နာဲမာန် – ကြဴနူကဵု အနှေန် သြန်သေံကဵု သြန်ဒဝ်ဠာအမေရိကာန် ၚုဟ်စှေ်အာတုဲ ၚုဟ်ကပေါတ်စသုၚ်ရပ်စပ် နာနာတအ် စှေ်အာကီုလေဝ် ဒၟာနူကဵု ညးဗက်ရာန်ကၠအ်ဟၜိုတ်တအ်ဂၠိုၚ်တုဲ ၚုဟ်ကၠအ်ထၜိုတ်ဂှ် သၠုၚ်တိုန်မံၚ် အရိုဟ်ဟ်တ္ၚဲရောၚ် ရဲသွံရာန်ကၠအ်ထၜိုတ်တအ် ဟီုရ။
ပ္ဍဲကဵုရးဍုၚ်မန်လၟုဟ်ဂှ် ကၠအ်ဟၜိုတ်ဂှ် ဒှ်မံၚ်ညံၚ်ရဴ ကပေါတ်မၞုံကဵုၚုဟ်မး အိုတ်တုဲ အဓိက သၟာကမၠောန်မန်တအ် အာကၠောန်စမမၚ် ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်သေံ ဍုၚ်မလေဝ်ယှာတအ် ပြၚ်နၚ်သြန် ပၠံၚ်ရာန်ဒၟံၚ်ညးသကအ်တုဲ ၚုဟ်မးကၠအ်ထၜိုတ်တအ် က္ဍၚ်တိုန်မံၚ်ရောၚ် သၟာကူသာန်သွံရာန် ကၠအ်ထၜိုတ်တအ် ဟီုရ။
“ကၠအ်ဟၜိုတ်မွဲမွဲ ဟီုစရ ယဝ်ရ တၠကၠအ်ဂှ် ကော်မံၚ် သွက်ဂွံသွံ နွံတှေ် ၚုဟ်မုစိဒှ်ဒှ် ညးကၠုၚ်ရံၚ်ဂှ် ရာန်ကေတ်တွဵုရ၊ အကြာရဲရာန်ကဵု ရဲသွံဂှ် ကမၠောန်ဒှ်အာသၟးရနွံ” ရဴဝွံ ညးမကူသာန်သွံရာန် ကၠအ်ထၜိုတ် နူပွိုၚ်ဍုၚ်ဇြပ်ဗု မွဲတၠ ဟီုရ။
ဆဂး ပ္ဍဲအခိၚ်ကသီုဏံဂှ် ၚုဟ်ဟၜိုတ်ဂတှေ် ယအ်စှေ်အာ မွဲပံၚ်ဂှ် (၅၀၀) ဒကေဝ်ရ။ ဟိုတ်ဒှ် အခိၚ်ကသီုကီု ဒှ်အခိၚ်ကၟာတ်ခွာတ်ဟၜိုတ်တုဲ ၚုဟ်ဟၜိုတ်ၜိုန်ရစှေ်ကီုလေဝ် တၠဓန ဗွဲမဂၠိုၚ်တအ် ဗက်ရာန်မံၚ်တုဲ ကၠအ်ဟၜိုတ်ဂှ် ဟွံစှေ် က္ဍၚ်တိုန်သိုက်က်ရ။
တိမွဲဧကမ္ဂး ဗွဲမဂၠိုၚ် တဵုဒၟံၚ် တၞံထၜိုတ် ၂ ကၠံတၞံ၊ လ္ၚဵုဒဵုကဵု ၂၅၀ တၞံ တဵုဒၟံၚ်ရ။ အကာဲအရာ သွံရာန် ကၠအ်ထၜိုၚ်ဂှ် တန်တဴကဵု အာယုက်တၞံထၜိုတ်တုဲ ၚုဟ်မး တၞဟ်ခြာဒၟံၚ်ရ။
“တၞံထၜိုတ် တဵုဂွံလဝ် မသုန်ကသီု မဆက်မတ်၊ ဒၞာဲဍေံဂှ် ကြပ်ကဵုဇိုၚ်ကွာန် ဒၞာဲခိုဟ်ညိဂှ် မွဲတၞံ ၈ လက်၊ တၞံၜါကၠံဂှ် ၁၆၀ ကိုဋ် သွံလဝ်တုဲယျ” သာ်ဝွံ ခြာဟွံလအ်ဏီဂှ် ညးမသွံလဝ်ကၠအ်ထၜိုတ် နာဲဝေန်ထောန် ဟီုရ
တၞံပတိတ်ထၜိုတ်ဂွံ အကြာ ရ၊ ၈ ကသီုတံဂှ် မွဲတၞံ လုပ်ကဵုကိုဋ် သွံရာန်မံၚ်အိုတ်တုဲ တၞံဍောတ်တ် တဵုဂွံလဝ် မွဲၜါကသီုတံဂှ်တှေ် တန်တဴကဵုဒၞာဲတုဲ ဒၞာဲခိုဟ်တံဂှ်တှေ် မွဲတၞံ ၄ လက် ၅ လက်၊ ဒၞာဲသ္ၚောဲညိတံဂှ် မွဲတၞံ ၂ လက် အောန်အိုတ် သွံရာန်မံၚ် အိုတ်ရ။
ညးဗက်ထ္ၜး စပ်ကဵုပရေၚ်သွံရာန်ကၠအ်ဟၜိုတ် နာဲမိုၚ်လောန် နူပွိုၚ်ဍုၚ်ပါ်လၟိုၚ် ဟီုဂှ် “ကၠအ်ထၜိုတ် လၟုဟ်ဂှ် ကြပ် ဒှ်မံၚ် တၞံထဝ်တၞံသြန်ရဏောဝ်၊ ယဝ်ရ တၞံမဆက်မတ်ခိုဟ်ဟ် ကြပ်ကဵုဇိုၚ်ဂၠံၚ်ပၠန်တှေ် ၚုဟ်ဂှ် သက်ပတောံၜတ်ဟွံမွဲရ၊ ညးသွံလေဝ် နွံအောန်၊ ညးသွံနွံပၠန်လေဝ် ဂွံရာန်မာန် ကၠအ်ဗီုဏအ်ဂှ် ဒးစုတ်သြန်ကဵု ရိုက်ရ” သာ်ဏံ ညးဟီုထ္ၜးကဵုရ။
ရဲဗက်ရာန်ကၠအ်ထၜိုတ်တအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဝွံ သၟာကမၠောန် ရဲပြၚ်နၚ်သြန် နူကဵုဍုၚ်သေံ နွံဂၠိုၚ်ရ။ ဟိုတ်နူ ညးဗက်ရာန်ကၠအ်ထၜိုတ် ဂၠိုၚ်လောန်တုဲ ဂြိုပ်ဇၞော်ခရော်ဒဵုဟွံသှေ် ဗက်ကၠောန် ဒှ်အာကၠအ်ထၜိုတ် အိုတ်ရ။ ဂြိုပ်ဆုဒဵုဇၞော် ပ္ဍဲဍုၚ်မန်ဂမၠိုၚ် ဟရံၚ်ဟဂါတ်အာ ဗွဲမလောန်တုဲ ပွဳပွူသဘာဝ လီုလာ်အာအိုတ်ရ။
ကၠအ်ထၜိုတ်ဂှ် ဗွဲကြဴဏံ ညးတဵုတၞံမဆက်မတ်သၟးဂၠိုၚ်တုဲ ဂတနူဏအ် ဗၞတ်(၅) သၞာံမ္ဂး ထၜိုတ်ပ္ဍဲရးဍုၚ်မန်ဂှ် တိတ်ပဵုဂၠိုၚ် နူလၟုဟ် ၜိုတ် (၂) ဆ ဒှ်ရောၚ် ညးကၠိုဟ်ခၠၚ် ပရေၚ်တၞံဟၜိုတ် ဆက်မတ် ပွိုၚ်ဍုၚ်မုဟ်ဍုၚ်မွဲတၠ ဂးရ။
ပ္ဍဲကဵုကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဝွံ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ထၜိုတ် ပ္ဍဲရးဍုၚ်မန်ဂှ် အဓိက တဵုဂၠိုၚ်အိုတ်တုဲ နွံ (၄၅၁၆၉၆) ဧက၊ ရးတနၚ်သဳဂှ် နွံကြပ် (၂၅၀၀၀၀) ဧက ဗက်ဒုတိယတုဲ ရးကရေၚ်ဂှ် တဵုဂၠိုၚ်အိုတ် နွံ (၁၅၀၀၀၀) ဧကတုဲ ဗက်တတိယရ။ ပ္ဍဲဍုၚ်မန် ပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ် သၟာဗ္ၚမန်တအ် တဵုလဝ် တၞံထၜိုတ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် အဃောဒပ်ပၞာန်တအ် ဖျေံတံဒပ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၂၀၀၀ – ၂၀၀၃) ဂှ် သ္ပထောံတိအရိုၚ်တုဲ သီထောံအဓမ္မ နွံရ။
နကဵုစရၚ်အၚ် ဌာနပရေၚ်ကၠအ်ထၜိုတ် သၞာံဇမၠိၚ် ပ္တိတ်လဝ် (၂၀၀၉-၂၀၁၀) ဂှ်မ္ဂး တၞံထၜိုတ် ခွါတ်မံၚ် ပ္ဍဲရးဍုၚ်မန် လၟုဟ်ဂှ် မၞုံကရပ် ၜါကိုဋ်ဘာ် ဧကတုဲ သှေ်ဗၞတ် ၜါကိုဋ် ဧကဂှ် တၞံတဵုလဝ်တၟိတၟိရောၚ် ဂးရ။
ပရေၚ်ဟၜိုတ်တိတ်ရးဍုၚ်မန်ဂှ်လေဝ် တိတ်ခိုဟ်နူရးတၞဟ်ဟ်ဏီရ မွဲဧကမ္ဂး တိတ်ဗၞတ်(၆၄၃ ဒသမ ကဵု ၅၈)ပံၚ် တိတ်တုဲ ရးကရေၚ်ဂှ် တိတ်ဗၞတ်(၅၃၀ ဒသမ ကဵု ၀၀)ပံၚ် နူကဵုဌာန သ္ပလဝ်သုတေသန ပရေၚ်ကၠအ်ဟၜိုတ်သၞာံ ဇမၠိၚ် ဂှ်ဓမံက်လဝ်ရ။
လၟုဟ်မ္ဂး အကာဲအရာၚုဟ်ကၠအ်ဟၜိုတ်ဂှ် သွက်ဂွံစှေ်အာဟွံမွဲဏီတုဲ ညးတၠကၠအ်သၠဲတအ် ဒဵုကဵုအာဗက်ရာန်မံၚ် ကၠအ်ဟၜိုတ် ပ္ဍဲကဵုရးကရေၚ် ရးတနၚ်သဳ ရးဗ္ဂောလေဝ်နွံရ။