နာဲတိုၚ်ပ္ကဴဍုၚ်
က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဂွံဆဵုဂဗ ကုညးအာက္ဍိုပ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန် မေန်အံၚ်လှာၚ်တုဲ ဂွံနၚ်တၚ်တုပ်စိုတ် စပ်ကဵုသၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ရာမည ဂးရ။ ပ္ဍဲအခိၚ်ပၞာန်သီလဝ်အဝဵုဏံ ရန်တၟအ်ကဵု ပၞော်တိတ်ဍေံတုဲ ကဵုကၠုၚ်အခေါၚ်အရာ ရဴဝွံ ဒှ်မာန်ရ။ အခေါၚ်အရာသာ်ဏံ ကဵုဂကူမန်သၟးဂွံဟာ။ ဂကူတၞဟ်ဟ်တံ ဟွံဂွံမ္ဂး ပရေၚ်ညဳသာသၟဟ်န်ဂှ် ဒှ်ဟွံမာန်ရ။ တုဲပၠန် သၞောတ်ဝ်ဏံ ချူသၠးပွးဂွံကီုလေဝ် လက္ကရဴအိုတ် က္လေၚ်ချုက်ထောံကဵု သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ဒှ်မာန်ဟာ ဒးဗစာရ။
ပရူသၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ရာမည
သၞောတ်ဝ်ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ရာမညဝွံ စပတံနူကဵု အခိၚ် (၂၀၀၃) တေံ အဃော ဗော်ပၠန်ဂတးကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် ပံၚ်ကောံတုဲ ဒက်ပတန်ကၠုၚ် FCDCC တုဲ ချူမံၚ်သၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုၚ်မူအပြောံတေံရ စချူကၠုၚ်မံၚ်သိုက်က်တုဲ စိုပ်အခိၚ်သၞာံ (၂၀၁၁) ဂှ် ဒှ်အာမူအပြောံ အလန်တတိယရ။ အကြာဂှ် အရာတက်ကျာ ပရေၚ်ၜို်ဟ်လလမ်ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်တုဲ စဵုကဵုသက္ကရာဇ် (၂၀၂၀) ဂှ် မုလေဝ် ဟွံဒှ်သဳကၠဳ ပရေၚ်ချူသၞောဝ်ဝွံရ။ ပ္ဍဲပေဲါသဳကဳၠဳပၚ်လုၚ်လေဝ် ဟွံဒှ်သဳကၠဳပရူဝွံရ။ စိုပ်ကၠုၚ်သၞာံ (၂၀၂၂) အဃောဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ကၠောန်ဗဒှ် ‘ကောံဓရီုဇၞော် ပရေၚ်ဂကူမန် သၞာံ ၂၀၂၂’ ဂှ်တုဲ ဂွံက္လေၚ်သ္ၚဳဂၠိပ် မွဲဝါပၠန်တုဲ ဒးသဳကၠဳညးသကအ် ပရူသၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ရာမညဂှ် ဒးသဳကၠဳအာ တၟာဂလိုၚ်ကီုရ။ သွက်ဂွံပလေဝ်နွံကီုရ။
သွက်သၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ရာမည မူအပြောံတတိယဏံဂှ် အဓိက ညးမကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပရေၚ်ဂကူမန်တံသၟး ချူဇန်လဝ်ရောၚ်။ ညးဍုၚ်ကွာန် ဂကူမန်တံညးဂမၠိုၚ် စဵုကဵုပါလုပ် ပ္ဍဲကဵုအရာချူသၞောဝ်ဏံတုဲ ဟွံဂွံသောၚ်ကလးကဵု ညးဍုၚ်ကွာန်တံကွေံကွေံဏီရ။ စပ်ကဵု သၞောတ်ဝ်ဍုၚ်မန်ရာမညဂှ်မ္ဂး ပြဟ်ဟ်ဏံ သွက်ဂွံချူပ္လေဝ်ပ္လေတ်နွံရောၚ်။ သွက်ဂွံစကာဂှ် ဟွံလောဲသွာဏီရ။
မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် စပ်ကဵုဍုၚ်မန်ရာမညဂှ် ဗွိုက်ဍေံဗၞတ်အလဵုဂှ် ဟွံကၠးမးဏီရ။ ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးဍုၚ်မန်ပစ္စုပ္ပန်ဏံဂှ် ဂကူမန်ပိုဲ နွံဒၟံၚ်ဒေသသၟဝ်တွဵုရးဍုၚ်မန်သၟးရ။ သ္ကုတ်လတူတေံဂှ်မ္ဂး ဂကူမန်တံ အောန်တဴကွေံတုဲ ဂကူတၞဟ်ဟ်တံ ပါလုပ်ဂၠိုၚ်ရ။ ယဝ်ရ ပိုဲတံ စှေ်စိုတ်ဂကူဗၟာ ဂကူကရေၚ် ကေုာံ ဂကူပအိုအ် နွံမံၚ် ဒေသလတူတေံဂှ် ဒးနွံအပ္ဍဲဍုၚ်မန်ရောၚ်ဟီုမ္ဂး အဓိ်က ပိုဲတံ ဒးဆက်စၠောံကဵု ညးတံ ဒးသဳကၠဳကဵုညးတံရောၚ်။ လတုဲ ဂကူမန် နွံမံၚ်မ္ၚးတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် သာ်လဵု ပိုဲတံ စွံစိုတ်ရော။
ချူသၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ရာမညဂှ် ဒးနိဿဲကဵု (၂၀၀၈) ကီုဟာ?
ကောံဓရီုဇၞော်ပရေၚ်ဍုၚ်မန် ကၠောန်ၜိုတ်တုဲ ဂွံဏာတၚ်သ္ဂုတ်သွာတ် သွက်ဂွံချူသၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ရာမညကီု ချူသၞောတ်ဝ်ဖေဝ်ဒရာကီုရ။ ကောံဓရီုဇၞော်ပရေၚ်ဂကူမန် (၂၀၂၂) တုဲဗက်ဟွံဂတာပ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတံ အာဆဵုဂဗ ကုသ္ကိုပ်ပၞာန်နစကရ။ အဃောဆဵုဂဗဂှ်မ္ဂး အာတ်မိက်ကၠုၚ် သွက်ဂွံချူသၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ရာမညကီု ချူသၞောတ်ဝ်ဖေဝ်ဒရာကီုရ။ ကံၚ်ဇြဳပၞာန် နစကတံလေဝ် အခိၚ်ဍေံတံ ကြေပ်မံၚ်ဏံဂှ် ကဵုအခေါၚ် ဗွဲမလောဲသွာရ။
ဆဂး ညာတ်ကေတ်မွဲသာ်ဂှ် သွက်ဂွံချူသၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ရာမညကီု ချူသၞောတ်ဝ်ဖေဝ်ဒရာကီု နူကဵုအလုံဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ကမၠောန်မန်ရောၚ်။ ကမၠောန်ပိုဲတံကၠောန်ဂှ် ဒးကဵုသမ္တီ ဒးကေတ်အခေါၚ် နူကဵုကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဟာ။ ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ် အလဵုအသဳလုပ်ကဵု ဗဗွဲဓရ်ဟွံသေၚ်ရ။ ဒှ်အလဵုအသဳသီအဝဵုတုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတံ အာတ်အခေါၚ်ညးတံဂှ် ဒးအံသဝ်ရ။ ဒှ်ဟွံထေက်ရ။
တုဲပၠန် ဒးဒှ်ဒဝိၚ် မွဲသာ်ပၠန်ဂှ်မ္ဂး စပ်ကဵုသၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ရ။ ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံဂှ် ဍေံဆက်ထိ်ၚ်အာ သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) တုဲ ဆက်တုဲ ကေတ်အာအဝဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရောၚ်ဂှ် ချိုတ်ပၠိုတ်ရ။ အဝဵုကၟိန်ဍုၚ်တေံသၟးဟွံသေၚ် အဝဵုတွဵုရးကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံလေဝ် ကေတ်ဂှ် ချိုတ်ပၠိုတ်ရ။ သောၚ်ဂှ်တှေ် ကာလပိုဲတံ ချူသၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ရာမညကီု ချူသၞောတ်ဝ်ဖေဝ်ဒရာဂှ်ကီု ဒးနိဿဲ နူကဵုသၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ဏီဟာ။
မွဲသာ်ပၠန်မ္ဂး ယဝ်ရဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဒးအာတ်မံၚ်အခေါၚ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ရောၚ်မ္ဂး ချူသၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ရာမည (မူအပြောံ) တုဲမ္ဂး မဒးပတိုန်ထ္ၜးကဵု ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဏီဟာ။ ဟွံကိတ်ညဳကဵု သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) မ္ဂး ဒးပ္လေဝ်မံၚ်ဏီဟာ။
အရာချူသၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ဂှ် ညးစၞးကောန်ဂကူမန် ညးမချဳဒရာၚ် ပရေၚ်ဂကူမန်တံ တၠပညာမန်တံ ဒးချူကေတ် ဗွဲမသၠးပွးတုဲ ဒးသဳကၠဳကဵု ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တၞဟ်ဟ်တံ နွံမံၚ် ပ္ဍဲကဵုဒေသတိဍာ် ကောန်ဂကူမန်တံတုဲ ဒးချူအာရောၚ်။ လက္ကရဴအိုတ် ကေတ်ဆန္ဒညးဍုၚ်ကွာန်မန်ကဵု ကောန်ဍုၚ်အရၚ် အပ္ဍဲဒေသမန်တုဲ ဒးသ္ပဒတန်ရောၚ်။ ယဝ်ရ ကံကုသဵုမန် မန်ဖန်ကေတ်ရောၚ်ဟီုမ္ဂး သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ဂှ် မုလေဝ် ဟွံဆေၚ်ရ။
မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဂှ် ကေတ်ကၠုၚ်တၚ်တုပ်စိုတ် ကုကံၚ်ဇြဳပၞာန် ချူသၞောတ်ဝ်ဖေဝ်ဒရာရောၚ် ဂးရ။ သၞောတ်ဝ်ဖေဝ်ဒရာဂှ် ဆၜိုတ်တၚ်ပတဝ်က္ဍိုပ်ဍေံ မူဍေံဟေၚ် ချူဂွံရ။ လတုဲ ဒးပတိုန်ထ္ၜး အပ္ဍဲကဵုညးဂမၠိုၚ် အကြာကောန်ဍုၚ်တံရောၚ်။ သၞောတ်ဝ်ဂှ် ချူဟွံဂွံဏီရောၚ်။ စိုပ်အခိၚ် ဍုၚ်ကွာန်ၜိုဟ်သြိုဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် ဂဇံသဳကၠဳ ညးသကအ် ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်တုဲမ္ဂး ချူအာဂွံရောၚ်။
ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တၞဟ်ဟ် မုကၠောန်မံၚ်ရော?
ပ္ဍဲကဵုကောံဓရီုဇၞော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် (၂၀၂၂) ဂှ်မ္ဂး ဒု-ဥက္ကဌဗော်ညဳသၟဟ်မန် နာဲဆာန်တိဟီုဂှ်တှေ် စပ်ကဵုသၞောတ်ဝ်တွဵုရးဍုၚ်မန်ုတုဲ ၝဒှ်ဟွံမာန်ဂှ် လ္ပဟီု၊ ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ ကဵုလဝ်အခေါၚ် ချူသၞောတ်ဝ် တွဵုရး နွံမံၚ်ရောၚ်တုဲ ၜိုတ်ဒှ်မာန်ဂှ် ချူညိ ဂးလဝ်သာ်ဂှ်ရ။ ယဝ်ဟီုအရေဝ်သာ်ဏံမ္ဂး ကၠောန်လဝ်ပၠန်ဂတး ဗၞတ် (၆၀) သၞာံဂှ် ဒှ်အာသၟးသၟးရ။ ကောန်ပၞာန် ကောန်သ္ဂံၚ်တံ ချိုတ်အာဂှ် ဒှ်အာသၟးသၟးကီုရ။ အတိုၚ်ဇကု ဗတိုက်ဍေံဟွံမာန် (ဝါ) ဟွံမိက်ဗတိုက်ရတှေ် ၜိုတ်ဍေံကဵုဂှ်ဟေၚ် ကေတ်ညိဂးတုဲ သွက်ဂွံလုပ်အာ သၟဝ်သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ပေၚ်ၚ်ရ။
အတိုၚ်သကိုပ်ပၞာန်ဗၟာဟီုမဂး သွက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ အာတ်မံၚ် ကံကုသဵုဇကု ဇကုဖန်က်ရောၚ်ဟီုဂှ် ကဵုရောၚ် ဂးရ။ ဆဂး ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးတံ ကေတ်အဝဵု ပိတန်ဟီုဂှ် ဒှ်ပါ်ထကးပတိတ် ကၟိန်ဍုၚ်ရောၚ် ဂးရ။ အဓိကညးတေံ မိက်ဂွံဟီုဂှ် စပ်ကဵုချူသၞောတ်ဝ်တွဵုရးတံ (State Constitution) ဂှ် ဟွံမိက်ကဵုချူ၊ ချူဆၜိုတ် ဥပဒေသဇိုၚ် (Basic Law) သွက်ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ရ။ မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် သၞောတ်ဝ်တွဵုရးကီု သၞောတ်ဝ်ဖေဝ်ဒရာကီု ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ ဟွံမိက်ကဵုၜက်အာ နူကဵုသၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ရ။
တ္ၚဲဏံ ပၞောဝ်ကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်မ္ဂး ဂကူမန်ပိုဲမွဲဓဝ် အယောၚ်အယာ သွက်ဂွံလုပ်အာ သၟဝ်သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ရဟာ။ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တၞဟ်ဟ်တံဂှ် ညးတံ ညာတ်ကေတ်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် ဆလအ်လေဝ် ကဵုအခေါၚ်အရာ ကုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဟွံမာန်တုဲ မ္ၚးနူကဵု ဂလိုၚ်ပတိုန် ဒပ်ပၞာန် ဗတိုက်ကေတ် နကဵုလွဟ်ဂှ် နဲကဲဟွံမွဲရောၚ်။ ဂကူ ‘ဝ’ တံဂှ် ဒက်ဂလိုၚ်ပတိုန် ဒပ်ပၞာန်တုဲ ပတန်ဍုၚ်တၞဟ်ခြာ ဂန်ဖေဝ်ဒရေယှေန် (Confederation) ရ။ ဂကူရခေၚ်တံ ဗက်အာ အတိုၚ်ဝွံရ။
ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ကချေၚ်၊ ချေၚ်၊ ကရေၚ်ဍာဲကဵု ကရေၚ်တံ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ညးတံ ဓဇက်လဝ်သၞောတ်ဝ်ညးတံ ဗီုမန်ပိုဲတံကီုရ။ တ္ၚဲဏံဂှ်မ္ဂး ညးတံ က္လေၚ်ပန်ကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံတုဲ ထဍေၚ်ပတိတ် ကောန်ပၞာန်ဗၟာတံ နူကဵုတိဍာ်ညးတံတုဲ ပတန်အဝဵုပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ညးတံ နွံရ။ အဃောဂှ်မ္ဂး စပ်ကဵုပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ဂှ် ညးတံ ကံက်နုက်နၚ် နူကဵုသၞောတ်ဝ်တွဵုရးညးတံတုဲ ချူပတိတ်ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်အခိၚ်ပၠန်ဂတး (တော်လှန်ရေးကာလ ဒေသန္တရအုပ်ချုပ်ရေး) တုဲ ပတန်အဝဵုညးတံရ။ ညးတံ စတုဲ စကာအာ သၞောတ်ဝ်ဒက်ပတန်တွဵုရးညးတံရ။ ကံကုသဵုညးတံ ညးတံ ဖန်ကေတ်တ်ရောၚ်တုဲ ကုညးအလဵုမွဲမှ ညးတံ ဟွံအာတ်အခေါၚ်ရ။
သၞောတ်ဝ်ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ရာမညပိုဲလေဝ် ဒးဒှ်သာ်ဏံကီုရောၚ်။ ၜိုတ်ပိုဲတံ ချူလဝ်တုဲတုဲဂှ် သာ်လဵု ဂွံဓမံက်အာရုပ်ရဴရောဂှ် ဒးချပ်ဇြိုဟ်ဟ်နက်က်ရ။
