နန်တၠနာဲ
ပ္ဍဲကဵုပေဲါရုဲမာဲ သၞာံ (၂၀၂၀) ဏံ အလံၚ်အမာတ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် နကဵုရမျာၚ်စန္ဒက်မာဲ ဒက်ပ္တန်အာ ကၟိန်ဍုၚ် ပံၚ်ကောံဇေတ်တ် မဍိုက်ပေၚ်ကဵု အခေါၚ်အရာ ပရေၚ်တုပ်သၟဟ် ဟီုတွံတဴမံၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုညာတ်ကေတ်ရ။ ကၟိန်ဍုၚ် ဖေဝ်ဒရေဝ် ဒဳမိုဝ်ကရေဇြဳ မတွံဂး ကံကုသိုလ်ဂကူညး၊ ညးဖန်ဖက်ကေတ်တ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။
ရံၚ်ကဵုအကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တ္ၚဲဏံမ္ဂး ညးဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲသၞောဝ်ကီု၊ ဗော်ရပ်လွဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်ကီု၊ ဂပ်ဝ်ဒးအၚပ်စိုတ် အာတ်မိက်မံၚ်ဂှ် သၞာံလအ်ကွေံကွေံရ။ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်လေဝ် ပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ် (Political Reform) ကောန်ရဲတဝ်ခွာ အလဵုအသဳပၞာန်တ္ၚဲဏံလေဝ် ဒုၚ်တဲဗြုတိုန် နကဵုရမျာၚ်ကြီု မံၚ် အရၚ်ဒက်ပ္တန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဒဳမိုဝ်ကရေဇြဳဣရ။
လုကဴသၞာံဗွဲမလအ်လ ပၞာန်ပ္ဍဲဍုၚ် က္တဵုဒဟ်မံၚ် ညောန်ကၠုၚ်ကဵု (၇၂) သၞာံကီုရ။ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်လေဝ် ဟိုတ်နူဒးဟောံဗြမ်အာ အခေါၚ်အရာ ကောန်ဂကူဇကုတုဲ ရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတးကဵု အလဵုအသဳတၠအဝဵုတအ်ရ။ ဟိုတ် ပဋိပက္ခပၞာန် က္တဵုဒှ်ကၠုၚ်ပေဲါဗ္တိုက်တုဲ အိုတ်အာမွဲက္ဍိုပ် ဒှ်ကၠုၚ်မွဲက္ဍိုပ် အိုတ်အာဟွံမာန်၊ ရုန်ဂ္စာန်မံၚ် သွက်ဂကူညး အခေါၚ်အရာညး ညံၚ်သ္ဂောံကလိဂွံအိုတ်ရ။
ဟိုတ်နူပရေၚ်ပေဲါဗ္တိုက် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ကဵု အလဵုအသဳတအ်ဂှ်တုဲ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဒှ်ဘဲဒဒိုက် ဒးဒုၚ်စသိုၚ် ပရိုက်ဘဲစုၚ်ဇဳ ကၠၚ်ဟဳဆောံလေၚ် ဒးပေၚ်မံၚ်ဒဒိုက်သောက ပရိဒေသတအ်တုဲ လၚ်ဇွောဝ်ကၠုၚ် ဍာ်မတ်လေဝ် ဟွံ အောန်ရ။ လ္ပာ်ကၟိန်ဍုၚ်ပၠန်လေဝ် ဒှ်အာဍုၚ်ဝါတ်ခဲါ လ္တူဂၠးတိဏံမွဲကီုရ။ ဆဂးဂှ် ညးမကလိဂွံလဝ်အဝဵု မၞိဟ်ဘုံလ္တူ သွာၚ်ပၞာန်တအ်ဂှ်ဟေၚ် လောဲသိုက်ဖဲသၟဳမံၚ်တုဲ ပေၚ်မံၚ်ကဵု သုခအိုတ်ရ။
ညးတၠအဝဵုပံၚ်တောဲကဵု ခရဵုနဳတအ်တုဲ ပိုန်ဒြပ်ညးတအ် သၠဲလး ကောန်ဇာတ်ညးတအ်လေဝ် ဂွံကတ်ပညာဍုၚ်မ္ၚး သွက်ဘဝညးတအ်တှေ် လောကနိဗ္ဗာန် ထေၚ်ကေတ်မံၚ်အိုတ်ရ။ ဆဂး ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဂှ် ဟွံကလိဂွံပၟိက် ခိုဟ်ဟ်တုဲ ဒးမံၚ်စံၚ်ကၠုၚ်ကီု၊ ဟိုတ်နူအလဵုအသဳတအ် ထဗိုၚ်ထောံဂြိုပ်ဆုကီု သွံထောံကပေါတ်သၟုဟ်ဓါတ် သယံဇာတတအ် ဂၠိုၚ်လောန်အာတုဲ ဥတုရာသဳတအ်လေဝ် ပြံၚ်သၠာဲအာအိုတ်ရဂှ် အတိုၚ်ဂွံဆဵုဂဗမံၚ် ဗီုဘဲကပ် သဘာဝတ္ၚဲဏံရ။
ဗီုအကာဲအရာတ္ၚဲဏံတှေ် သကိုပ်ပၞာန် ကေုာံ တၠဓနသေဌဳ ခရဵုနဳတအ်ဟီုတှေ် ဒှ်မံၚ်တသိုက်အိုတ်ရ။ ကောန်ဍုၚ် ကောန်ကွာန်တအ် ဒှ်ဒဒိုက်ဝါတ်ခဲါ ကၠောဝ်စကၠောဝ်သုၚ်ကီု ပရေၚ်ပညာလေဝ် ဟွံဂွံကတ်အဆံၚ်သၠုၚ်ၚ်ရ။ သွက် ကောန်ညးသေဌဳခရဵုနဳ သကိုပ်ပၞာန်တၠအဝဵုတအ်တှေ် ဂွံကတ်ပညာဂတာပ်ခေတ် တိုန်ဘာဗ္တောန်ပညာဍုၚ်မ္ၚးအိုတ် ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ နူဘဝဒှ်ဒဒိုက် သ္ဂောံပြံၚ်သၠာဲ သွက်ဂွံကလိဂွံ ဒှ်တသိုက်ညဳညဳဂှ် သ္ဒးကောံချပ်ရေၚ်သ္ကအ် သ္ဒးစွံပ္တန် ပရေၚ် တုပ်သၟဟ် ဒက်ပ္တန် ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကေတ်ဇေတ်တ်မ္ဂး နူဒဒိုက်အိုဿီုတအ်ဂှ် သ္ဂောံတိတ်ဗၠးအာမာန်ရ၊ လုကဴပွိုၚ် ညောန်ကဵု (၇၂) သၞာံ ဒ္ဂေတ်ဗၠေတ်ကွေတ်ဟွံခိုဟ်တအ်ဂှ် ညးမဂွံအဝဵုတအ် ထေက်ကဵုဒးသၠးထောံဂွံရ။ ကာလဂှ် မ္ဂး နူကတိုၚ်ဒဒိုက် မတွံဂး ပေဲါပၞာန်ပ္ဍဲဍုၚ် ဂွံၜိုဟ်လလမ်အာမာန်ရ။
မွဲအခိၚ်တေံ ဗီုကဵုဍုၚ်ဂျပါန်၊ ကဝ်ရဳယျာ၊ ကြုက်၊ အိန္ဒိယ၊ အာဖရိကသၠုၚ်ကျာ၊ အၚ်ဒိုဝ်နဳယှာတအ် ပၞာန်ပ္ဍဲဍုၚ်က္တူဵဒှ် ကၠုၚ်လဝ်ဖအိုတ်ရ။ တ္ၚဲဏံ ညးတအ်သၠးထောံဝါဒမဟာဂကူ (ဝါ) ဝါဒတၠအဝဵုတုဲ ဍုၚ်ညးတအ် ညိၚ်ဝတ်ၜိုဟ်သိုဟ် ဖောအ်ဗြေဝ်မံၚ်အိုတ်ယျ၊ ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲလေဝ် ဒးကေတ်စခန်လ္ၚတ်ထေက်ကီုရ။ ကာလဂှ်မ္ဂး ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဂွံတိတ်ဗၠးနူဒဒိုက်တုဲ ဂွံဒှ်အာတသိုက် အလုံမွဲကၟိန်ဍုၚ်မာန်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ တုဲကၠုၚ်ဒိတ္ထဳ (၈၊ ၁၊ ၂၀) ကောံဓရီု (Yicm) ပညဳပညပ် ဆေၚ်စပ်ကဵုတၚ်တုပ်စိုတ် လိက်ကသုက် ဓမံက်ရုပ်ရဴ ဒေံါပန်ပှော်အလုံကၟိန်ဍုၚ် ဌာနဍုၚ်ဇၞော် (နေပြည်တော်) ဒၞာဲဌာနဗဟဵု ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် ကေုာံ ညဳ သၟဟ်ကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် (NRPC) ရ။
ပ္ဍဲကောံဓရီုဂှ် လဂွံကဵုဂလာန် ဒဝ်သုကျဳမ္ဂး “ပရေၚ်ဒက်ပ္တန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ် ဒဳမိုဝ်ကရေဇြဳမ္ဂး ဒးသ္ပသ္ဇိုၚ်ကဵု အဆံၚ်တုပ်သၟဟ်ကောန်ဂကူတုဲ နူကဵုကလိဂွံသၠးပွး စဵုကဵုတ္ၚဲဏံ ပၞာန်ပ္ဍဲဍုၚ်ဟွံဟဲလလမ်မာန် သ္ဂောံနွံအဓါန်ဂၠိၚ်သ္ၚောဲဂှ် ပ္ဍဲပေဲါကောံဓရီုဏံ သ္ဒးဂၠာဲအာသွဟ်ရောၚ်” သာ်ဝွံ ညးဟီုလဝ်ဂလာန်မြော်နွံရ။
ဆေၚ်စပ်ကဵုသၞောဝ်ဖေဝ်ဒရေဝ်တုဲ မိက်ဂွံဆက်ဟီုဏာညိရ၊ သၞာံ (၂၀၁၈) ဂိတုမေ (၅၊ ၆၊ ရ) ပွိုၚ်ပိတ္ၚဲ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂကောံမဟာဇန် ပံၚ်ကောံတုဲ ကၠောန်ဗဒှ်သ္ဘၚ်သဳကၠဳ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် လ္တူဍုၚ် ရေဝ် ပ္ဍဲရုၚ်ဝေၚ်ကာယရ။ လဂွံနူပေဲါသဘၚ်ဂှ် ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် စပ်ကဵုသၞောဝ်ဖေဝ်ဒရေဝ်လေဝ် ချူဓမံက် လဝ် အတိုၚ်သၟဝ်ဏံရ။
၁။ အဝဵုအုပ်ဓုပ်
၂။ ပရေၚ်တုပ်သၟဟ်ကောန်ဂကူ
၃။ အခေါၚ်ကံကုသိုလ်ဇကု ဖန်ဖက်ကေတ်တ်
(၄) သၞောဝ်ပ္တန်ဍုၚ်တွဵုရး ဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံ ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်
၅။ ပွမသ္ဒးပါ်ပရအ်အဝဵုတွဵုရး ကေုာံ ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဖေဝ်ဒရေဝ်
၆။ သ္ဒးနွံကဵုအခေါၚ်ထၜုတ်ပ္တန် သၞောဝ်ပ္တန်ဍုၚ်တွဵုရး
၇။ ပွမမၞုံကဵု အခေါၚ်စဵုဒၞာဂကူ လၟိဟ်မအောန်
၈။ သၞောတ်သၞောဝ်ဒဳမိုဝ်ကရေဇြဳဗော်ဇဳ
၉။ ပရေၚ်တုပ်သၟဟ် တြုံ/ဗြဴ မဍိုက်ပေၚ်ကဵု အခေါၚ်အရာ ဒဳမိုဝ်ကရေဇြဳ
၁၀။ ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဟွံဂွံ သ္ပသၟိုၚ်ကဵုပရေၚ်ဘာသာ
မပ္တံမြဴသာ်ဝွံ ဂွံဗှ်ဆဵုကေတ်လဝ် ပ္ဍဲဂျာနေဝ် ပရေၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ကဵု ပဝ်လဇြဳကီုရ။
ယဝ်ကလေၚ်ရံၚ်အာ ဝၚ်အတိက်တေံမ္ဂး ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံ ဂကူဇဳ တန်တဴဖျေံမံၚ်သ္ဇိုၚ် ဗီုညးကဵုညး နန်ထဝ်က္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ် သၟိၚ်ပိုၚ်ဍုၚ် ညးကဵုညးဖအိုတ်ရ။ ဂကူညး ပရေၚ်သၠးပွးညး အရေဝ်၊ လိက်ပတ်၊ ယေန်သၞာၚ်၊ ရာဇာဝၚ်ညး နွံတဴ အိုတ်ရ။ ဆဂးဂှ် အခိၚ်ဨကရာဇ် ပဒေသရာဇ်ဗမာ ဇြဟတ်ဇၞော်ကၠုၚ်တှေ် သၠဲတိ ဗ္တိုက်သီကေတ် တိဍာ်ညးတၞဟ် ပိုၚ်ပြဳလဝ်တအ်အိုတ်ရ။
ကောန်ဂကူမ္ဒးဒုၚ်သီပၠံၚ်ဏာ လိက်ဍုၚ်ဂှ်လေဝ် အခိၚ်ဇြဟတ်ဇကုပေၚ်ကၠုၚ်မ္ဂး ကလေၚ်တဝ်စၞေဟ်ပၠန်ဂတး ကေတ်တုဲ ကလေၚ်ဒက်ပ္တန် ကၟိန်ဍုၚ်ဇကုပၠန်ရ။ ပၞံၚ်မွဲပလော ကကၠဴ မွဲပလောလေဝ် ဟီုမာန်ရ။ စိုပ်ကၠုၚ်ဗွဝ်ကၠံ (၁၉) ညးသၠဲတိအၚ်္ဂလိက်တအ် ဗ္တိုက်သီကေတ်ထောံ ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲတအ် အလုံဂကူသီုဖအိုတ်ဂှ် သ္ဒးစိုပ်အာသၟဝ်တဲ ဂကူအေၚ်္ဂလိက်တအ်ရ။
ကာလအၚ်္ဂလိက်တအ် ဗ္တိုက်သီဍုၚ်ပိုဲဏံဂှ် မွဲဒမြိပ်ဓဝ်ဟွံသေၚ် ခရေတ် (၁၈၂၄) အၚ်္ဂလိက်ကဵုဗၟာ ဒှ်ပၞာန်ဂှ် ညးတံ သီဂွံ ဍုၚ်မန်ကဵု ဍုၚ်ရခေၚ် (၁၈၅၄) သီဂွံဍုၚ်ဗၟာ သ္ကုတ်လ္တူဟီုကၠာလေဝ် ဆဂး ဒေသကောန်ဍုၚ်အရၚ် တန်တဴမံၚ်လ္တူဒဵုတအ် စိုပ် (၁၈၉၆) ဏံမ္ဂး ညးတအ်ဂွံသီဗ္တိုက်ကေတ်မာန်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်တိဗလး မန်၊ ရခေၚ်၊ ဗၟာ (Burma propar) ညးတအ်အုပ်ဓုပ်ပ္တန်သၞောဝ်မွဲဗီု ဒေသကုန်ဒဵု သေံ၊ ကချေၚ်၊ ချေၚ် (From tier Areas) ညးတအ်အုပ်ဓုပ်ပ္တန်လဝ် သၞောဝ်တၞဟ်ခြာရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။ ဗီုလဵုအၚ်္ဂလိက်တအ် ဖန်ဓဇက်လဝ်သၞောဝ်ရော? ဟီုတှေ် (၁) ပ္ဍဲ (၁၈၉၅) ညးတအ် ချူပ္တန်လဝ်သၞောဝ် (Kachin hills Tribes Regulation) ဒေသဂကူကချေၚ် တန်တဴမံၚ် ပ္ဍဲဒေသကုန်ဒဵုကီု (၂) ဒေသချေၚ်ဂှ် ခရေတ် (၁၈၉၆) (Chin Hills Tribes Regulation) ကီု ပ္ဍဲခရေတ် (၁၈၈၈) (shan state Act) ချူပ္တန်ကၠုၚ်သၞောဝ်နွံတုဲ စိုပ် (၁၉၂၂) ဂှ် ကလေၚ်ချူပလေဝ် သၞောဝ် (Federated shan state) ဂကူမန်၊ ဂကူရခေၚ်တအ်ဂှ် နူကၠာအၚ်္ဂလိက် တအ် ဟွံလုပ်ပိုၚ်သီ ဗ္တိုက်ကေတ်ဍုၚ်ဏီတေံရ။ ဂကူဗၟာတအ် သီုကေတ်လဝ်တိဍာ် ဍုၚ်မန်၊ ရခေၚ်တအ် သီုဖအိုတ်ရ။
ဆဂး တၟေၚ်မွဲသာ်ဂှ် တွဵုရးကရေၚ်ဍာဲ ဒှ်မံၚ်ဍုၚ်သၠးပွးဏောၚ် အၚ်္ဂလိက်တအ် ကဵုလဝ်အခေါၚ်အုပ်ဓုပ် ဖန်ဖက် ကေတ်တ်ဏောၚ်၊ ဒှ်ဍုၚ်သၠးပွးမွဲရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကၠာပၞာန်ဂၠးတိအလန်ဒုတိယ ဟွံက္တဵုဒှ်ဏီတေံလေဝ် ဍုၚ်ကရေၚ်ဍာဲ (ကယာ) ဂှ် ဂွံလဝ်ဗၠးၜးတုဲတုဲမံၚ်ရ။ ပၞာန်ဂၠးတိတုဲဒှ်အာတုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာတအ် သဳကၠဳကၠုၚ် တၞဟ်နကေတ်ဗၠးၜးမွဲစွံ၊ ပံၚ်ကောံဒက်ပ္တန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ် ချပ်ကၠုၚ်ကဵု ချေၚ်၊ ကချေၚ်၊ သေံတအ်အိုတ်ရ။
ပ္ဍဲ (၁၉၄၇) ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳဂှ် ကလိဂွံကၠုၚ်တၚ်တုပ်စိုတ် ကုကောန်ဂကူ လ္တူဒဵုတုဲ ကေတ်သၠးပွးမွဲစွံ ထပက်ကၠုၚ် လဝ်စၟတ်တဲ ပ္ဍဲဍုၚ်ဗေန်လုၚ် ပံၚ်ကောံကၠုၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဗၟာအိုတ်ရ။ ဆဂးဂှ် နာဲအံၚ်ဆာန် ဒးဒုၚ်ပန်ဂစိုတ် ထောံတုဲ အတိုၚ်တုပ်လဝ်စိုတ်မူဝါဒ ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဂှ် ဒှ်အာသၟးသၟးဖအိုတ်ရ။ သေံ၊ ချေၚ်၊ ကချေၚ်၊ ကရေၚ်ဍာဲ တအ် ဒးကၠုၚ်အလီ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တုဲ နကဵုသၞောဝ်ပ္တန်ဍုၚ်မွဲသၞောဝ်ဓဝ် ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚကကောံဇေတ်တ်ဟွံမွဲတုဲ ပၞာန်ပ္ဍဲဍုၚ် က္တဵုဒှ်ကၠုၚ် စဵုကဵုတ္ၚဲဏံ ဂွံဆဵုကေတ်ရ။
အနာဂတ်ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲ မိက်သ္ဂောံဇၞော်မောဝ်တောတဴမ္ဂး ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ် (ဝါ) ကၟိန်ဍုၚ်ကောံဇေတ်တ်၊ မၞုံကဵုအဝဵု ကမ်ကုသဵုဂကူညး၊ ညးဖန်ဖက်ကေတ် ယဝ်နွံတှေ် ပရေၚ်ပညာကီု၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ကီု၊ ပရေၚ်ကွတ်စက် ဂတာပ်ခေတ်ကီု ဍိပ်ဍဴသွက်ဒးဟီုဟွံမွဲရ။
ဟိုတ်နူညးဂွံအဝဵုတံ ရပ်လဝ်မဟာဝါဒဳတုဲ ပေဲါပၞာန်ပ္ဍဲဍုၚ် ဂၠိၚ်သ္ၚောဲကၠုၚ်တုဲရ၊ သၞာံ (၂၀၂၀) ဏံ ဂကူမန်တအ် ကေတ်အခေါၚ်အရာ နကဵုဆန္ဒမာဲမွဲမ မတိတ်ကၠုၚ်နူဂၠံၚ်သြိုဟ်ဂှ် စုတ်မာဲကဵု ဗော်ညဳသၟဟ်မန်ညိ၊ ဗော်ညဳသၟဟ်မန် ကလိဂွံဒှ်အမာတ်ဂၠိုၚ်မ္ဂး ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲ သွက်ဂွံဒက်ပ္တန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ် ဒဳမိုဝ်ကရေဇြဳဂှ် အကာဲအရာခိုဟ် မံက်တိုန် မာန်ဏောၚ်ဂှ် စှေ်စိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မမာဲမန်ဂှ် ကဵုဒှ်သွက်အခေါၚ်အရာမန်ညိအဴ။
နိဿဲ – NCA လမ်းကြောၚ်းနှၚ့် ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောၚ်စုတည်ဆောက်ရေး (အ္စာကၞေဟ်) သစ္စာမွန် ချူလဝ် ပ္ဍဲဂျာနေဝ် (FAPC) ၊ မြန်မာ့လက်ရှိအခြေအနေနှၚ့် ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီ နိုၚ်ၚံထူထောၚ်ရေး (သူရိယနေဝန်း) VOL (1) No (257) 2o th. July 2019 (အ္စာကၞေဟ်) ဒေါက်တာတိုးမြၚ့်
