ဟံၚ်နန် (ပါၚ်ကၟာ)

စၚ်လဝ္ၜုန်မြ လွဟ်လနက် ပ္ဍဲကဵုစးမၞိဟ်တံတုဲ ပိုဲအာတ်ဗ္တိုက်ကေတ်ပိုန်ဒြပ် ထဝ်သြန် နာဍဳ စိန်ထဝ်ညးတံဂွံရ။ ပိုဲရပ်လဝ်လေံတုဲ ကဵုကောန်ကွးတံ ဗှ်လိက်ဂွံရ။ ဆဂး ကာလအ္စာတံ ကြဴအာစး တိတ်အာမ္ဂး ကောန်ကွးဘာတံ ကလေၚ်ဝေၚ်ဒၟံၚ် အတိုၚ်သၞောတ်တြေံဂှ်ပၠန်ရ။ သေဌဳကမ္ပဏဳတံ ဘပဠကဵု သၟာကၠောန်ကေမၠာန်တံ သာ်ဝွံမာန်ရ။ “မၞးတံ ဂစာန်ကၠောန်ကေမၠာန်ညိ၊ မၞးတံ ယဝ်ရဟွံဂစာန်ကၠောန်မ္ဂး အဲထဍေၚ်ပ္တိတ်ထောံ နူကဵုကမ္ပဏဳဏံဏောၚ်” သာ်ဝွံ သေဌဳကမ္ပဏံတံ ဘပဠကဵု သၟာကေမၠာန်တံ ဖေက်ဂွံရ။ ဆဂး သေဌဳညးၝောံကေမၠာန်တံ ကြဴတိတ်အာစးမ္ဂး ရဲသၟာကၠောန်ကေမၠာန်တံ ကာလေကၠာန်မှေကၠာန်၊ ကာလဟွံကၠောန်မ္ဂး ဟွံကၠောန်ရ။ ပိုဲဂွံဂွံဓရ်မေတ္တာ ဂၠံသြိုဟ် မၞိဟ်တံဂှ် ပိုဲဘပဠကေတ် ဟွံဂွံရ။
နဲကဲဂွံလုပ်ကဵုမၞိဟ်တံဂှ် ပိုဲထေက်ကဵု ဒးတီလဝ်ရ၊ ဥပမာ – လုပ်ကဵုချေံတံမ္ဂး ဒးလုပ်ဂၠံၚ် လပါ်ဂတမုခ်ရ၊ လုပ်ကဵုဂၜေံတံမ္ဂး ဒးလုပ်ဂၠံၚ် လပါ်လက်ကြဴရ၊ လုပ်ကဵုချေံတံ လပါ်လက်ကြဴမ္ဂး ချေံတံပှေ်ကဵုရ၊ လုပ်ကဵုဗၜေံတံ လပါ်ဂတမုခ်မ္ဂး ဗၜေံတံ လှုက်ဒိကဵုရ၊ ပိုဲလုပ်ကဵုမၞိဟ်တံမ္ဂး ပိုဲလုပ် ဗီုလုပ်ကဵုချေံတံ ဗၜေံတံ ဟွံဂွံရ။ ပိုဲဒးလုပ်ကဵုမၞိဟ်တံ နဲကဲဟိုၚ်သာဲတံ လုပ်ဇာတ်ဇြောတ်ဍောၚ်ပ္ကဴတံရ။ ဟိုၚ်သာဲတံ လုပ်ကဵုဍောၚ်ပ္ကဴတံဂှ် လုပ်အာသိုက်သိုက်သာသာတုဲ ဇာပ်ဇြောတ်သၟူအမြာဲ ရှ်သာဍောၚ်ပ္ကဴတံရ။ ကာလတိတ်လေဝ် က္တဵူတိတ် အာသာသာရ၊ ပိုဲဒးကေတ်နဲကဲ (Technoque) ဟိုၚ်သာဲတံရ။ ပိုဲစၚ်လဝ္ၜုန်မြ ပ္ဍဲကဵုစးမၞိဟ်တံတုဲ ၜိုန်ရအာတ်ဗတိုက်ကေတ် ထဝ်သြန်ညးဂွံကီုလေဝ် ပိုဲထ္ၜးၜုန်မြတုဲ ဗတိုက်အာတ်ကေတ် စေတနာမေတ္တာမၞိဟ်တံ ဟွံဂွံရ။ ကဵုညးစေတနာမှ ကလေၚ်ဂွံစေတနာညးရ၊ ကဵုညးမေတ္တာမှ ကလေၚ်ဂွံမေတ္တာညးမာန်ရ။
အပ္ဍဲကဵုလောကဏံ မုဟွံဒးကၠောန်မွဲသာ် ဂွံစမံၚ်စၞအာဟာရပုၚ်သွတံဂှ် ဒှ်ဂကူကၠဵုမွဲသာ်ရ၊ စာၚ်အဒါတံမ္ဂး ဒးခ္ဍတ်ခၟာဲ ကဵု မၞိဟ်တံရ။ ဂၠဴၝောံတံလဝ် ဒးပ္တိတ်ဍာ်တှ်ကဵု မၞိဟ်တံရ။ ကာလဂှ်မှ မၞိဟ်တံ ကဵုစစၞအာဟာရတံရ၊ ကၠဵုတံမ္ဂး မုလေဝ် ဟွံဒးကၠောန်မွဲသာ်ဂှ် ဂွံစမံၚ်စၞအာဟာရတံရ။ ၜိုန်ရကၠဵုတံ မုဟွံကၠောန်မွဲသာ်ကီုလေဝ် ကၠဵုတံ ဂွံဂျိုၚ်ဂွံတန်တဴအာ ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်လိုက်ဏံဂွံဂှ် ကၠဵုတံ ဒးကဵုမံၚ်ဓရ်မေတ္တာကဵု မၞိဟ်တံ ကၠဵုတံ ဒးကဵုမံၚ် ဓရ်မေတ္တာကဵု တၠကၠဵုတံဂှ်ရ။ မံၚ်ယဵုယဵုလ္ဂူလ္ဂူမ္ဂး မၞိဟ်တံဆာန်ရ။ မံၚ်ကြမ်ကြမ်မ္ဂး မၞိဟ်တံက္ဍုဟ်ရ၊ မၞိဟ်တံဟွံဆာန်မ္ဂး ကၠဵုတံ ဒးကၠောဝ်ပုၚ် ဒးကၠောဝ်စၞရ။
ပိုဲဂွံလုပ်ဇူ အပ္ဍဲကဵုသၞိၚ်ဂၠံသြိုဟ်မၞိဟ်တံဂွံဂှ် ဗီုညးဒးစိုတ်ဂှ် ပိုဲဒးမံၚ်၊ ဒးကၠောန်၊ ဒးသ္ပမှ ကလိဂွံဓရ်ဇြဟာန်မေတ္တာညး မာန်ရ။ ညံၚ်ညးဂွံဒးစိုတ်ကဵု ဇကုဂှ် ဗီုလဵုဂွံမံၚ်ရောဟီုမ္ဂး ဟီုနဲကဲဂၠိဂၠိပြဟ်ပြဟ်ဏံမ္ဂး “ဗီုညးဒးစိုတ်ဂှ်ဒးမံၚ်၊ ဗီုညး ကၠောန်ဂှ် ဒးကၠောန်၊ ဗီုညးစဂှ်ဒးစ၊ ဗီုညးကျိုၚ်ကယျိုၚ်ကယျဝ်ဂှ် ယဝ်ရကျိုၚ်မာန်ကီုမ္ဂး ညးဒးစိုတ်ကဵုဇကုရ။ ညးဒးစိုတ်ကဵုဇကုတုဲ ဂွံကလိဂွံဂၠံသြိုဟ်မေတ္တာညးဂှ် ဟွံဝါတ်ရ။ ဂွံဇူသၞိၚ်ဂၠံသြိုဟ်ညးလေဝ် ဟွံဝါတ်ရ၊ မွဲသာ်မွဲပြ ကာပၠန်မ္ဂး မုညးဒးစိုတ်ကဵုမုဂှ်ရော ဒးတီလဝ်ရ။ မၞိဟ်တှေ်တုဲ အရာညးတံဒးစိုတ်ဂှ် နွံဒၟံၚ်မွဲမွဲသာ်လၟိုန်ရ၊ အဵုအရာဏံ ဂှ် ဒှ်ကသအ် ဒှ် Key သွက်သ္ဂောံပံက်ဂၠံသြိုဟ် ကောန်တၟံဂြိုဟ်မၞိဟ်တံ သွက်သ္ဂောံပံက်စိုတ်မၞိဟ်တံရ။
အပ္ဍဲကဵုပရေၚ်ဆက်ဆောမ်မၞိဟ်တံဂှ် အရာကိစ္စေဇၞာ်မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် ဒးတီလဝ် ပၟိက်စိုတ်မၞိဟ်တံရ၊ ဒွက်တီအခိုက်မှ ဒေယှ်ကလၚ်စခိုဟ်ရ၊ တီအလိုက်မၞိဟ်မှ ပံက်ဖက်ဆက်ဆောမ်စခိုဟ်ရ၊ ဟီုဍာံဍာံတေံ ပိုဲမၞိဟ်တံဂှ် တုပ်ညံၚ်ရဴ ကောန်ၚာ်တံသီုဖအိုတ်ရ၊ ဗက်အလိုက်ဒးမ္ဂး ပံၚ်ဖက်ဆက်ဆောမ်ဂွံဖအိုတ်ရ၊ ပရေၚ်ဓရ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်လ္တူညးသ္ကံဂှ် ဒှ်ကၠေၚ်ကွဳ သွက်သၠာကွဳတံ ဂွံဂေတ်အာကၠုၚ် ကလိတ်ကလောတ် လောဲသွာရ၊ ရဲသၟာဝဳဂၠဴတံမ္ဂး ကာလကောန်ဂၠဴမွဲ ဗၠးတိတ်နူကဵုခရိုၚ်မ္ဂး ယဝ်ရဟွံတီလဝ် ပၟိက်ကောန်ဂၠဴဂှ်မ္ဂး ဗက်ရပ်ဂၠဴဂှ် ဟွံလောဲရ၊ မုကောန်ဂၠဴတံ ဒးစိုတ်မုဂှ်ရော ဒးတီလဝ်ရ။ ပိုဲတီလဝ် ပၟိက်ကောန်ဂၠဴတံမ္ဂး ပိုဲကော်ကောန်ဂၠဴတံဂှ် ဟွံဝါတ်ရ၊ ကောန်ဂၠဴတံ ဒးစိုတ်ကဵုချောဲ ဒးစိုတ်ကဵု ပေဝ်ဗာတ် – ၜဲတိခေတှ် ကၠောန်လဝ် သွက်ဂၠဴတံဂွံစရ၊ ဒုၚ်ကဵုချောဲ ဒုၚ်ကဵုၜဲတိခေတှ်ဂှ်မ္ဂး ဒၞာဲဇကု မိက်ဂွံကဵုဍေံမံၚ် ဒၞာဲဇကု မိက်ဂွံကဵုဍေံအာဂှ် ကောန်ဂၠဴဂှ် ဗက်ကၠုၚ်လောဲလောဲရ။ ပရေၚ်ဆက်ဆောံကဵု မၞိဟ်တံလေဝ် တၠုၚ်လအာ သာ်ဂှ်ကီုရ။
ပိုဲဒးတီလဝ် ပရူမၞိဟ်တံမွဲသာ်ပၠန်ဂှ် ဇၟာပ်ဇၟာပ်မၞိဟ် နွံပၟိက်ဒၟံၚ်ကဵု ပရေၚ်သ္ပေရှ်သှေ်ရဴဂဴညးသ္ကံ၊ ပရေၚ်သ္ပေဇၞာ်ကဵုညး သ္ကံ၊ ပရေၚ်စၟတ်သမ္တီစညးသ္ကံ သီုဖအိုတ်ရ။ မၞိဟ်တှေ်တုဲ မိက်ဂွံဒုၚ်ရှေ်သှေ်ရဴဂဴ မိက်ဂွံဒုၚ်သ္ပပူဇဴ၊ မၞိဟ်တှေ်တုဲ မိက်ဂွံ ဒုၚ်ဆာန်၊ မိက်ဂွံဒုၚ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်၊ မိက်ဂွံဒုၚ်ဒှ် မၞိဟ်သုၚ်စောဲဂွံမွဲ၊ မိက်ဂွံဒုၚ်စၟတ်သမ္တီ ပ္ဍဲကဵုပွဳပွိုၚ်ဇကုဇကုရ။ ယဝ်ရပိုဲကၠိုဟ်ခၠၚ်လ္တူမၞိဟ်မာန် ယဝ်ရပိုဲသ္ပေရှ်သှေ်ရဴဂဴ လ္တူမၞိဟ်တံမာန်မ္ဂး ဂွံလုပ်ဇူ ပ္ဍဲကဵုသၞိၚ်ဂၠံသြိုဟ်မၞိဟ်တံဂှ် ဟွံဝါတ်ရ၊ ပွမဗျိဒေါန်ညးသ္ကံ ပွမလက်ဆဴညးသ္ကံ ပွမဟီုဂရိုဟ်ညးသ္ကံ၊ ပွမသ္ပပရေံစညးသ္ကံဂှ် မၞိဟ်တံ ဟွံဒးစိုတ်ရ။ ပွမဂၠာဲဒုဟ်ညးသ္ကံတံဂှ်လေဝ် မၞိဟ်တံ ဟွံဒးစိုတ်ရ။ ဂလာန်ထိုၚ်သးတံဂှ်ရ မၞိဟ်တံ ဒးစိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ လ္ပဗျိဒေါန်မၞိဟ်တံညိ၊ လ္ပဂၠာဲဒုဟ်မၞိဟ်တံညိ၊ ရမျာၚ်သကာတ်သကာတ်မြဟ်မြဟ်တံ ဟွံထေက်ကဵုဟီုရ။ ဟီုအရေဝ်ဍိုန်ဍိုန္ၜတ္ၜတ် ၜိုဟ္ၜိုဟ်သြိုဟ်သြိုဟ်မာန်မ္ဂး ဒှ်ခိုဟ်ရ။ ပိုဲလုပ်ဇူသၞိၚ်ဂၠံသြိုဟ်မၞိဟ်တံမ္ဂး လုပ်ကြမ်ကြမ်ကြကြ ဟွံဂွံရ။ ဒးလုပ်ဗီုနဲကဲ ဟိုၚ်သာဲတံ ဇာပ်ဍောၚ်ပ္ကဴတံရ။
ကၠာတေံ သၟိၚ်ကျာကဵု သၟိၚ်တ္ၚဲ ဝေၚ်ပြိုၚ်ပ္ကာန်ညးသ္ကံရ၊ သၟိၚ်ကျာကဵု သၟိၚ်တ္ၚဲဂှ် ညာတ်ဒးအာမၞိဟ်မွဲ ကွာ်မံၚ်လ္တူတိဂှ် တုဲ သၟိၚ်တ္ၚဲဂှ် ဟီုကဵုသၟိၚ်ကျာဂှ် သာ်ဏံရ၊ “ကှေ် – ရဲ အဵုမၞိဟ်ကွာ်မံၚ် လ္တူတိဂှ် ညံၚ်ပဠောံညး ဂွံသၠောတ်တိတ်အာ နူကဵုကာယညးဂှ် သ္ပမာန်မ္ဂး ဒှ်ညးတၠအစောန် ဒှ်ညးတၠဣဒ္ဓိ ဒှ်ညးဇၞးရ” ကာလဂှ် သၟိၚ်ကျာဂှ် ဗြုတိုန် “ၜိုတ်ဂှ်ရ ၜတ်ချေပ် မၚ်ဗဵုပဠောံမၞိဟ်ဂှ် ဒးသွဝ်တိတ်အာ နူကဵုဇကုမၞိဟ်ဂှ်ဏောၚ်” သၟိၚ်ကျာဂှ် ၜိုတ်အစောန်နွံဂှ် လွိၚ်ပိုက် ဖျေံဏာ မွဲဇြဟတ်ထတ်ထတ်ရ၊ ညံၚ်ပဠောံမၞိဟ်ဂှ် ဂွံကလာၚ်တိတ်အာ နူကဵုဇကုမၞိဟ်ဂှ် သၟိၚ်ကျာဂှ် ပိုက်လွိၚ်ရ။ သၟိၚ်ကျာဂှ် ပိုတ်ထတ်ခ္ဍၚ် မၞိဟ်ဂှ် ညးတေံ ရပ်ကေမ်လဝ်ပဠောံဂှ် ကၟောန်ခ္ဍၚ်ရ။ ဗီုလဵုသၟိၚ်ကျာဂှ် လွိၚ်ပိုက်ထတ် ထတ် ပဠောံမၞိဟ်ဂှ် သၠောတ်တိတ်အာ ဟွံမာန်ရ၊ ကာလဂှ် သၟိၚ်ကျာဂှ် ဒးဖျေံတဲရ။ ဒးအလန်သၟိၚ်တ္ၚဲဂှ် သၟိၚ်တ္ၚဲဂှ် မုလေဝ်ဟွံဒးပ္တိတ်ဇြဟတ်မွဲသာ်ရ။ ဆအယာံအမာတ် အီတ္ၚက်ဖျေံနၚ်ကဵု မွဲတဲဓဝ်ဂှ် မၞိဟ်ဂှ် က္တူက္တာန်ပဠက် တိတ်တုဲ ဒးသၠောတ်ထောံ ပဠောံညးတေံရ၊ သၟိၚ်တ္ၚဲဂှ် ဂွံမာန်အာ ဂွံဇၞးအာ သၟိၚ်ကျာဂှ်ရ၊ အဓိပ္ပါယ်ဍေံဂှ် လုပ်ကဵုမၞိဟ်မ္ဂး လုပ်ဟုက်ဟုက် ဟွံဂွံရ။ ဒးလုပ် သာသာဍာဍာ၊ ဒးလုပ် အီအီရ။
ဟိုတ်နူကဵု ပိုဲမံၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်မၞိဟ်တုဲ ညံၚ်ဂွံကိတ်ညဳကဵု မၞိဟ်ဂှ် ပိုဲဒးမံၚ်ရ၊ ညံၚ်မၞိဟ်တံ ဂွံဒးစိုတ်ကဵုပိုဲဂှ် ပိုဲဒးမံၚ်ရ။ မၞိဟ်တံ ဒးစိုတ်ကဵုပိုဲမှ ညးကဵုဇြဟတ်ကဵုပိုဲရ။ ညးရီုဗၚ်ကဵုပိုဲရ။ ဘဝပိုဲဂွံအံၚ်ဇၞးဂှ် တုဲတဴကဵု ပရေၚ်ဆက်ဆောမ်ကဵု မၞိဟ်တံရ။ ပိုဲဆက်ဆောမ်ကဵုမၞိဟ်တံ ခိုဟ်ခ္ဍၚ်တှေ် ဘဝပိုဲဂှ် ဍာ်ဒကေဝ်ဂုဏ်စရာဲဍေံ သၠုၚ်ကၠုၚ်ခ္ဍၚ်ရ၊ ဘဝပိုဲအံၚ် ဇၞးကၠုၚ်ခ္ဍၚ်ရ၊ မၞိဟ်ဂှ် တမ်ရိုဟ်ပိုဲရ၊ ဟိုတ်နူကဵုမၞိဟ်ရ ပိုဲကၠောန်ကေမၠာန်ဂွံ ဟိုတ်နူကဵုမၞိဟ်တုဲ ပိုဲသွံရာန်ဖျာဂွံ ဟိုတ် နူကဵုမၞိဟ်ရ ပိုဲမံၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်လိုက်ဏံဂွံရ၊ မၞိဟ်ရ ၜံၚ်လဝ်ကဵုဘဝပိုဲရ၊ မၞိဟ်ရ ယိုက်ဒိုက်ထံက်ပၚ်ဒၟံၚ်ကဵုပိုဲရ၊ မၞိဟ်တံ နွံရ ပိုဲဂျိုၚ်ဂွံ၊ မၞိဟ်တံနွံရ ပိုဲချိုတ်ဂွံရ၊ ညံၚ်ဂွံဒှ်ရဲကဵု မၞိဟ်တံဂှ် ပိုဲတံ ဒးမံၚ်လေပ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုပရေၚ်ဆက်ဆောမ်ကဵု မၞိဟ်တံဂှ် ပိုဲဒးစွံလဝ်ဓရ်သတိ နွံဒၟံၚ်ပိသာ်ပၠန်ရ။ (၁) ဘာသာခန္ဓကာယ (၂) ဗီုစွံရမျာၚ် (၃) ရုဲစှ်မအရေဝ်တုဲ ဟီုရ၊ ပိုဲဒးစွံဓရ်သတိ နွံဒၟံၚ်ပိဘာသာဏံရ၊ ဘာသာခန္ဓကာယ (body language) ဂှ်လေဝ် ကိစ္စေဇၞာ်တဴဗွဲမလောန်ရ။ ဗီုပိုဲပချဳဇိုၚ်တဲ၊ ဗီုပိုဲထညိက်က္ဍိုပ် ခရိုက်က္ဍိုပ် ဗီုစွံမုခ်မတ်တံ သဗ္ဗအိုဿီုဂှ် ပိုဲဒးချိၚ်ဆ ဒးရ။ ၜိုတ်ညးရံၚ်စဂွံ၊ ၜိုတ်ညးသ္ဍိုက်မၠိုက်ဂှ် ပိုဲဒးချိၚ်ဆ ပရေၚ်ချဳဒရာၚ်ဘာသာ ခန္ဓကာယပိုဲရ။ လောန်ကာဲၜက်အာလေဝ် ရံၚ်စဟွံခိုဟ်ရ။ ဗီုပိုဲပချဳဏာ အဝဲခန္ဓကာယပိုဲဂှ်လေဝ် ပိုဲတက်မံၚ်ကျာကဵု မၞိဟ်တံကီုရ။ ညးဗှ်ကေတ် လ္တူဘာသာခန္ဓကာယပိုဲတုဲ ညးကၠိုဟ်ကေတ် လ္တူပိုဲမာန်ရ။ ညံၚ်ရဴပိုဲဗှ်လိက်မွဲအုပ်ကီု ပိုဲဒးဗှ်ကေတ် ဒးကၠိုဟ်ကေတ် လ္တူပူဂဵုမွဲမွဲလေဝ် ပိုဲဒးဗှ် ဒးကၠိုဟ်ရ။ ဥပမာ – ညးထညိက်က္ဍိုပ်မ္ဂး ညးဟီုမံၚ်ကဵုပိုဲ “ယွံ” (Yes) ကဵု ပိုဲရ။ ညးဒုၚ်ဝန် ညးတုပ်စိုတ်ရ၊ ညးခရိုက်က္ဍိုပ်မ္ဂး ညးဟီုမံၚ်ကဵုပိုဲ “ဟွံဒှ် ဟွံသေၚ်” (No) ကဵုပိုဲရ။ ညးဟွံတုပ်စိုတ် ညးဟွံဒုၚ်ဝန်ရ သာ်ဝွံ ပိုဲဒးကၠိုဟ်လဝ် ဘာသာခန္ဓကာယ (Body language) မၞိဟ်တံရ။ စပ်ကဵုပိုဲ သုၚ်စောဲစကာ ဘာသာခန္ဓကာယပိုဲလေဝ် ညံၚ်ဂွံရံၚ်စယေန်သၞာၚ်၊ ညံၚ်ဂွံရံၚ်စလုပ်မတ်ညးဂှ် ပိုဲဒးစွံဓရ်သတိရ။
စပ်ကဵုဘာသာရမျာၚ် “Tone voice” လေဝ် ကိစ္စေဇၞာ်တဴ ဗွဲမလောန်ကီုရ၊ ပိုဲစွံရမျာၚ်ထတ်သ္ကာတ်ဟာ၊ ကြံၚ်မ္ၚိုဟ် ဟာ၊ ရမျာၚ်ပရက်ကတောဝ်ညးဟာ၊ ဟီုနကဵုရမျာၚ်ပြဟ်ပြဟ်ဟာ၊ နကဵုရမျာၚ်လဇုဲလဇုဲဟာ၊ ဟီုစွံရမျာၚ်ဍိုန်ဍိုန် ၜတ္ၜတ်ဟာ သာ်ဝွံလေဝ် ဒးစွံဓရ်သတိရ၊ ဟီုဏာအရေဝ် နကဵုရမျာၚ်သ္ကာတ်သ္ကာတ်မြဟ်မြဟ်၊ ကြံၚ်ကြံၚ်မ္ၚိုဟ် မ္ၚိုဟ်မ္ဂး ၜိုန်ရလုပ်ကတောဝ်ညးကီုလေဝ် ဟွံလုပ်ဂြိုဟ်ညးရ၊ ဟီုဏာနကဵုရမျာၚ် ၜိုဟ္ၜိုဟ်သြိုဟ်သြိုဟ် ဍိုန်ဍိုန် ၜတ္ၜတ်မ္ဂး လုပ်ကတောဝ်ညးတုဲ စိုပ်အာဒဵုကဵုကောန်တၟံဂြိုဟ်ညးရ၊ ပိုဲဗက်ပၟိက်ဒေါသတံမ္ဂး ရမျာၚ်ပိုဲကြံၚ်မ္ၚိုဟ် သ္ကာတ်မြဟ်အာဏောၚ်၊ ပိုဲဗက်ပၟိက်မေတ္တာ ကရုဏာတံတုဲဟီုမ္ဂး ရမျာၚ်ပိုဲဍိုန်ဍောတ် ၜိုဟ်သြိုဟ်အာရ။ မအရေဝ် ပိုဲဟီုဂှ် ၜိုန်ရအဓိပ္ပါယ်ရှ်သာဍေံ ခိုဟ်မံၚ်ကီုလေဝ် ဟီုဏာနကဵုရမျာၚ်ကျာ ထတ်ထတ်သ္ကာတ်သ္ကာတ်မ္ဂး ဗၜိုဟ်ကဵု ကောန်တၟံဂြိုဟ်ညး ဟွံမာန်ရ။ ဓါတ်ကတောဝ်မၞိဟ်၊ ဓါတ်ကောန်တၟံဂြိုဟ်မၞိဟ်တံဟီုမ္ဂး ဒးစိုတ်ကဵု ရမျာၚ်သာသာ ၜိုဟ္ၜိုဟ်သြိုဟ်သြိုဟ်ရ။
ဘာသာဝေါဟာမအရေဝ် (words) တံပၠန်လေဝ် ကိစ္စေဇၞာ်တဴပၠန်ရ။ ပ္ဍဲကဵုသုၚ်စောဲမအရေဝ်တံပၠန်လေဝ် ဒးစွံဓရ်သတိ ဗွဲမေဇၞာ်ကဵုဇြဟတ်ရ။ မအရေဝ်ဒှ်လလေၚ်ဖဵုတံဂှ် ဟီုဏာမ္ဂး ဍေံအာဇီုကပိုက် ညးတၞဟ်တံတုဲ ဍေံ ကလေၚ်ဇီုကပိုက်ဇကုပၠန်ရ၊ ကာလလဆောဝ် မွဲသာ်လေဝ် ဟွံသေၚ်ပုဟ် ဟီုဏာဗီုကဵုထမေက်ညးသ္ကံညံၚ်ညံၚ် ညံၚ်ကဵုသ္ပပရေံစညးသ္ကံညံၚ်ညံၚ်ဂှ် အာစိုပ်ဒှ်လလေၚ်ဖဵု ဗွဲမေဇၞာ်ကဵုဇြဟတ်မာန်ရ၊ ညးတၞဟ်တံ ဂွံကလၚ်စ အရေဝ်ဇကုဂှ် ဗီုလဵုဂွံသ္ပရောဟီုမ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ ညံၚ်ညးစိုတ်ဂွံလုပ်စကဵု ဇကုဂှ် ဒးသ္ပရ၊ ညံၚ်ညးဂွံဒးစိုတ်ကဵုဇကုဂှ် ဒးဖန်ကၠာရ။ ဂွံဂွံသ္ပဗီုဏံဂွံဂှ် မုညးဒးစိုတ်မံၚ်ကဵုမုရောဂှ် ဇကုဒးတီလဝ်ရ၊ အခိုက်အလိုက်ညး ဗီုလဵုရောဂှ်လေဝ် ဇကုဒးတီလဝ်ထေက်ရ၊ အရေဝ်မ္ဂး “ဗှေ်ဗၠေတ်မံၚ်၊ မၞးဗၠေတ်မံၚ်၊ မၞးဟွံဒးပုဟ်၊ “သာ်ဝွံ မံၚ်ဂွံမ္ဂး ကာလလဵုလေဝ် လ္ပသုၚ်စောဲညိ၊ ၜိုန်ညးဗၠေတ်မံၚ်ကဵုဒှ်ကၠာလေဝ် အရေဝ်သာ်ဝွံ လ္ပသုၚ်စောဲညိ၊ ဟီုကဵုညးဗၠေတ်ဏံဂှ် မၞိဟ်ဂကူလဵု လေဝ် ဟွံဒးစိုတ်ရ၊ စၞးဒးဟီုဗီုဂှ်ဂှ် ဟီုဏာသာ်ဝွံညိ “အဝ် ရဲ နာသာ်ဝွံ နာဗီုဏံ ခိုဟ်ဟာဟွံတီ” ဟီုဏာဗီုဏံမ္ဂး တက်ကျာ ချပ်သဳကၠဳစကဵုညးဂွံရ။ ဂၠာဲသွဟ်ဍာံဍာံ ကလိဂွံမာန်ရ။ ညးၜါ ညံၚ်ဂွံကလိဂွံတၚ်တုပ်စိုတ်ညးသ္ကံဂှ် ပိုဲတက်ကျာ ချပ်စညးသ္ကံဂွံရ။ “ဗှေ်ဗၠေတ်မံၚ်၊ မၞးဗၠေတ်အာယျ” သာ်ဝွံ မံၚ်ဂွံမံၚ်မ္ဂး ကဵုညးဂှ်လေဝ် လ္ပဟီုညိ။
တုဲပၠန် ဟီုပ္တိုန်စညးသ္ကံ၊ ဟီုထ္ၜၚ်စညးသ္ကံဂှ်လေဝ် ဟွံခိုဟ်ရ၊ ဟီုထိုၚ်သးညးသ္ကံ ဗွဲမယဵုလဂူဂှ် ခိုဟ်မံၚ်ရ၊ ဟီုထ္ၜၚ်စညးသ္ကံဂှ် ဟွံခိုဟ်ရ။
“Don’t be afraid of enemies who attack you. Be afraid of the friends who flatter you.”
အဓိပ္ပါယ်ဍေံဂှ်
“သတြုကၠုၚ်ပတိုက်မံၚ်
ဇကုဂှ် လ္ပဖေက်ညိ
မိဿဟာဲသ္ကအ်ရဲ
ကၠုၚ်ဟီုပ္တိုန်
ဟီုထ္ၜၚ်စမံၚ်
ဇကုဂှ်ဖေက်ညိ။”
လ္ပကဵုၜက် လ္ပကဵုယအ် ဗီုဒှ်ဍာံဍာံဟီုမာန်မ္ဂး ခိုဟ်လ္တူခိုဟ်ရ။ ဒေကာနေဂျဳ (Dale camogie) ဟီုလဝ် အပ္ဍဲကဵုလိခ်ညး “Flattery is counterfeit, and like counterfeit money, it will eventually get you in to trouble if you pass it.” အဓိပ္ပါယ်ဍေံဂှ် “ပွမဟီုထ္ၜၚ်စညးသ္ကံဂှ် ဒှ်သြန်ပ္တောံရ၊ တုပ်တဴ ညံၚ်ရဴသြန်ပ္တောံရ။ ယဝ်ရ ပိုဲကဵုညးတၞဟ်တံသြန်ပတောံမ္ဂး အိုတ်ကၞောတ်အန္တရာယ်ဂှ် ကၠုၚ်စိုပ်ဇရေၚ်ဇကုပၠန်ရ” ဟီုထ္ၜၚ်စဂၠိုၚ်မ္ဂး လံကၠုၚ် ရဲဂှ် ဒှ်အာသၞမာန်ရ၊ ညးတၠက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန်မွဲ မၞုံယၟု အောဘာဂန် (Obergon) ဂှ် ညးဟီုဂလာန်ဒဿနညး သာ်ဏံရ။ “Don’t be afraid of enemies who attack you. Be afraid of the friends who flatter you.” အဓိပ္ပါယ်ဍေံဂှ် “သတြုကၠုၚ်ပတိုက်မံၚ်ဇကုဂှ် လ္ပဖေက်ညိ၊ မိဿဟာဲသကအ်ရဲ ကၠုၚ်ဟီုပ္တိုန် ဟီုထ္ၜၚ်စမံၚ်ဇကုဂှ် ဖေက်ညိ။”
(လၟေၚ်ဂတ ပ္တိုန်ထ္ၜးအဆက်ဍေံပၠန်ရောၚ်)