုံ မွဲဘာဂှ်တုဲ အ္စာဗ္တောန်လိက် ခိုဟ်/ပရေံ၊ ကွးဘာတံ စိုတ်လုပ်/ဟွံလုပ် ကဵုလိက်ဂှ်လေဝ် ဂအုပ်ဘာ ဒးလ္ၚတ် ဂၠိုက်ဂၠာဲဒၟံၚ်လၟိုန်ဏောၚ်။
ဂကောံတာရာ ဌာနပညာတံဂှ် ဒးကေတ်တာလျိုၚ် ပ္ဍဲပရေၚ်ထတ်ယုက်ဘာရ။ ဒးစှေ်လ္ၚတ် စှေ်ရံၚ် ပ္ဍဲဘာကောန်ဂကူတံ ဗွဲလၟေၚ်အခိၚ်နွံရ။ ကဵုပညာ သွက်ဂွံဒၞါတာယဲ၊ သွက်ဂွံစၟဳစၟတ်ယဲ ပ္ဍဲကွးဘာတံဂှ် ကေတ်လဝ်တာလျိုၚ်ရ၊ မပ္တံသာ်ဝွံ သွာၚ်ပရေၚ်ချဳဒရာၚ် ပ္ဍဲဌာနပညာ ကောန်ဂကူမန်ဂှ် ညးဒုၚ်ကာ ကမၠောန်တံ ပါ်လဝ်တာလျိုၚ်ချဳဒရာၚ် နွံ (၈) သွာၚ်ရ။ ပ္ဍဲ (၈) သွာၚ်ဝွံ တာလျိုၚ်ညးကဵုညး ချဳဒရာၚ်ဒၟံၚ် ဇၟာပ်သၞာံရ။ ညးဒုၚ်ကာ ပ္ဍဲရုၚ်တံဝွံ ဟိုတ်နူဒှ် ညးတၠကွတ်၊ ညးတၠပညာ က္ဍိုက်ပ်ကမၠောန်တုဲ ဂွံၚုဟ်လိၚ်ဂိတု ဂၠိုၚ်နူအ္စာဘာ ဗ္တောန်လိက် ညိညကီုရ။ ဟွံထေက်ကဵုၚုဟ်မး တၠကွတ် တၠပညာ ကလိဂွံလဝ်ဂှ်ရ။ ကမၠောန်မန်မ္ဂး ဒးဒုၚ်ကဵု စေတနာဆာန်ဂကူ ဖၟိုတ်တုဲ ၜိုန်ဂွံၚုဟ်ဂိတု အောန်ကီုလေဝ် ကေတ်တာလျိုၚ် ဆက်ကၠောန်ဒၟံၚ်ဖိုဟ်ရ။
ဌာနပညာဝွံ ဒးဖန်ဇန်ကမၠောန်၊ ဒးဗ္ဂေတ်စက်သွာၚ်နာနာ၊ ဒးပ္တိတ်ကဵုသြန်ခရိတ်နာနာ သွက်မၞိဟ် ဗၞတ် (၈၀၀) တၠဏံ-မွဲသၞာံ ဒြဟတ်သြန် ဒးရပ်စပ်စကာ ဗၞတ်ကိုဋ်ၜါဠက်နွံရ။ သြန်အိုတ် ပ္ဍဲဌာနပညာ ဂမၠိုၚ်ဏံ ဒြဟတ်ဒရိုဟ် ကောန်ဂကူမန်တံ ဗိုၚ်ရီုဗၚ်ဂှ် နွံဗၞတ် (၂၀%) တၟံကၠံဓဝ်ရ။ သၟေဟ်နူဂှ် ဒှ်သြန်တၠဒါန် ဍုၚ်မ္ၚးတံ ဗၞတ် (၈၀%) တၟံကၠံ နွံရ။ ညးတၠဒါန်ဍုၚ်မ္ၚး ဒေါံဇူထောံမ္ဂး ဌာနပညာ ကောန်ဂကူမန်ဏံ ဒ္တဴခိုၚ်ညိဏီဟာ၊ ဒှ်ဓဝိၚ် ဂွိၚ်ဖေက်လီုအာကွေံရ။ ကမ္မတဳပညာတံ ဒှ်ဓဝိၚ် ဖေက်ဌာနပညာလီုတုဲ လၟုဟ်ပံက်တိုန် ဂကောံညးဆာန်လိက်ပတ်မန် မွဲဂကောံရ။ ကမ္မတဳပညာအာက္ဍိုပ် ဖျေံအစဳဇန် ကမၠောန်ထိၚ်ဒဝ် စရၚ်သြန်လုပ်တိတ်၊ သောၚ်က္လးသြန်ဂကောံ လုပ်တိတ်လၟေၚ်ၚ်၊ ဆက်စၠောံကဵု ညးဍုၚ်ကွာန်၊ စှေ်စန်ဒက် သောၚ်က္လး ပရောဒးလုပ်ဂကောံရ။ ရန်လဝ် ကေတ်မၞိဟ်မန် မွဲကိုဋ် (၁၀၀၀၀၀) တၠ၊ မွဲတၠမ္ဂး မွဲဂိတု ဒးစုတ်သြန် မွဲလ္ၚီ (၁၀၀၀) ဒ္ကေဝ်ရ။
ပံက်လဝ်ဘာကောန်ဂကူမန် ဂွံအာယုက် (၅၀) သၞာံရဂှ် ဂကူမန်လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် စိုတ်ဟွံလုပ်စကဵု ပရေၚ်ဗ္တောန်ပညာ ဘာကောန်ဂကူဏီဖိုဟ်၊ ဂွံဆဵုကေတ် စိုတ်ဓါတ်ကောန်ဂကူမန်တံ အဃောပိုဲစှေ်စန်ဒက် ကောန်ဂကောံတေံရ။ ဂကူမန် ကွပ်အဆံၚ်လ္တူ စသိုၚ်သၠဲလးတံကီု၊ ကွပ်အဆံၚ် လ္ဒောဝ် မၞုံကဵုအဆံၚ်အလံၚ်တံကီုဂှ် ဟွံစွံကောန် ပ္ဍဲဘာကောန်ဂကူမန်ရ။ မူဟိုတ်ရော ဂွိၚ်ဖေက် ကောန်ဟွံလေပ်ပညာဟာ၊ ကောန်မန် အထေၚ်ဍောတ် အထေၚ်သောဲကဵု လိက်ပညာမန်ဟာ၊ ဟာဗွဲမဂၠိုၚ် ဒှ်ဒၟံၚ်ပဟေဠိရ။ မွဲဂိတု စုတ်သြန် (၁၀၀၀) ဒ္ကေဝ်- မန်လၟိဟ်မွဲကိုဋ် (၁၀၀၀၀၀) တၠ လုပ်ရီုဗၚ်မ္ဂး ဘာကောန်ဂကူမန်ပိုဲ တန်တဴအဓာန်မဂၠိၚ်သ္ၚောဲ (ဍာ်ဇမၠိၚ်) မာန်ရ။ စွံလဝ်ရန်တၟံဇၞော်ဇၞော်တုဲ ဗ္တောန်လိက် သွက်ကောန်ၚာ် ကွးဘာမန်တံ သ္ဂောံလေပ်ပညာသဇိုၚ်၊ သ္ဂောံဒှ် ကောန်ဍုၚ်တဲခိုဟ် မၞုံကဵုစိုတ်ဓါတ်ဆာန်ဂကူ မ္ၚိုဟ်ကြံၚ် ဂွံမံက်ဂတဝ်တိုန်ကၠုၚ်မာန်၊ ဇၟာပ်ကောန်မန် ညံၚ်သ္ဂောံစွံၚုဟ်မး ကုအရေဝ်ဘာသာမိ (အရေဝ်ဟီုဂးပ္ဍဲသ္ၚိ) လိက်ပတ် ယေန်သၞာၚ် အခိုက်ကၞာဇကုတုဲ ညံၚ်သ္ဂောံဇၞော်မောဝ် တောတက်ဂှ် ဒးထိၚ်ဒဝ် ယိုက်ဒိုက် သၠုၚ်ပ္တိုန်ဏောၚ်။
မွဲမွဲသၞာံ ကောန်ၚာ်ကောန်ဂကူမန် ပိဠက် (၃၀၀၀၀) တၠပြၚ်ၚ် လုပ်ကတ်လ္ၚတ်ဒၟံၚ် ပညာ ပ္ဍဲဘာကောန်ဂကူမန်ရ။ ကောန်ၚာ်မၞုံပ္ဍဲကွာန်ဂြိုပ် သ္ၚောဲနူဍုၚ်တံဂှ် ဗ္ဒကဵုဘာကောန်ဂကူမန်တုဲ ဂွံတဆိပ်ကြာ ပညာတက္ကသိုလ်တုဲ ဒှ်အာတၠပညာလေဝ် နွံလၟိဟ်ဟွံအောန်ရ၊ စှေ်နူဘာတက္ကသိုလ် ဇၚ်မာဲ ဍုၚ်သေံလေဝ် နွံရ၊ လုပ်ကေတ်ဒၟံၚ်တာလျိုၚ် ပ္ဍဲကမ္ပဏဳကမၠောန်၊ ပ္ဍဲဂကောံဖေါအ်ဗြေဝ် မဟာဇန် တံလေဝ် ထ္ၜးသက်သဳမာန်ရ။ ကောန်ၚာ်သၟတ် စွံဘာကောန်ဂကူမ္ဂး ဂွံလေပ်ပညာ ချူ ဗှ် ဟီုလေပ် ပိဘာသာ “မန်၊ ဗၟာ၊ အၚ်္ဂလိက်” ချိုတ်ပၠိုတ် ဂံၚ်ဒုၚ်လျိုၚ်ရ။ ကွးဘာ စှေ်နူဘာၜိုပ်ထဝ်တုဲမ္ဂး လုပ်သွာၚ်ကမၠောန်နာနာမာန်ရ၊ ကတ်လ္ၚတ်လဝ် ကွတ်ပညာ နွံကဵုဍာ်ဒ္ကေဝ်ရ၊ ခံၚ်အာ သွာၚ်ကမၠောန် မွဲမွဲသွာၚ်တုဲရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ နူကၠာညးတၠဒါန်ဍုၚ်မ္ၚး ဟွံဒေံါပရေၚ်ထံက်ပၚ်သြန် ဌာနပညာဂကူမန်ဏီဂှ် သွက်ဘာ ပရေၚ်ပညာဂကူမန် ဂွံဆက်ဂါံအာ ဂတမာန် ဂွံအာဍာ်ဇမၠိၚ်(ဂွံအာအဓာန်မဂၠိၚ်သ္ၚောဲ) မာန် ဇၟာပ်မန် လုပ်ကဵု ဂကောံညးဆာန်လိက်ပတ်မန်ညိ၊ မွဲဂိတု ဒးစုတ်သြန်လ္ၚီဂှ် ပလံၚ်စုတ် ပ္ဍဲဗာန်လေဝ်ဂွံ၊ ပလံၚ် နကဵုနဲပလံၚ်သြန် တၞဟ်ဟ်လေဝ်ဂွံ၊ ပၟပ်ကဵုညးတာလျိုၚ်ဂကောံ ပ္ဍဲကွာန်လေဝ်ဂွံ၊ မိက်ဂွံတီ စရၚ်သြန် လုပ်တိတ်လေဝ် သၟာန်နၚ် ပ္ဍဲလာၚ်လ္တူကျာတေံလေဝ်ဂွံ၊ တၠပညာ ခံၚ်ကဵုစရၚ် သွာၚ်အာဲတဳ (I T) တံ ရပ်လဝ်စရၚ်သြန် ဂကောံဏံရ။ ဌာနပညာ ဘာကောန်ဂကူမန် ညံၚ်ဟွံဂွံလီုဂှ် ဇၟာပ်မန် ဗိုၚ်ကေတ်တာလျိုၚ်၊ ဗိုၚ်ရီုဗၚ် ထံက်ပၚ်ညိ။
ဟီုသရောပ်မ္ဂး လိက်မန် ဗ္တောန်ဒၟံၚ်ကဵု ကွးဘာတံဂှ် ဗီုခမဳသၚ်တံ ဗ္တောန်လိက် ဥတုက္ညၚ်ကဵု ကောန်ၚာ်တံဟွံသေၚ်၊ ဗ္တောန်လိက်မန် ကဵုတိုန်တန် သွက်ဂွံတိုန်ကတ် ပညာတက္ကသိုလ် ပ္ဍဲဍုၚ်၊ မ္ၚးဍုၚ် မာန်ရောၚ်၊ သၞောတ်တြေံ ဒးဗ္တောန် (၁၀) သၞာံ စိုပ်တက္ကသိုလ်၊ သၞောတ်တၟိ ဒးဗ္တောန် (၁၂) သၞာံ စိုပ်တက္ကသိုလ်၊ ဟွံအံၚ် (၁၀) တန်မ္ဂး ပညာတက္ကသိုလ် စိုပ်ဟွံမာန်ရ၊ ကောန်မန် စွံဘာမန် ဟွံလေပ်ပညာဂှ် လ္ပဒှ်ဓဝိၚ်ညိ၊ ဟွံလေပ်လိက်၊ ဟွံဂွံပညာ ၊ ဗဟုသုတအောန် လ္ပဒှ်ဓဝိၚ်ညိ၊ နဲကဲဗ္တောန်ပညာ သၞောတ်စှေ်စှေ်၊ သွက်ဂွံထိၚ်ဒဝ် မၚ်မွဲယေန်သၞာၚ် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳ ဂကူမန် ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ် မၚ်မွဲပကတ်ပကေၚ်ဒၟံၚ် ကွးဘာကောန်ဂကူမန်တံရ။ ဘာကောန်ဂကူမန် သြဝ်ကဵုဂွံတန်တဴအာ အဓာန်မဂၠိၚ်သ္ၚောဲညိ ရာဒၞာ သ္ပဏာပတ္ထနာရ။
