သွက်ဂွံဒှ်ဒတုဲဖဵု ပ္ဍဲပရေၚ်ၜံက်ခဲါ ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံမိတြေံဂးတုဲ ဂိတုဒဳဇြေမ်ဗာ (၃၀)၊ သၞာံ (၂၀၁၅) ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် ပေဲါဗှ်လိက်ခၞံ-လိက်စံၚ် သုတေသန သုဝဏ္ဏဘုံမိ ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်သဓီု၊ ဒၞဲါတက္ကသိုလ် ကောန်ပျူတာဍုၚ်သဓီုရ။
ပ္ဍဲကဵုပေဲါဗှ်လိက်စံၚ်ဂှ် ဝန်ဇၞော်တွဵုရးဍုၚ်မန် ဥူအုၚ်မျေအ်ကေုာံ ဥက္ကဌကၠတ်ထဝ် တွဵုရးဍုၚ်မန် ဥူကျေန်ဖေ၊ ဂကောံ လိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ပွိုၚ်ဍုၚ်နာနာကေုာံ ဂကောံလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ် ကောန်ဂကူ(ဗအိုဝ်)၊ ဂကောံ မှာဇန် ညး ဍုၚ်ကွာန်နာနာတံ တိုန်စိုပ် ဗၞတ် (၄၀၀) တၠရ။
“စိုပ်ကဵုဍုၚ်တြေံတုဲ နကဵုအလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ်ကၠောန်သ္ပသုတေသန ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးဍုၚ်မန်ပိုဲအောန်မံၚ်ဏီ၊ ဍာံဍာံတေံဂှ် ပ္ဍဲကဵုအာယှအဂၞဲဏံ ဗုဒ္ဓဘာသာ စကၠုၚ်နူကဵုတွဵုရးဍုၚ်မန်ဏောၚ်။ မပ္တံကဵု သောဏထေရ်ကဵု ဥတ္တရထေရ်တံကီု၊ မဟာထေရ်ဗုဒ္ဓဃောသာ ကေတ်နၚ်ပိဋိကတ်ပိ နူတကအ်သိၚ်ဃဵုတံဂှ် ဒဒှ်သက်သဳ ဝၚ်သုဝဏ္ဏဘုံမိဍာံဍာံဏောၚ်” ဂှ် ဝန်ဇၞော်တွဵုရးဍုၚ်မန် ဥူအုၚ်မျောအ် ဟီုရ။
ဒးဟီုဝၚ်သုဝဏ္ဏဘုံမိတှေ် ပ္ဍဲကဵု အေဒဳ ၄/၅ က္ဍိုပ်ကၠံဂှ် မဟာထေရ် ဗုဒ္ဓဃောသာ က္ညအာဍုၚ်သဳရိလၚ်္ကာတုဲ လိက်ပါဠိ နူကဵုဘာသာအဋ္ဌကထာဂှ် ချူကၠာဲပတိတ်လဝ်ဘာသာမန်ဂှ်လေဝ်သှေ်စွံလဝ်ဟွံဂွံပုဟ်။ အေတဏံလေဝ် ဟိုတ်နူကဵု သက်သဳဟွံခိုၚ်ကၠိုက်တုဲ ဟီုဂးမံၚ်ညးသ္ကအ် ဟွံတုပ်သၟဟ်ဂှ်လေဝ် ဂွံဆဵုကေတ်မံၚ်ကီုဏောၚ်ဂှ် ဝန်ဇၞော် ဆက်ဟီုလဝ်နွံရ။
ပေဲါဗှ်လိက်ခၞံ-လိက်စံၚ်ဝွံ အ္စာဥူကျဝ်မျဵုဝေန်(ဦးကျော်မျိုးဝၚ်း) ပရေၚ်ဆဵုဂဗ ၜံက်ခဲါသုဝဏ္ဏဘုံမိ၊ ဒံက်တာ ယေန်ယေန်အေ (ယဉ်ယဉ်အေး) Geology of Thaton, Mon State၊ (ဒေါတ်တာဒေါ်ကြၚ်စွမ်) An Analytical Account of the Morphology and Ancient Land Use within Thaton City၊ (ဒေါက်တာ နန်လှိုၚ်) စပ်ကဵုခဲါဂွံရုပ်ကျာ် ပ္ဍဲကဵုဘာ (စတုဘုမ္မိက ၚှက်တွၚ်းကျောၚ်း) ဍုၚ်သဓီု၊ (ဒေါတ်တာ နန်းကြည်ကြည်ခိုၚ်) စပ်ကဵုကပေါတ်တိ ပ္ဍဲကဵုဘာ (စတုဘုမ္မိက ၚှက်တွၚ်းကျောၚ်း)၊ (ဒေါတ်တာဝၚ်းဝၚ်းဖြိုး) ဗုဒ္ဓဘာသာ ပ္ဍဲဍုၚ်သဓီု၊ (ဦးစံဝၚ်း) သုတေသနဍုၚ်သဓီုတြေံတံ ဗှ်ပ္တိုန်ထ္ၜးဏာရ။
“သွက်ဂွံဒှ်စၟတ်သမ္တီ ဍုၚ်တြေံဂှ် ပိုဲတံဆက်စၠောံကဵု (UNESCO) ဏောၚ်။ လိက်စံၚ်ပိုဲဂှ် ပိုဲပ္လံၚ်ကဵု (UNESCO) ဏောၚ်။ ဆဵုလဝ် ကပေါတ်တြေံ ပ္ဍဲကဵုဘာ (စတုဘုမ္မိက ၚှက်တွၚ်းကျောၚ်း) ဂှ်တှေ် ဒှ်အထံက်ပၚ် ဒဒှ်ရဍုၚ်တြေံ နူ ကဵု ဍုၚ်ဗကာံဏောၚ်ဂှ် သက်သဳရ” သာ်ဝွံ အ္စာဗှ်လိက်စံၚ် (ဒေါက်တာ နန်လှိုၚ်) ဟီုရ။
သွက်ဂွံလုပ်စရၚ် ဍုၚ်တြေံမွဲဟီုဂှ်တှေ် အလဵုအသဳတွဵုရးကဵု ဂကောံမှာဇန်ညးဍုၚ်ကွာန်ဒေသတံ ဒးပံၚ်တောဲ ကၠောန်မှ အံၚ်ဇၞးဏောၚ်။ ဒးမိပ်စိုတ် ပ္ဍဲကဵုပေဲါဏံမွဲဂှ်တှေ် Michael A. Aung- Thwin ဟီုလဝ် ဍုၚ်သဓီုဂှ် ကၠာတေံ ဟွံမွဲပုဟ် လက်ကရဴ သၞာံ (၁၇၄၀) ပြၚ်မှ မံက်ကၠုၚ်ဏောၚ်ဂှ်တှေ် လၟုဟ်ပိုဲထ္ၜးသက်သဳမာန်ယျ။ သဓီုဂှ် နွံကၠုၚ်မံၚ် ကၠာနူကဵု ဍုၚ်ဗကာံဏီဏောၚ်ဂှ် (ဒေါက်တာ နန်လှိုၚ်) ဆက်ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်နွံရ။
သွက်ဂွံဆက်ထမံက်ပ္တိုန် ဍုၚ်တြေံသုဝဏ္ဏဘုံမိဂးတုဲ သွက်ဂွံဆက်ခဲါအာ ပ္ဍဲကဵုပွိုၚ်ဍုၚ်ၜဳက္လေၚ်၊ ကွာန်ဝၚ်က စၟတ် ကုန် (၁၂၊ ၁၃၊ ၁၄) နွံမံၚ်ပိကုန်တုဲ ပ္ဍဲကဵုပွိုၚ်ဍုၚ်ကျာ်ထဝ်၊ ကွာန် (မလော့ချောၚ်း) စၟတ်ကုန် (၁) တံဂှ် သွက်ဂွံ ဆက်ခဲါအာနွံရ။