အံက်သာ (တံၚ်ပရၚ်)
အခိၚ်နာဍဳ ပေၚ်အာဘာ်နာဍဳတုဲ တြၚ်မဒဝ်ဂအေပ်လဝ်ဂှ် ဗၠာဲသၟိၚ်တံ ကၠုၚ်ခ္ဍံက်ရ၊ ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳ တိတ်အာနူဗ္ဒမ်တုဲ ဥူဝေန်မျေအ် လုပ်ကၠုၚ်ရ။ ဥူဝေန်မျေအ်ဂှ် နူကဵုဒးဒုၚ် ရပ်ထိၚ်သီအဝဵုတုဲ စဵုကဵုအခိၚ်လၟုဟ်ဏံ ပရိုၚ်ပရေၚ်မ္ၚးတေံ မုဒှ်မံၚ် မုဟွံဂွံတီလဝ်ရဂှ် ညးလဴကဵု ညးရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ်တံရ၊ “နူစတမ်တေံ မၞိဟ်ဂွံဗက်ရေၚ်တၠုၚ်ကဵု ဂဗုတ်ညးဟၟဲရောၚ် ညးစှေ်စိုတ်တုဲ ဂဗုတ်ညး ညးဗက်ကေတ် ဟီုကၠုၚ်လဝ်ရ၊ ဆက်အာ အတိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေညိ သာ်ဏံ ဥူဝေန်မျေအ် ဗကန်ကဵု ဂကောံရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ်တံရ။ တုဲပၠန် လက္ကရဴအိုတ်ဂှ် ဒံက်တာအံၚ်မျဵုဝေန် လုပ်ကၠုၚ်ရ၊ ဂလာန် တၟေၚ်တၟဟ် မုဟွံဟီုမွဲသာ် ဗွဲမဍုက်ကေဝ် တက်ကျာကဵု ညးမရေၚ်တၠုၚ် ဂဗုတ်ညးတေံ ဥူတိၚ်လှာၚ်ထောန်ရ။ ဂကောံရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ်တံဂှ် မံၚ်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဗ္ဒမ်ဂှ်တုဲ ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳကဵု ဥူဝေန်မျေအ်ဂှ် ကော်နၚ်နူလဵု၊ က္လေၚ်ပ္လံၚ်ဖျဴဏာ ဒၞါဲလဵုဂှ် ဟွံဂွံတီကေတ်ရ။
ရုၚ်သၞောဝ်ဓဝ် သွက်ညးတာလျိုၚ်သၠုၚ်အိုတ်
သၞာံ (၁၉၆၂) တေံ ဗိုလ်ဇၞော်နေဝေန် သီအဝဵုတုဲ ထိၚ်ရပ်ဏာလဝ် သမ္မတမာန်ဝေန်မံၚ်၊ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဥူဏုဂှ် ဗီုပြၚ်ရုၚ်သၞောဝ်ဓဝ်ဟွံသေၚ်၊ ဣဏံဂှ် ဒှ်ရုၚ်သၞောဝ်ဓဝ်ခေတ်တၟိ သွက်ဂွံ စၟဳစၟတ်ညးတာလျိုၚ် အဆံၚ်သၠုၚ်အိုတ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ် ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳကဵု ဥူဝေန်မျေအ်တံ ဗွဲတၟေၚ်တုဲ သွက်ဂွံဒးစှေ်စး ဟွံစှေ်ကဵုသဘဴဓဝ် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရောၚ်။
ရုၚ်သၞောဝ်ဓဝ် ဂၞန်ကၠအ်လၟိဟ် (၁) ဝွံ ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲမ ပ္ဍဲဗ္ဒမ်မွဲဗ္ဒမ်ဂှ် ကၠောန်ပလေဝ်ပလေဝ်လဝ် ဗီုပြၚ်ရုၚ်သၞောဝ်ဓဝ်တၟေၚ်တုဲ ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ တၚ်ကဵုလဝ်ယၟု “ရုၚ်သၞောဝ်ဓဝ်တၟေၚ်” သာ်ဏအ် ကဵုလဝ်ယၟုရ။ ပ္ဍဲဗ္ဒမ်ဂှ် ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳ၊ ဥူဝေန်မျေအ်၊ ဒံက်တာမျဵုအံၚ်တံ ဍေံကဵုဂ္ဇအ်လဝ် ကြပ်ပ်ညးသ္ကံတုဲ လက္ကရဴညးတံဂှ် ဗၠာဲသၟိၚ်ဗြဴမွဲတၠ ကေုာံ ဗၠာဲသၟိၚ်တြုံမွဲတၠ ဒတဴဒၟံၚ်ရ။ မွဲချိုန်ခဏဍောတ်ဂှ် အ္စာတက်ဗီု နူကဵုဌာန်ပရိုၚ် အလဵုအသဳတံ လုပ်စိုပ်ကၠုၚ်တုဲ လုပ်တက်ဗီုရ။ ဂကောံရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ်တံဂှ် စိုတ်ချဳမံၚ်အိုတ်ရ။ အခိၚ်လေဝ် အောန်လောန်အာတုဲ ပ္ဍဲဗ္ဒမ်စၟဳစၟတ်ဂဗုတ်ဏံ စုတ်လဝ် CCTV နွံ/ဟၟဲဂှ် ဟွံဂွံပသတိရ၊ ပ္ဍဲဗ္ဒမ်ဆဵုဂဗလဝ် အလန်ကၠာဂှ်ရ စုတ်လဝ် CCTV ဂွံဆဵုကေတ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုရုၚ်သၞောဝ်ဓဝ်ဂှ် နာဲဗ္စာ နူကဵုပွိုၚ်ဍုၚ်ဇမ္ဗုသဳရိ နာဲဗ္စာ ဥူမံၚ်ၚ်လွေန်၊ ညးတာလျိုၚ် ဥပဒေ (၃) တၠ၊ တခဳဗှ်လိက်ဂတ (၂) တၠ ကေုာံ ညးရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ် (၆) တၠတံ နွံတဴရ။ ညးရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ်တံဂှ် ဥူဃေန်မံၚ်ဇြဝ်၊ ဥူကျဳဝေန်၊ ဒဝ်မေန်န်သိုဝ်၊ ဥူတေဝ်မံၚ်မံၚ်၊ ဒဝ်သာန်မာလာညောအ် ကေုာံ ဥူတိၚ်လှာၚ်ထောန်တံ မဒှ်ရ။ ပ္ဍဲအရာစၟဳစၟတ်ဂှ် နာဲဗ္စာဂှ် စကာဝေါဟာ ကော် “အာန်တဳ ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳ” တုဲ လက္ကရဴဂှ် ကော်ဆ “အာန်တဳ” သၟးရ။ နာဲဗ္စာဂှ် က္လေၚ်ရုဲကၠေံတ္ၚဲ က္လေၚ်ချိၚ်ရုၚ်တၟိ ပ္ဍဲဂိတုဂျောန် (၇) ဂှ်တုဲ လအ်ဗၞတ်စှ်မိနေတ်ဟေၚ် စၟဳစၟတ်တုဲဒှ်အာရ။
ပရေၚ်စၟဳစၟတ်သၞောဝ်ဓဝ် အာစိုပ်ဒတုဲတုဲ ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳ ၊ ဥူဝေန်မျေအ်၊ ဒံက်တာမျဵုအံၚ် ညးတံကဵုညးတံ ဟီုဂးပရေၚ်ထတ်ယုက်ညးသ္ကံ အကြာမက္လိဂွံ အခိၚ်မွဲလ္စုတ်ဂှ်ရ။ အခိၚ်ဂှ် ညးတံ ဒးဒုၚ် ရပ်ထိၚ်လဝ် ညောန်ကြပ်ကဵုပေၚ် ပွိုၚ် (၄) ဂိတုရ။ ဣဏံဂှ် နူကဵုစသီအဝဵု (၁၀၀) တ္ၚဲပြၚ်တုဲ ညးတံ ဂွံအခေါၚ်ဆဵုဂဗညးသ္ကံ အလန်ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။
အဃောတက်မံၚ်ကျာဂှ် ဗၠာဲသၟိၚ်တံ ကၠုၚ်ကော်ဏာ ညးတံမၞိဟ်ပိတၠရ။ ဂကောံရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ်တံ သှေ်မံၚ် ပ္ဍဲဗ္ဒမ်ဂှ်တုဲ ပရေၚ်မ္ၚးတေံဂှ် မုလေဝ် ဟွံဂွံတီကေတ်ရ။ သမ္မတတြေံ ဥူဝေန်မျေအ်ကဵု ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳတံဂှ် ပ္ဍဲကဵုသၞာံ (၂၀၂၀) ဂိတုသေပ်တေမ်ဗာ (၉) ဂှ် ဟိုတ်နူကဵု ကဵုတဲ(လွိၚ်တဲ) ဆက်မိတ်ကဵု ဂကောံစန်ဒက်မာဲ ဇက်ဂၠောဲမံၚ် နကဵုကွဳစက် ဗော် NLD လၟိဟ်မၞိဟ် ဗၞတ် (၇၀၀) တၠပြၚ်ဂှ်တုဲ ဒးဒုၚ်စောဲစပ်လဝ်ဒုဟ် (သဘာဝဘေးစီမံခန်႔ခွဲမှုဥပဒေ) နကဵုၝောံပိုဒ် (၂၅) ရောၚ် နူကဵုကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ ပ္တိတ်လဝ်လလောၚ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳဂှ် ဗက်စှေ်လဝ် စန်ဒက်မာဲ တိုန်မွဲသ္ၚိ စှေ်မွဲသ္ၚိ ပ္ဍဲအရာပ် (ရေႊကြာပၚ်) ဂှ်လေဝ် ဒးဒုၚ်ထပ်စောဲလဝ် ဒုဟ်ဂှ်ပၠန်ရောၚ်။
ပ္ဍဲကဵုတ္ၚဲသီအဝဵု ဖေဖဝ်ဝါရဳ (၁) ဂှ် အဃောလုပ်ရပ်ထိၚ် ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳ ပ္ဍဲသ္ၚိညးဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် စက်ဟီုအရေဝ် ဟွံလုပ်ကဵုဗဗွဲသၞောဝ် (၁၀) မဂှ်လေဝ် စောဲစပ်လဝ် ဥပဒေ ပၠောပ်ပ္တိတ်ကပေါတ် (ပို႔ကုန် သွၚ်းကုန်ဥပဒေ) ၝောံပိုဒ် (၈) သီုကဵုဥပဒေ ပရေၚ်ဆက်စၠောံ (ဆက်သွယ်ရေးဥပဒေ) ၝောံပိုဒ် (၆၇) ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ပ္ဍဲကဵုဖေဖဝ်ဝါရဳ (၇) ဂှ် (သီအဝဵုတုဲ) နူကဵုညးတာလျိုၚ် ကေၚ်ကာဗဟဵု ဗော် NLD တံ ပ္တိတ်လိက်လလောၚ်တြး သီုကဵုပလံၚ်ဗ္စိုပ်လဝ်လိက် ကုရုၚ်ကလုတ်ဍုၚ်သၟာၚ်ကီု၊ ဂကောံဍုၚ်သၟာၚ်ကီု၊ သမဂ္ဂယူရောပ်ကီု ပ္ဍဲကဵုလိက်ဂှ်လေဝ် ညံၚ်ဟွံဂွံသ္ပသမ္တီကဵု ဒပ်ပၞာန်သီအဝဵု၊ ညံၚ်သ္ဂောံသ္ပသမ္တီကဵု သမ္မတ ဥူဝေန်မျေအ် သာ်ဏံ ချူလဝ်နွံတုဲ ဇီုကပိုက် ထိခေက်မံၚ်ကဵု ပရေၚ်ဍုၚ်ညိၚ်ဝတ်သာယာရောၚ် ဂးတုဲ ဥူဝေန်မျေအ်၊ ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳ၊ ဒံက်တာမျဵုအံၚ် သီုညးပိတၠဂှ် ထပ်စောဲလဝ် နကဵုၝောံပိုဒ် ၅၀၅ (ခ) ပၠန်ရ။အဃောဗက်ရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ်ဂှ် ဒးဒုၚ်ရပ်
ညးရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ်တံ အခိၚ်က္လေၚ်စဴဂှ် ဟွံဒးဒုၚ်စၟဳစၟတ်ဂၠိုၚ်ၚ်ဂၠၚ်ၚ် ဗီုအခိၚ်ကာလ တုဲကၠုၚ်တေံရ၊ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် သီုကဵုချပ်လဝ် ထေၚ်လဝ် ဟၟဲမွဲသာ် ဟိုတ်ဇၞော်မွဲ က္တဵုဒှ်ကၠုၚ် ကုဂကောံညးရေၚ်တၠုၚ် ဂဗုတ်တံဂှ်ရ။ နူကၠာဟွံၜက်တိတ်အာနူဗွိုၚ်ဂှ် ညးရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ်ကဵု ဒံက်တာမျဵုအံၚ်၊ ဥူတိၚ်လှာၚ်ထောန်ဂှ် ဗၠာဲသၟိၚ်တံ ရပ်စုတ်အကံက်တဲ ကော်ဏာရ။ ညးရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ် ကံၚ်ဇြဳဥက္ကဌ နေပျဳဒဝ် ဒံက်တာမျဵုအံၚ်ဂှ် ဗၠာဲသၟိၚ်တံ ရပ်ဏာ နကဵုဒုဟ် ၝောံပိုဒ် ၅၀၅ (ခ) ရ။ ညးတေံဂှ် ဒးဒုၚ်စောဲလဝ်ဂဗုတ် ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ် သၞေဟ်က္ၜၚ်ဒဂုၚ် (ဒဂုံဆိပ်ကမ်းမြို႕နယ်) ရးဇၞော်လ္ဂုၚ် နကဵုၝောံပိုဒ် ၅၀၅ (ခ) တုဲ ဒးဒုၚ်ရပ်ဏာ သာ်ဏံ ဗၠာဲသၟိၚ်တံ သောၚ်ထ္ၜးကဵုရ။
ဂကောံရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ်တံ သီုကဵုဟွံထေၚ်လဝ်မွဲသာ် ၜိုန်အမ်သဝ်ကီုလေဝ် ဥူတိၚ်လှာၚ်ထောန်ဂှ် မုက်မတ်အမ်သဝ် ဟွံဒှ်မွဲသာ်၊ ရံၚ်ကေတ်တှေ် ညးတေံ ဒဒှ်ရဒးဒုၚ်စောဲလဝ် ဒုဟ်နွံဂှ် ညးတေံတီမံၚ်ရရရောၚ် ထေၚ်ကေတ်ရ။ ဗၠာဲသၟိၚ်တံ စုတ်အကံက်တဲတုဲ ဥူတိၚ်လှာၚ်ထောန်ဂှ် အာတ်မိက်ဗၠာဲသၟိၚ်တံ ပ္တိတ်ကဵုအကံက်တဲမွဲလ္စုတ် ကဵုဂွံ (ခလှောတ်) ၜးထောံကယျိုၚ် ရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ် (ရှေ႕နေ) ကၠာညိ၊ ဗၠာဲသၟိၚ်တံဂှ် “အကံက်တဲရ ပါကၠုၚ် ကောန်ကသအ်ဍေံ ဟွံပါကၠုၚ်” က္လေၚ်ဟီုကဵုညးတေံရ။ ဥူတိၚ်လှာၚ်ထောန်ဂှ် တဲမစုတ်လဝ် အကံက်တဲဂှ် ဒုၚ်ဏာလိက် အခေါၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ် (ရှေ႕နေလိုၚ်စၚ်) ကုဂကောံရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ်တံရ။
ကၠာတဲဂှ် ညးရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ် ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳ၊ ဥူဝေန်မျေအ်၊ ဒံက်တာမျဵုအံၚ်တံဂှ် နွံဆ (၅) တၠ ဓဝ်တုဲ လက္ကရဴဏံ ထပ်စုတ် ညးရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ် ဥူတိၚ်လှာၚ်ထောန် သွက်ဂွံဗက်ဂဗုတ် ဒံက်တာမျဵုအံၚ်ရ။ “ဆေၚ်ကဵုဂဗုတ်ဏံ သွက်ဂွံဗက်ဂှ် မၞိဟ်ယအ်အာ မွဲတၠရ၊ ဒုဟ်ဂှ် ဆက်စပ်ကဵု ဂဗုတ်ဏံ ဟွံသေၚ်ရ၊ ဒှ်ဂဗုတ် ဒးဒုၚ်စောဲလဝ် ပ္ဍဲကဵုရုၚ် (ဒဂုံဆိပ်ကမ်း) တေံ ၅၀၅ (ခ) ရ။ ဣဏံဂှ် လဟီုဍေံတံလေဝ်၊ ဗၠာဲသၟိၚ်တံ လဴကဵုညးတေံတုဲ ညးတေံလဴကဵုအဲ ဂၞန်ဖုၚ်သ္ၚိညးတေံ - လဴစကဵုပ္ဍဲသ္ၚိပိုဲ စၞးအဲညိ ပိုဲတံတီဆဏံရ” သာ်ဏံ နူကဵုဂကောံရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ် ပါလုပ်မံၚ်မွဲကရောံ ဥူဃေန်မံၚ်ဇြဝ် ဟီုထ္ၜးရ။ မုဟိုတ် ဥူတိၚ်လှာၚ်ထောန် ဂွံဒးဒုၚ်စောဲဒုဟ် ၅၀၅ (ခ) ဏံရောဂှ် နူကဵုဂကောံ ရေၚ်တၠုၚ်ဂဗုတ်ညးတံ ညးမွဲလေဝ် တီကေတ်ဟွံမာန်ုရ။ ဂဗုတ်တၟေၚ် ထဍေၚ်ဗက်ကၠုၚ် ပ္ဍဲရုၚ်ထိၚ်ဒဝ်
ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳဂှ် ဒးဒုၚ်စောဲလဝ်ဂဗုတ်ဖအိုတ် နွံ (၆) ဂဗုတ်ရ၊ ပ္ဍဲ (၆) ဂဗုတ်ဏံ ဂဗုတ်မွဲဂှ် ဗွဲတၟေၚ် ဟွံကေၚ်မိၚ်မွဲလှေ်ရ။ ဖေဖဝ်ဝါရဳ (၁) ဂှ် ပၞာန်သီအဝဵု ဒးဒုၚ်ရပ်ဏာတုဲ ဖေဖဝ်ဝါရဳ (၇) ဂှ် ဟိုတ်နူ လိက်လလောၚ်တြး ကေၚ်ကာဗဟဵုဗော် NLD တုဲ ညးဒးဒုၚ်ခြိုၚ်လဝ်တံ သီုကဵုအခေါၚ်မၞိဟ်မ္ၚး ဟွံဂွံဆဵုမွဲသာ်ဂှ် ထပ်တၚ်ပ္တိုန်ဂဗုတ်မွဲပၠန်တှေ် အလုံဂၠးတိ သ္ပတၟေၚ်အမ်သဝ်တဴအိုတ်ရ။ ပရေၚ်တံဏံ သွက်ညးတၞဟ် ၜိုန်တၟေၚ်ကီုလေဝ် သွက်ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳမ္ဂး ဍေံဟွံတၟေၚ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၉၀) တေံ ၜိုန်ရမာန်မာဲကီုလေဝ် အခေါၚ်ပံက် အလဵုအသဳလေဝ်ဟၟဲ သီုကဵုဒးဒုၚ်ထိၚ်ဒဝ် ပ္ဍဲသ္ၚိရ။
အခိၚ်တေံ ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳ အမိၚ်စှေ် ဒးထံၚ်သ္ၚိစာတ် ပွိုၚ်ပိသၞာံရ။ လက္ကရဴဂှ် ပၞာန်တံ ကဵုဒုဟ်ပ္ဍဲထံၚ်သ္ၚိစာတ် ပွိုၚ်မွဲသၞာံဘာ်တုဲ ကဵုအခေါၚ်မံၚ်ပ္ဍဲသ္ၚိ ပွိုၚ်မွဲသၞာံဘာ်ပၠန်ရ။ ပေါဲရုဲမာဲ (၂၀၁၀) တုဲ အဃောလလောၚ်တြးမံၚ် သွဟ်မာဲဂှ် ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳ ဗၠးတိတ်ကၠုၚ်ရ၊ ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳကဵု ဗော် NLD ဂှ် ဟွံတိတ်ဗၠးနူဝဲခၞံၚ်သံသာ ပရေံပရေံဏီရ။ အခိၚ်တေံ မၞိဟ်ဖျေံထံၚ်သ္ၚိစာတ် ကဵုဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳဂှ် သ္ကိုပ်ပၞာန်တာန်ယှိုဲ။ အခိၚ်လၟုဟ်ဂှ် သ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံၚ်လှာၚ် မဒှ်ကောန်ကွး သ္ကိုပ်ပၞာန်တာန်ယှိုဲဂှ်ဏောၚ် ရပ်စုတ်ထံၚ်ကဵု ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳ၊ အခိၚ်ကဵုမၞိဟ် ၜိုန်ပြံၚ်လှာဲအာကီုလေဝ် ဝဲဝိပက် ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳကဵု ဗော် NLD ဂှ် ဟွံပြံၚ်လှာဲအာဏီ လောန်ကၠုၚ်စှ်သၞာံတေံ ဗီုဒးမံၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိစာတ် (ဒၞါဲထိၚ်ဒဝ်) ဂှ် ခြာမွဲဗွဝ်စှ်သၞာံ လောန်ၜက်အာတုဲ က္လေၚ်စိုပ်အာ ဒၞါဲရုၚ်ထိၚ်ဒဝ်ပၠန်ရ။တၚ်သမ္တီ ။ ။ လိက်ပရေၚ်ဏံဝွံ ရန်တၟံကဵုဂကူမန်ပိုဲ သ္ဂောံတီအာ ပရေၚ်ဒဒှ် ဟွံမံက်ပြာကတ်မွဲ ညံၚ်ဂွံတီ ဂွံဒှ်ဗဟုသုတတုဲ ကံက်နုက်နၚ် နူဌာန်ပရိုၚ် BBC ချူဒလုက်လဝ်ဂှ်ရောၚ်။
