သ္ကုတ် (၁)
ဗညာအံၚ်
ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာပိုဲဏံ ကလေၚ်ရံၚ်အာ ဝၚ်ပၞာန်သီကၠုၚ်အဝဵုမ္ဂး ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၆၂) ကဵု (၁၉၈၈) ပၞာန်သီကၠုၚ်အဝဵု ဂွံ (၂) ဝါဣရဒှ်တုဲ ဒးဒုၚ်အုပ်ဓုပ်ကၠုၚ် သၟဝ်သၞောတ်တၠအဝဵုပၞာန်ဂှ်လေဝ် အခိၚ်ကာလဍေံ ညောန်ကဵု (၅၀) သၞာံကီုရဏောၚ်။
လၟုဟ်လေဝ် အဃောညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဒးဒုၚ်ဒၟံၚ်ဘဲကပ်ယဲ ကိုဝ်ဝေဒ် (၁၉) ကရောံညးဂၠးတိဂှ် ဒပ်ပၞာန် သီကေတ်အဝဵု နူတဲအလဵုအသဳညးဍုၚ်ကွာန်တံ ရုဲစှ်ပ္တိုန်လဝ်ဂှ်တုဲ ဂွံကလေၚ်ဆဵုကေတ် သံသာပၞာန်သီအဝဵု မွဲဝါပၠန်ဂှ် ညိလေဝ်ဟွံမိပ်စိုတ်လးလး။
အကြာအလဵုအသဳကဵု ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ၊ အကြာဂကောံရပ်လွဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံကဵု ဒပ်ပၞာန်၊ တုဲတှေ် အကြာဒပ်ပၞာန်ကဵု အလဵုအသဳညးဍုၚ်ကွာန်တံဂှ် ရံၚ်ကဵုပရေၚ် ဆက်ဆောံ လ္ပာ်ပၞာန်-လ္ပာ်အရာပ်တုဲ ဟီုဂးဒၟံၚ် ဒက်ပ္တန်ဓဝ်ညဳသာသၟဟ်သၟန် ကောန်ဂကူဏောၚ်ဟီုဂှ် ဂၠံၚ်ကၠက်ဒၟံၚ်ဖိုဟ်တုဲ အခိုက်ကၞာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂၠာဲသွဟ်နကဵုပေါဲဆဵုဂဗသဳကၠဳ တက်ကျာဂှ်လေဝ် ဍိုန်လျဒၟံၚ် အလုံမွဲဂရိပ်ဝၚ်ရ။
ယဝ်ရံၚ်အာ ခေတ်ပါလဳမာန် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတေံမ္ဂး ပ္ဍဲအရာကၠောန်ကၠုၚ်ပေါဲရုဲမာဲ ကာလကၠာဒစးဒုၚ် ဗၠးၜး ၁၉၄၇၊ ကာလဂွံဗၠးၜးတုဲ (၁၉၅၁၊ ၁၉၅၆၊ ၁၉၆၀) တံဂှ်မ္ဂး ဗော် ဖ ဆ ပ လ (ဖက်ဆစ်ဆန်႔ကျၚ်ရေးနှၚ့် ပြည်သူ႔လွတ်လပ်ရေးအဖွဲ႔ချုပ်) သ္ကိုပ်ပၞာန်အံၚ်သာန်က္ဍိုက်ပ် ပ္တန်လဝ်ဂှ်သၟးရ ဇၟာပ်ပ်ပြိုၚ် ဇၞးမာန်ကၠုၚ် ပိုတ်တ် ဟီုစဂွံ။
ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၄၈) တေံ ဂွံသၠးပွး နူအလဵုအသဳအၚ်္ဂလိက်တုဲဗက် ၜိုတ်ဂိတုမာတ်ကြပ်အိုတ်ဂှ် ဗော်ကန်မျူဏေတ်ဍုၚ်ဗၟာ တိတ်အာဂြိုပ်တုဲ ဗွဲကြဴဏံ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံလေဝ် ရပ်လွဟ် ဒဴတိတ်ဂြိုပ် ကီုရ၊ ပပ္တံနူအခိၚ်ဂှ်တုဲ ပၟတ်ပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ် တူထၞာန်ကၠုၚ် ဒဵုတွဵုတ္ၚဲဏံရ။
အခိၚ်တေံ သွက်ကောန်ဂကူ ဒေသလ္တူဒဵု ကချေၚ်၊ ချေၚ်၊ ကရေၚ်ဍာဲ၊ သေံတံဂှ် သ္ပသမ္တီ ပံက်ကဵုတွဵုရး အတိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေပ္တန်ဍုၚ် (၁၉၄၇) ဂှ်တုဲ သွက်ကောန်ဂကူ နွံပ္ဍဲတိဗလး မန် ၊ ကရေၚ်၊ ရခေၚ် လ္ပာ်ဍုၚ်ဇၞော် ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဂှ် ဟွံပံက်ကဵု တွဵုရးရ။
ဒၟါနူဂှ်ရ တွဵုရးသွက်ဂကူဇကု ညံၚ်ဂွံမံက်ကီုဂှ် ကောန်ဂကူတံဏံ အာတ်မိက်ကၠုၚ် ပ္ဍဲအလဵုအသဳ ဖ ဆ ပ လ ဂၠိုၚ်ကဵုဝါကီုလေဝ် ဟိုတ်နူဟွံဂွံဂှ်ရ အိုတ်ကၞောတ် ရန်ကဵုသွက်ဂွံပ္တန်တွဵုရး မဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵု သၞောတ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ်တုဲ ဒးရုဲကၠုၚ် ဂၠံၚ်တရဴရပ်လွဟ်ဏောၚ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂးရ။
အခိၚ်တေံဂှ်မ္ဂး ဗော်ကန်မျူဏေတ်ဍုၚ်ဗၟာ၊ ဗော်ကန်မျူဏေတ်အလာံဍာဲ၊ ဂကောံပျဳဒုယျေဝ်ဗဝ်၊ ဒပ်(ဘားမားရိုၚ်ဖယ်)၊ သပုန်ရခေၚ်မူဂျာဟေတ် ကေုာံ ဒပ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် မပ္တံဒပ်စဵုဒၞါ ကောန်ဂကူကရေၚ် KNDO-ဗော် KNU၊ ဒပ်စဵုဒၞါကောန်ဂကူမန် MNDO၊ ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်၊ ဒပ်သေံ၊ ကယျာ၊ ရခေၚ်၊ ပအိုဝ်တံလေဝ်နွံ၊ သၟာၚ်နူဏံ ဒပ်ကူမေန်တာန် ဒဴကၠုၚ်နူဍုၚ်ကြုက်တေံလေဝ်နွံတုဲ ဂကောံရပ်လွဟ်တံ နွံဒၟံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ရ။
ပ္ဍဲအကာဲအရာပၟတ်ပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ် ဂဵုက္ဍတ်ဒၟံၚ် နကဵုရမျှာၚ်လွဟ်အမၠံက်ဂှ် ဗော်အလဵုအသဳ ဖဆပလ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဥူနုသ္ပက္ဍိုပ် ဒးဂစာန်ပြိုၚ်ကဵု ဗော် ပ မ ည တ (ဒပ်ပံၚ်ကောံပရေၚ်ညဳသၟဟ် ကောန်ဂကူဍုၚ်ပံၚ်ကောံ မစန်လဝ် နကဵုဂကောံနာနာ မပ္တံဗော်ဗၟာ ‘တို႔ဗမာအစည်းအရုံး’၊ ဂကောံပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ၜိုတ်နွံ၊ ဂကောံသၟာဗ္ၚ၊ ဂကောံသၟာကမၠောန်ၜိုတ်နွံတံ) ရ။
ဒပ်ပံၚ်ကောံ (ပမညတ) လုပ်ပြိုၚ် နကဵုရမျှာၚ်ကမြဴ ဗဒေံါပေါဲပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ်၊ ဒက်ပ္တန်ဓဝ်ၜိုဟ်လလမ် အပ္ဍဲဍုၚ်ရ၊ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ဒပ်ပျူသဝ်ထဳ မစန်ပကောံလဝ် နကဵုဇြဟတ်သွာၚ်ဒပ် သွာၚ်ဗၠာဲသၟိၚ် သီုကဵုသွာၚ်အုပ်ဓုပ်တံဂှ် ထံက်ဂလာန်ကဵုဇြဟတ် ကုဗော်ဖဆပလတုဲ ဖဆပလ ဇၞးကၠုၚ်မာဲရ။
ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ကလေၚ်ရံၚ်အာ ပေါဲရုဲမာဲခေတ်ပါလဳမာန် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတေံမ္ဂး နူကဵုဒပ် ဟိုတ်နူကဵုဇြဟတ် ထံက်ဂလာန် ကုဗော်ဖဆပလဂှ်ရ ဇၟာပ်ပေါဲရုဲမာဲ ဗော်ဖဆပလရ ဇၞးဒၟံၚ်မာဲလၟိုန်ဂှ် ဒှ်အရာတၟေၚ်ၚ်မွဲ ဟွံသေၚ်ရ။
အခါစိုပ်သၞာံ (၁၉၅၈)၊ ဂိတုမေ (၇) ဂှ် နူကဵုရေဒဳယောမွဲတဆံၚ် သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဥူနု ဟီုမြော်ဂလာန် ကုရဲဂကောံရပ်လွဟ် နွံအပ္ဍဲဂြိုပ်တေံ သွက်ဂွံဇိုတ်ကၠေံ ဓဝ်အာဃာတရ။
ဟီုဂလာန်သာ်ဂှ်တုဲ ခြာဟွံလအ် ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်၊ ဂကောံယျေဝ်ဗဝ်ဖျူ၊ ဗော်ကန်မျူဏေတ်ရးသေံ၊ ရခေၚ်၊ ပအိုဝ် ကေုာံ ဗော်ကန်မျူဏေတ်ဍုၚ်ဗၟာ လ္ၚဵုတံလေဝ် လုပ်ဖျေံလဝ်လွဟ်ကီုရောၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကၠုၚ် ပ္ဍဲစၟတ်သမ္တီဝၚ်ရ။
(၁၉၅၈)၊ ဂိတုဂျူလာၚ် (၃၁) ဂှ် ရန်ကဵုသွက်ဓဝ်ၜိုဟ်လလမ်အပ္ဍဲဍုၚ် ကေုာံ သွက်ဂွံဇိုတ်ကၠေံ အာဃာတ ညးသ္ကံဂှ်တုဲ ကုဗော်လုပ်ကၠုၚ်တံဂှ် ကဵုအခေါၚ်တန်တဴ ဗဗွဲသၞောဝ်ဏောၚ် ကုသမ္မတဍုၚ် ဆက်ဟီုမြော်ဏာဂလာန် သာ်ဏံပၠန်ဂှ် ဂကောံပျဳဒုယျေဝ်ဗဝ်လေဝ် လုပ်ဖျေံလွဟ် ပ္ဍဲဒပ်ပၞာန် မကြပ်ညောန်ကဵုဇကုတံရ။
ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ဂကောံရပ်လွဟ်တံ ဒဴတိတ်ဂြိုပ် လုပ်ကၠုၚ်ပေါဲဗ္တိုက်ရပ်လွဟ် ပွိုၚ်စှ်သၞာံစှ်ဗြဲ ကုအလဵုအသဳဂှ် ဒုၚ်တဲဂလာန်အလဵုအသဳ လုပ်ဖျေံကၠေံလွဟ်အိုတ်တုဲ တန်တဴကၠုၚ် နဒဒှ်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မလုပ်ကဵုသၞောဝ်ရ။
ဗွဲကြဴဏံ ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၅၈) ဂှ်ရ ပ္ဍဲဂကောံဇၞော် ဖဆပလဂှ် ရဲအးၚး (သန်႔ရှၚ်ဖဆပလ) ကဵု ရဲတန်ကြန် (တည်မြဲဖဆပလ) ပၠံၚ်ခုၚ် ပၠံၚ်အဝဵုညးသ္ကံ ဒဵုကဵုပ္ညဳညးသ္ကံဟွံဂွံတုဲ ပါ်ထ္ကးအာရ၊ ဒၟါနူဂှ်ရ စိုပ်ဂိတုအံက်တဝ်ဗာဂှ် သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဥူနု ပအပ်ထောံအဝဵု ကုဂအုပ်က္ဍိုက်ပ်ပရေၚ်စဵုဒၞါဒပ်ပၞာန် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်နေဝေန် နဒဒှ်ညးဇၞော် အလဵုအသဳမၚ်သ္ၚိရ။
ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲကဵုရဲဖျေံလဝ်လွဟ်တံဂှ်လေဝ် ဗော်ကန်မျူဏေတ်ရးသေံဂှ် ကလေၚ်တိတ်ဂြိုပ် ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၆၀) ဂှ်တုဲ ပံက်ကၠုၚ် ဒပ်ပံၚ်ကောံရးသေံ SURA ၊ ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၆၁) ဂှ်ပၠန် ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကချေၚ် မံက်တိုန်ကၠုၚ်မွဲဂကောံပၠန်၊ ဗော်ပၠတရဴလုပ်ဖျေံလွဟ်ဂှ် နာဲယှိုဲကျေန် ဟွံစှေ်စိုတ်တုဲ ဆက်ပံက်တိုန် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ။
ပ္ဍဲလက်ထက်သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်နေဝေန် ဒှ်အလဵုအသဳမၚ်သ္ၚိဂှ် ရပ်ကရေပ်ဓရတ် ကုစဴဖာသေံတံ၊ ဒူဝါ ကချေၚ်တံ၊ စဴဖျာဒေသကရေၚ်ဍာဲတံ ကဵုသၠးကၠေံအဝဵုအတေၚ်တုဲ ပြသၞာပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ် ဇၞော်ဂၠိုၚ်တိုန်က္ဍၚ်ရ။
ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲ (၁၉၆၀) အလဵုအသဳမၚ်သ္ၚိ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်နေဝေန် ကၠောန်ဗဒှ်ကဵုဂှ် ဂကောံ ဖဆပလအးၚး ရဲဥူနုတံ ဇၞးမာဲ က္လိဂွံ (၅၂ ဒဿမ ရ) က္ဍိုပ်ကၠံတုဲ ပ္ဍဲကဵုဒၞါဲအမာတ်ကၠတ်ထဝ် နွံ (၂၅၀) ဒၞါဲဂှ် က္လိဂွံဒၞါဲအမာတ် (၁၅၇) ဒၞါဲရ။ ဂကောံဖဆပလတန်ကြန်ဂှ် ဂွံဒၞါဲအမာတ် (၄၂) ဒၞါဲဓဝ်တုဲ ဒၞါဲအမာတ် မသှေ်ဒၟံၚ်တံဂှ် ဗော်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် သေံ၊ ရခေၚ်ကဵု မန်တံ က္လိဂွံရ။
ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ဂကောံဖဆပလအးၚး ရဲဥူနုတံ တိုန်ဒှ်အလဵုအသဳရ။ နာဲအံၚ်ထောန် ဥက္ကဌဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန် ဇၞးမာဲ နဒဒှ်ညးစၞးကၠတ်ထဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် နူဒေသပွိုၚ်ဍုၚ်ကျာ်ခမဳတုဲ ပ္ဍဲဂကောံအလဵုအသဳဥူနုဂှ် ဥက္ကဌနာဲအံၚ်ထောန် က္လိဂွံဒၞါဲ တိုန်ဒှ်ဝန်ဇၞော် ပရေၚ်ဟံၚ်ပြာ်ကဵု ကလေၚ်ဖျေံဒၞါဲဝါဲ ကေုာံ ဝန်ဇၞော်ကေၚ်ကာမန်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် သွက်မန်ကဵု ရခေၚ်ဂှ် အလဵုအသဳ ဟွံပံက်ကဵု တွဵုရးဏီဖိုဟ်။
သၞာံ (၁၉၆၁)၊ ဂိတုအဝ်ဂါတ် (၂၆) ဂှ် ဍုၚ်ဗၟာဏံ စၟတ်သမ္တီ နဒဒှ်ဍုၚ်ဗုဒ္ဓဘာသာဏောၚ် ဟိုတ်နူ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဥူနု လလောၚ်ပ္တိတ်သာ်ဏံကီု၊ ပ္ဍဲလိက်ကသုက် စၟတ်သမ္တီပယျဵုၜါဍုၚ် (ကြုက်-ဗၟာ) ဂှ်လေဝ် ဒေသဖဳမဝ်၊ ဂဝ်လာန်၊ ကာန်ဖာန် လုပ်အဝေါၚ်တွဵုရးကချေၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူပအပ်စုတ်ဏာ ပ္ဍဲပယျဵုကြုက်ကီုတုဲ ပေါဲထ္ၜးဆန္ဒ က္တဵုဒှ်ကၠုၚ် ဇၟာပ်ဒၞါဲရ။
တုဲပၠန် ပ္ဍဲသၞောဝ်ဥပဒေပ္တန်ဍုၚ် (၁၉၄၇)၊ အခန် (၁၀) ဂှ် တွဵုရးသေံကဵု တွဵုရးကယာ ၜါတွဵုရးဏံ ကၠောန်သ္ပပေါဲကေတ်ဆန္ဒညးဍုၚ်ကွာန်တုဲ ပါ်တိတ်မ္ဂး အခေါၚ်ပါ်တိတ်နွံ ဂးလဝ်သာ်ဏံရ။
ရံၚ်အာမွဲလ္ပာ်ပၠန်မ္ဂး နူကဵုအခိၚ်ဂွံသၠးၜး (၁၉၄၈) တေံ ဒဵုကဵု (၁၉၆၂) ဂှ် ပ္ဍဲကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ်၊ ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်တံဂှ်မ္ဂး ဍုၚ်မ္ၚးမ္ၚးတံကဵု ကောန်ဍုၚ်သၟာၚ်တံ ရပ်လဝ်ဇုက်လ္ပာ်လက္ကရဴတုဲ လုပ်ပြံက်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကေၚ်ကာဍုၚ်ဏောၚ် သာ်ဏံသၟးရ ရဲဒပ်ပၞာန်တံ သ္ၚဳဂၠိပ် ဟီုဂးကၠုၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်။
အလဵုအသဳ ဂွံကၠုၚ်အဝဵုအဆက်အဆက်တံဂှ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဏံ လညာတ်ဂကူက္ဍန်ကွေံကွေံ ဟီုဂးကၠုၚ်သာ်ဏံတုဲ လ္ပာ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံလေဝ် အလဵုအသဳအဆက်အဆက်တံဏံ ရပ်လဝ်ဝါဒမဟာဂကူဏောၚ် ကလေၚ်ဟီုဏာကီုရ။
သၞာံ (၁၉၆၂)၊ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ (၂၄) ဂှ် ရန်ကဵုသွက်ဂွံပလေဝ် ဥပဒေဒက်ပ္တန် ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဖေဝ်ဒရေဝ် ဂးတုဲ ကၠောန်သ္ပကၠုၚ် သ္ဘၚ်သဳကၠဳကောန်ဂကူရ၊ ပ္ဍဲဂိတုမာတ် (၁) ဂှ် ကၠောန်သ္ပကၠုၚ် ပေါဲသဳကၠဳ မူဖေဝ်ဒရေဝ် ပ္ဍဲကဵုဗ္ဒမ် (ၝောံခန်) ရုၚ်ဗလးရမျှာၚ် ရေဒဳယောဗၟာ ပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ရ။
မွဲအဆက်ဓဝ် ဂိတုမာတ် (၂) ဂှ် နကဵုအမိၚ်သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်နေဝေန် ဒပ်ပၞာန်သီကေတ်အဝဵုတုဲ ရပ်ထိၚ်ထောံ သမ္မတမာန်ဝေန်မိုၚ်၊ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဥူနု ကေုာံ ဝန်ဇၞော်တၞဟ်ဟ် (၅) တၠ၊ နာဲဗ္စာဇၞော် နူရုၚ်သ္ၚိကၠတ်ဇၞော် (တရားလႊတ်တော်ချုပ်၏ တရားသူကြီးချုပ်) ကဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သေံ၊ ကရေၚ်ဍာဲတံ ၜိုတ် (၃၀) တၠပြၚ်။
အလဵုအသဳသီအဝဵုတုဲ နူကဵုရေဒဳယောဗၟာမွဲတဆံၚ် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်နေဝေန် မြော်ဂလာန်သာ်လဵုရောဟီုမ္ဂး “ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံ စိုပ်အာအဆံၚ်လီုလာ် ထ္ကးပါ်တုဲ ပဲါဟွံဗၠး ဒးကလေၚ်ထိၚ်ထောံ” ထ္ၜးလဝ်ဟိုတ်သာ်ဏံရ၊ ပ္ဍဲလိက်ပရေၚ်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံမ္ဂး “ညိပၠန်ရ ၜိုတ်ၜါၝောံတဲပၠန်တှေ် ကၟိန်ဍုၚ်ဒတုံစှေ် ဇြဟ်ဏောၚ်၊ ဒၟါနူဂှ်ရ ဒးကလေၚ်တံၚ်ဂြဲကေတ်” ဂးလဝ်သာ်ဏံဂှ်လေဝ် ဂွံလ္ၚတ်လဝ်ရအဴ။
