နာဲအံၚ်ဇၞး (ရုတ်တံၚ်)
နိဿဲ – လိက်ဗွဟ်မန် အုပ်သတ္တမ
ဆုပြာန်၊ ဆုကြက် ဆုအလုံဖၟိုတ် ၜိုတ်လဵုကြံၚ်ၚ် ၜိုတ်လဵုမ္ၚိုဟ်ဟ် ယဝ်ၜုၚ်ပၠုပ်ကၠာ်လအ်အ်မ္ဂး ဆုကြံၚ်ဆုမ္ၚိုဟ်တံဂှ် ဒုၚ်ဟွံမာန် ဒးပါ် ဒးဒကးတိတ်အာရ၊ တုပ်သာ်ဂှ်ကီု ဂကူမွဲမွဲ ၊ ဂကောံမွဲမွဲ ၊ ဗော်မွဲမွဲကဵုဒှ်၊ ကၟိန်ဍုၚ်မွဲကဵုဒှ် ပရေၚ်ကောံက္လိုအ် ပရေၚ်ညဳသၟဟ် ၜိုတ်လဵုခိုဟ်ဟ် ဒြဟတ်ၜိုတ်လဵုဇၞော်ဇၞော် ပြယာဲဗျူဟာမ္ၚး မတွံဂး “ကၠာ်” ယဝ်လုပ်စိုပ်အာ ဗွဲအပ္ဍဲတေံမ္ဂး ဂကောံဂှ် ဗော်ဂှ် ကၟိန်ဍုၚ်ဂှ် လအ်ကဵုပြဟ် ဒးလီုလာ် ဒးပါ်ဒကး ပြးဇးအာညးသ္ကံဍာံဍာံရ။
ယဝ်သ္ပအစာံကဵု ဂကူမန်တံ ဒးကျကၠုၚ်ဍုၚ်၊ ဂကောံဗော် ဒးလီုလာ် ဒးဒကးပြးကၠုၚ် နူအတိက်မွဲအခိၚ်တေံဂှ်မ္ဂး ဂွံဒှ်သက်သဳကဵု ညးဗှ်လိက်တံတုဲ ဒးဓမံက်ထ္ၜးကဵု ပရေၚ်ဒှ်တုဲကၠုၚ် အတိက်တေံရ၊ ဍုၚ်မန်ဟံသာဝတဳ အလန်ဒုတိယ ပဟိုတ်နူဒးကၠာ် ဨကရာဇ်ဗၟာတံတုဲ ဒးလီုလာ်အာ နွံကၠုၚ်ရ၊ ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန် နွံကဵုဒြဟတ်မဇၞော်ဂှ် ဟိုတ်နူဒးကၠာ်ဗၟာတံတုဲ ဒးလီုလာ်အာ၊ အခိၚ်အၚ်္ဂလိက်တံ သီဂွံဍုၚ်ဗၟာ တမ်ဝါဒိတေံ မိၚ်ပရိုၚ် သ္ဂံၚ်ပၞာန်မန်တံ နွံဒၟံၚ်တုဲ အခေါၚ်မန်ဂှ် ကဵုဂကူမန်တံ ဖန်ကေတ်ဏောၚ် ချပ်တုဲ ကော်သ္ပသဳကၠဳကဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန်မန် ဗညာထဝ်ရ ရ။
ဗညာထဝ်ရလေဝ် ဒုၚ်တဲချပ်စရောၚ် ဂးတုဲ သၟိၚ်သေံတံ မိၚ်အာပရိုၚ် ဗညာထဝ်ရ သဳကၠဳကဵုအၚ်္ဂလိက်တံရောၚ်၊ အၚ်္ဂလိက်တံ ပအပ်လွဵု ကုဗညာထဝ်ရရောၚ် သၟိၚ်သေံမိၚ်တုဲ နူကၠာဟွံသ္ပ ဝိုၚ်သဳကၠဳဏီဂှ် သၟိၚ်သေံ ကော်ဖျဴဏာ ဗညာထဝ်ရ ပ္ဍဲဍုၚ်သေံတေံရ၊ အခေါၚ်အရာဂကူမန် ဒးဆောံလေၚ်အာ အလန်ဏံဂှ် ဟိုတ်နူဒးကၠာ် သၟိၚ်ဍုၚ်သေံရောၚ်၊ ဒးပၠုပ်အဝေါၚ် မန်တံ ဒးကၠာ် ကီုရရောၚ်။
ဒးကလေၚ်ဟီု ပရူသၟိၚ်ဨကရာဇ်မန် တၠညးဒကာရတ်ပိ သက္ကရာဇ် (၈၈၈-၉၀၂) သၞာံ ပကၚ်ရၚ်ဒၟံၚ် ဍုၚ်ဟံသာဝတဳပၠန်ရ၊ သၟိၚ်ဗၟာပြိုၚ်ကေတ်မာန်ဇၞးကဵု ဨကရာဇ်မန်အခိၚ်ဂှ် ဒှ်တဗေန်ယှိုဲထဳ သၟိၚ်ဍုၚ်တံၚ်ဥူရ၊ တဗေန်ယှိုဲထဳ နူတံၚ်ဥူတေံ ၜိုန်စှေ်ကၠုၚ်ဗ္တိုက်ကေတ် ဍုၚ်ဟံသာဝတဳ ဂၠိုၚ်ကဵုဝါကီုလေဝ် ဟိုတ်နူသရာဲပၞာန်မန်ဒယှ် ၜါတၠ ဗညာလဴကဵု ဗညာကေန် စဳရေၚ်ပၞာန်ဒးရး လးမုက်ဒပ်ပၞာန်ခိုဟ်တုဲ ဒုၚ်ဗ္တိုက် နကဵုဒြဟတ်ကောံက္လောံ ဗွဲမသၟဟ်အစောံတုဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ မွဲဝါလေဝ် ဗ္တိုက်ဟွံမာန် ဒးကလေၚ်ဆုတ် ဒးကလေၚ်စဴအာ လၟိုန်ရ၊ တဗေန်ယှိုဲထဳ ဂၠာဲကသပ် နဲကဲဗျူဟာ ဂွံဗ္တိုက်သီကေတ်ဍုၚ် ဟံသာဝတဳလၟိုန်ရ၊ အခိၚ်ဂကူဗၟာတံ ဍေံဟွံမာန်ကဵုဓတ်မ္ဂး ဍေံတံစကာ နဲပၠုပ်ကၠာ် နူခေတ် အံၚ်ဇဲယျတေံရ၊ နကဵုဒြဟတ် ဓတ်ပၞာန်ဗၟာရမ္ဂး ဗၟာတံ ဗ္တိုက်မန် ဟွံမာန်မွဲလှေ်ရ။
ညံၚ်ဂွံဗ္တိုက်သီကေတ် ဍုၚ်ဟံသာဝတဳမာန်ဂှ် တဗေန်ယှိုဲထဳ ဂွံကသပ် နူတၠပညာတံတုဲ စကာဘေဒဥပါဲ နဲပၠုပ်ကၠာ် အပ္ဍဲနန်ဒကာရတ်ပိရ၊ တဗေန်ယှိုဲထဳ ချူလိက်ဒက်မိတ်တုဲ ဗလးဖျေံနၚ် အမာတ်မွဲဂကောံ သီုကဵုစၟာဲစၟိန်မပြဲပြဲ ကၠုၚ်ဆက်ကွာဲ သၟိၚ်မန် တၠညးဒကာရတ်ပိရ၊ ကာလအမာတ်ဗၟာတံ ကလေၚ်စဴဂှ် နူသၟိၚ်မန်ဏံ ညံၚ်ဂွံဗလးပ္တိုန်ဏာ အမာတ်မွဲဂကောံ မွဲဟာန် ကေုာံ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်ၜါ ဗညာလဴကဵု ဗညာကေန်ကီု အမာတ်ဗၟာတံ အာတ်အခေါၚ် တၠညးဒကာရတ်ပိရ၊ တၠညးလေဝ် ကဵုဏာအခေါၚ် သီုစိုတ်မကေဝ်ဇြုၚ်ရ။
ကာလဂကောံအမာတ်မန်တံ တိုန်စိုပ်အာ ဍုၚ်တံၚ်ဥူတေံဂှ် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်ၜါတၠဂှ် ဗၟာတံ ကဵုမံၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲ၊ အမာတ်မန်သၟေဟ်တံဂှ် ဍေံကဵုမံၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိတၞဟ်မွဲ ကြပ်ပ်ရ၊ သ္ကိုပ်ပၞာန်မန်ၜါတၠဂှ် ဍေံသ္ပဂရု ဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်ကၟုဲ ညံၚ်သၟိၚ်ဨကရာဇ်တုဲ အမာတ်မန်သၟေဟ်တံဂှ် ဍေံဟွံသ္ပဂရု၊ ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်ကၟုဲ ဆဒှ်ကဵုဒှ်ရ၊ ကာလ အမာတ်မန်တံ စဴစိုပ်ဍုၚ်ဂှ် တၠညးဒကာရတ်ပိ ဂွံမိၚ်ကေတ် ပရူဒဒှ်ဂှ်တုဲ စိုတ်ဟွံမိပ် လ္တူသ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော် ၜါတၠဂှ်ရ၊ ပွဏံဂှ် ဒှ်ပွဗၟာတံ သ္ပတမ် စုတ်ကၠာ်ရ၊ ဗွဲကြဴ ဍေံတပ်ဘိက်ပ္တိုန်ဏာ မွဲဝါပၠန်ဂှ်လေဝ် အတိုၚ်ဗီုနဲကၠာတေံဟေၚ် ဍေံဒုၚ်တၠုၚ်ပၠန်တုဲ သၟိၚ်မန် တၠညးဒကာရတ်ပိ ယောၚ်စိုတ် လ္တူသ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်ၜါတၠဂှ်ရ၊ ဒၟါနူကၠာ်ဗၟာ လုပ်ဂွံတုဲ ဇကုကဵုဇကု သၠေဟ်ပၟာ လုပ်ကၠုၚ်ရ။
ဗွဲကြဴ မံၚ်ဂွံလအ်ညိ ဍေံချူဇန်လိက်မွဲတၞးတုဲ စုတ်ကဵုပုက်တာ သီုမပူဂွဳလဝ်ယာတ် ကတေဝ်ပး ဗွဲမ္ဒးရး ကဵုသ္ဂံၚ်သ္ဂဴဍေံတံ ဖျေံနၚ်တိပယျဵု ဒၞါဲရဲကၚ်မန်တံနွံရ၊ ဍေံညာတ် ရဲကၚ်မန်ဗက် ဍေံသ္ပပၞဂြိပ်ဒဴတုဲ ပုက်တာလိက်ဂှ် ဍေံဗိုတ်စွံလဝ်ဒၞါဲဂှ်ရ၊ ရဲကၚ်မန်တံ ကပှ်ဂွံ ပုက်တာဂှ်တုဲ ဗ္စိုပ်တဲတၠညးဒကာရတ်ပိရ၊ တၠညး ပံက်ရံၚ် ဆဵုဒးလိက်မွဲတၞး ဟီုလဝ်ပ္ဍဲလိက်ဂှ်…..အဲတၠညးဍုၚ်တံၚ်ဥူ ချူဗ္စိုပ် ဇရေၚ်ကောတံ ညးၜါ ဗညာလဴကဵု ဗညာကေန် သွက်ဂွံတီကေတ် ဥပ္ပတ္တိ၊ ဍုၚ်ဟံသာဝတဳဂှ် ကောတံ ညးၜါ ဆက်ကွာဲ ကုအဲဗွဲမပြဟ်ရောၚ် ဟီုလဝ်ဂှ် လံတဴကွေံသွံ….တၠညးဒကာရတ်ပိ ဂွံဗှ်လိက်ဂှ် သက်ဂတာပ် ဒက်ဒကတ်လဝ် ပ္ဍဲဂၠံစိုတ်လေဝ် ဟိုတ်နူကေၚ်မိၚ်လဝ် နွံဒၟံၚ်တုဲတုဲစိ သီုဟွံချပ်ဗ္စာဂတကြဴ ဂၠိၚ်သ္ၚောဲ ဖျေံအသံ ကဵုဂစိုတ်ကၠေံ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဒယှ်ၜါတၠဂှ်ရ၊ တဗေန်ယှိုဲထဳ ဂွံမိၚ်ပရိုၚ် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဒယှ်ၜါ ဟွံမွဲဗက်ဂှ် ဍေံတံဇက်စှေ်ကၠုၚ် ဗ္တိုက်သီကေတ် ဍုၚ်ဟံသာဝတဳ လောဲလောဲသွာသွာရ။
ဟွံတီပြယာဲ ဟွံတီစၞာဲသၞတံမ္ဂး ဇကုဒးကျညးဟေၚ်ရ၊ တၠညးဒကာရတ်ပိ ဟွံတီပြယာဲ ဟွံတီစၞာဲ တဗေန်ယှိုဲထဳတုဲ ဍုၚ်ဟံသာဝတဳ ဒးလီု၊ ဂကူမန်တံ ဒးဒှ်အာဍိက်ဗၟာ ဒဵုစိုပ်လၟုဟ်ဏံရ၊ ညးခေတ်တၟိလ္ၚဵုတံဟီုဒၟံၚ် ဝၚ်အတိက်ၜက်ကၠုၚ် နူခေတ်သ္ၚောဲသ္ၚောဲတေံဂှ် ယဝ်ယဵုယိုက်ဒ္ဂေတ်ဗက်လဝ်မ္ဂး ဇြိုၚ်သွက်ဇကုတုဲ ဂွံဆက်အာတရဴဂတတေံဂှ် လ္ဇုဲလ္ဇမာန်ရောၚ်၊ ယဝ်ဒုၚ်ကေတ်လဝ်သာ်ဝွံမ္ဂး မန်တံ ဒးကၠာ်ဗၟာ ထပ်တုဲထပ်ပၠန် စဵုကဵုကေတ်အခေါၚ်ဂကူဇကု ဟွံဂွံရ၊ ဝၚ်အတိက်တေံဂှ် သွက်ဒးရပ်လဝ် ကိုန်ဂစိုတ်ဟွံသေၚ်၊ ဂွံတီ ဒၞက်ဍေံ၊ ဂွံဝေၚ်ပါဲဒး၊ သီုသ္ဂောံဗၠးဘဲသၞ သီုဇကု ဂွံကေတ်ပေါဲအံၚ်ဇၞးမာန်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ဝေၚ်ကၠုၚ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပရေၚ်ပၞာန် ပြိုၚ်ပကာန်ကၠုၚ်ကဵု အလဵုအသဳဗၟာ ပွိုၚ် (၇၀) သၞာံပြၚ်ၚ်ဏံ အလဵုအသဳ ဂကူဗၟာတံ ကေၚ်ကၠောန်ကၠုၚ်လဝ်၊ ဗီုလဵုကေၚ်လီကၠုၚ်လဝ်ဂှ် သှ်ၜေက်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဝၚ်အတိက်တေံရ။
ဝၚ်အတိက် ပိုဲလ္ပကလေၚ်ရံၚ်၊ လ္ပကေတ်ခန်လ္ၚတ်မ္ဂးလေဝ် ပ္ဍဲဝၚ်ဂတမတ် ပစ္စုပ္ပန်လၟုဟ်ဏံ ယဝ်ကလေၚ်ရံၚ်စေအ်အ် ကလေၚ်လ္ၚတ်ရံၚ်ဇြိုဟ်ဟ်မ္ဂးလေဝ် ဂွံတီကေတ် စၞာဲပြယာဲ အလဵုအသဳဗၟာတံ နွံဟွံအောန်ရ၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကရေၚ် “သဝ်ဗဥူဂျဳ” ဒးကၠုၚ်အလီ ပြယာဲအလဵုအသဳဗၟာတံ နွံရ၊ သက်သဳဍေံဂှ် ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံ ဂွံဗၠးၜးတုဲ ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၄၉) တေံ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာကဵု ဒပ်ပၞာန်ကရေၚ် ဒှ်ပေါဲဗ္တိုက် ပ္ဍဲအၚ်စိၚ် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဂှ် သွက်ဂွံဒက်ပ္တန် ဓဝ်ၜိုဟ်လလမ်တုဲ ကော်ဆဵုဂဗတက်ကျာ ဂးတုဲ ကော်ဘိက်နၚ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကရေၚ်တံရ၊ ကာလတက်ကျာဟီုဂးဂှ် ဟွံဟီုပရေၚ်ဓဝ်ၜိုဟ်လလမ်မွဲသာ် ဟီုကရေပ်ဓရတ် ကဵုဒပ်ပၞာန်ကရေၚ်တံ ဖျေံလွဟ်ရ၊ ကရေၚ်တံဟွံဒုၚ်တဲ၊ ကာလအာတ်မိက် ကလေၚ်စဴဂှ် အလဵုအသဳဗၟာတံ ဟွံကဵုအခေါၚ်စဴ ဒးဒုၚ်ကရေပ်ကၠုၚ်နွံရ။
အခိၚ် “နာဲနု” ဒှ်ဝန်ဇၞော် ကြေပ်ကၠုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲဍုၚ်၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် ဖဆပလ တံ ဒကးပြးအာ ဇၞော်ကဵုဒြဟတ်နွံတုဲ ပ္တိတ်ကသပ်စၞာဲ ပြယာဲလီဠာန် ဂကောံပၠန်ဂတး (၄) ဂကောံ မတွံဂး ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်၊ ဗော်ပၠန်ဂတးရခေၚ်၊ ဗော်ပၠန်ဂတးပအိုဝ်၊ ဗော်ပၞာန်ညးဍုၚ်ကွာန် (ပြည်သူ႔ရဲဘော်) တံ ဒးအလီ၊ ဒးကၠာ်ဗၟာတံတုဲ လွဟ်ဇကု လှာဲထောံကဵု ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ် ဒှ်သက်သဳ ဒးကၠာ်ဗၟာတံရ၊ လၟုဟ်လေဝ် ဗၟာကဵုဗၟာ ဒှ်ဒ္စဵုဒ္စးညးသ္ကံတုဲ ဂကောံပၠန်ဂတး ဒုၚ်ချိုတ် သၠာဲကၠုၚ်လမျီု သွက်ဍုၚ် သွက်ဂကူဂှ် လ္ပကဵုဒးကၠာ်ဗၟာ ဍာ်ဍာဍာညိဂှ် မ္ဒးချူဏာ လိက်ပရေၚ်ဝွံရ။
