နာဲအံၚ်ဇၞး (ရုတ်တံၚ်)
(၁၉၄၈)၊ ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ (၄) ဂွံဗၠးၜးရ၊ ကာလ လလောၚ်တြး ယၟုဍုၚ်ဗၠးၜဂှ် တၚ်ခုတ်လဝ်ယၟု ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ (ပြည်ထောၚ်စုမြန်မာနိုၚ်ၚံ)၊ ကာလဓမံက်ထ္ၜး ပယျဵုတိဍာ်ဂှ် ၝောံဍုၚ်ဗၟာ (မြန်မာပြည်မ)၊ တွဵုရးသေံ၊ တွဵုရးကရေၚ်ဍာဲ (ကယားပြည်နယ်) ၊ တွဵုရးကချေၚ်၊ ရးတၟေၚ်ချေၚ် (ချၚ်းဝိသေသတိုၚ်း) လၟိဟ်တိဍာ် မၞုံပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် နွံဆဏံရ၊ မန်,ကရေၚ်,ရခေၚ်ဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာတံ ပၠောပ်လဝ် ပ္ဍဲဂကူဗၟာ ဖၟိုတ်ရ၊ ဣဏံဂှ် ဒှ်မဟာဝါဒ မဟာဝါဒဳ စိုတ်ဗၟာတံရ၊ အာဇာနဲဗၟာ အံၚ်ဆာန်ဂှ်လေဝ် စွံစိုတ်လ္တူမန် ဟွံတီဂုန်မန်တံ သက်က်ရ၊ ကာလလုပ်ဒၟံၚ်ပေါဲဗ္တိုက် သွက်ဍုၚ်ဂွံဗၠးၜးဂှ် မၞိဟ်ဒုၚ်ဖၟိုတ်လဝ် လမျီုဆီပလက် သွက်ကၟိန်ဍုၚ်ဂွံဗၠးၜးဂှ် ပၞာန်ဗၟာပါလုပ် လၟိဟ် (၅၀၀၀)၊ ပၞာန်မန် ပါလုပ် လၟိဟ် (၃၀၀၀) တၠ အံၚ်ဆာန် ၜိုန်ဟီုလဝ်သာ်ဏံကီုလေဝ် ကာလဗၟာတံ ဒြဟတ်ဇၞော်ကၠုၚ် ကာလ ပလေဝ်ကမ္မတဳ ဖဆပလ သ္ပကောံဓရီု ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၄၇) ဂှ် ဂိတုမေ (၁) ဂှ် အံၚ်ဆာန် ဟီုဂလာန် ပ္ဍဲကောံဓရီုဂှ် “သွက်ဂကူမန်မ္ဂး ဍေံတံဒှ်ဂကူလၟိဟ်မအောန် မွဲဂကူဏောၚ်၊ သၟာၚ်နူကိစ္စလိက်ပတ် ဘာကောန်ဂကူမန်တုဲ သွက်ဒးဒုၚ်ဂိတၞဟ် (သ္ဇက်ဒးဖန်ကဵုတၞဟ်) ဟွံမွဲရ၊ ကရေၚ်ဂှ် ၜိုန်ဟီုစ ဂကူကရေၚ်တၞဟ်ခြာကီုလေဝ် မန်တၞဟ်၊ ဗၟာတၞဟ် သ္ဇက်ဒးပါ်ခြာညးသ္ကံ ဟွံမွဲရ၊ မန်ကဵု ဗၟာ တုပ်ပ်ရဂှ် ဂလာန်ဏံ အံၚ်ဆာန် ဟီုလလောၚ်လဝ် နွံကၠုၚ်ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်ရ။
ဍုၚ်ဗၠးၜးတုဲ ဂကူသေံ စဴဖာညံၚ်ယှိုဲ,စဝ်ယှိုဲသိုက်ဂှ် ဒှ်သမ္မတ၊ နာဲနုဂှ် ဒှ်ဝန်ဇၞော်ရ၊ ဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵု အရေဝ်အံၚ်ဆာန် ဟီုလလောၚ်လဝ် ပ္ဍဲကောံဓရီု (၁၉၄၈) တေံဂှ်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာအဆက်က် မန်တံ အာတ်အခေါၚ်မန်မ္ဂး ဗၟာတံ သ္ပကၠုၚ်သၞ၊ ဂစိုတ်ကၠုၚ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဆာန်ဂကူမန်တံ ဒဵုကဵုအခိၚ်လၟုဟ်ရ၊ လုပ်ထ္ပက်ကၠာ် ပါ်ထ္ကးကၠုၚ် ဂကောံမန်တံဂှ်လေဝ် နွံကၠုၚ်ဒၟံၚ် ဇၟာပ်ခေတ်ရ၊ စိုပ်ခေတ်အလဵုအသဳ အေန်အေဝ်ဒဳ ဒးဂြိပ်တိတ် နူဍုၚ်ဏံပၠန်ဂှ်လေဝ် သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန် သၟတ်တၠပညာမန် သေဌဳတၠဓန ပိုန်ဒြပ်မန်တံ ဒးကၠာ်ဂကူဗၟာတံပၠန်တုဲ ဂကူမန်ဇကုကဵုဇကု လညာတ်ပါ်ထ္ကး ဒက်ပ္တန်ဗော်တၟိ၊ ထ္ကးလညာတ် သၟတ်ဂကူမန်တံပၠန်ရ၊ အခိၚ်ဗၟာစိုပ်ဒဒိုက် ၜိုန်ဍေံထ္ၜပၚ်ပ္တိုန်ဒၞါဲ နွံကီုလေဝ် စိုပ်တိုၚ်ပကဴအံၚ်ဇၞးမ္ဂး ဂကူမန်ဂှ် ဍိက်ဂကူဗၟာရောၚ် ဒးဒုၚ်ဟီု ချိုတ်ပၠိုတ်ဏောၚ် ဂံၚ်ဟီုရ၊ မူဟိုတ်ရော ဟိုတ်နူပ္ဍဲက္ဍဟ်ဍေံတံ လွဳၜံၚ်လဝ် မဟာဝါဒ အံၚ်ဆာန် ဗကန်လဝ် နွံမံၚ်ရောၚ်။
ဒၟာနူဒးအလီ မန်တံဒှ်လၞီ
ဗော်ဖဆပလတံဂှ် နူပ္တန်ဗော်တေံ လညာတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် တုပ်သၟဟ်ညးသ္ကံတုဲ ဒက်ပ္တန်ကၠုၚ်ဗော်ဟွံသေၚ်၊ သၞာံလံကၠုၚ် လညာတ်ပါ်ထ္ကးဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်ဂကောံ ဒြဟတ်ညး ဒြဟတ်အဲတုဲ သၞာံ (၁၉၅၈) ဂှ် ဒှ်အာၜါလွး၊ ဖဆပလ အးၚးကဵု ဖဆပလ တန်ကြန်တုဲ လုပ်ရုဲမာဲ ဟိုတ်နူစၞာဲပြယာဲနာဲနု လ္ပာ် ဖဆပလ အးၚး ဇၞးအာမာဲ ဒက်ပ္တန်အလဵုအသဳ မာန်ကၠုၚ်ရ၊ မဟာမိတ်လ္ပာ်ဇကု ဂွံဂၠိုၚ်တုဲ မူနာဲဆာန်အေ နူဗကပ ကဵုလဝ်ကသပ်ဂှ် “ဒးရပ်စပ်စကာကၠုၚ် နဲပၞုက်ဒၠုက် သွက်ဂွံဗဂေတ်မတ် ဝေါဟာ ရဲပၠန်ဂတး ဂွံဖျေံလွဟ် ဂွံသာယျေန် ပ္ဍဲကတောဝ်ညးတံဂှ် ဒးဖန်ဗဒှ်ကဵုလေပ်ဏောၚ်” အတိုၚ်ကသပ်ဂှ် နာဲနု ပ္တိတ်ရမျှာၚ် ကညာၚ်ကရေဲ ပ္ဍဲလိက်ပရိုၚ် “ပွမသၠာဲလွဟ်ကဵု ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ”ရ၊ ဂကောံပၠန်ဂတး ရပ်လွဟ်တံမိၚ်တုဲ ဗော်ပၞာန်ညးဍုၚ်ကွာန် (ပြည်သူ႔ရဲဘော်) တံ လုပ်ဖျေံလွဟ်၊ လှာဲလွဟ်ကဵု ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ကၠာအိုတ်ရ။
နကဵုအသိၚ်အလိုန် နဲပၞုက် နဲအလီ နာဲနုဏံ ကၠုၚ်ဇီုကပိုက် ပ္ဍဲက္ဍိုပ်သ္ကိုပ် ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်တံရ၊ လညာတ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တံ ဟွံဒှ်မွဲလညာတ်၊ ဟွံချိၚ်ဖါတ်ကဵု သ္ဘဴဓဝ်ပၠန်ဂတး ဟွံရံၚ်ကဵုဂုန်သ္ဂံၚ်ဆာန်ဂကူတံ ဒးဒုၚ်ပူဇဴ ဖၟိုတ်ကၠုၚ်လဝ် လမျီု ဆီပလက် ပ္ဍဲတိပၠန်ဂတး၊ ဟွံဂိုဟ်ကဵုဒြဟတ်ကောန်ဂကူ ပကောံဂွံလဝ် လွဟ်လက်နက် ဍောတ်ဇၞော် ကဵုကၠံ ကဵုလ္ၚီတံဂှ်တုဲ ဖျေံကၠုၚ်သ္ဂုတ်သွာတ် သၠာဲဂၠံၚ်ပရေၚ်ပၠန်ဂတး သၠာဲလွဟ်ကဵု ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၅၈)၊ ဂိတုဂျူလာဲ (၁၉) ဂှ်ရ၊ သီုဓမံက်ကဵုရုပ်ရဴ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဟွံမာန်၊ အတိုၚ်ချိၚ် သၟိၚ်ဟွံစၟတ်တုဲ (၁၉၆၂)၊ ဂိတုမာတ် (၂) ဂှ် စိုပ်အာ ဗ္ဒမ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ထံၚ်ဇၞော် အၚ်စိၚ် (အေန်သိၚ်) ဖၟိုတ်ရ၊ ဣဏံဂှ် မုထ္ၜးဒၟံၚ်ပၟတ်ကဵု သၟတ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် အနာဂတ်တံရော၊ ပိုန်ဒြပ် ဒြဟတ်ပၠန်ဂတး ဂကူမန် ပ္ကောံလဝ် ပွိုၚ် (၁၀) သၞာံပြၚ်ၚ်ဂှ် ဒၟါနူလညာတ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တံ ဖျေံဗီုလ္ဒောဝ်၊ ဟွံညာတ်ဂၠံၚ်ဍာန် ဗၟာတံလီတုဲ ဒးဆောံဗြံ ဟုံလေၚ်အိုတ်အာရောၚ်ဂှ် သၟတ်တံ ဒးညာတ်လဝ်ထေက်ရ၊ ဒးဒၟံၚ်ကဵု အရေဝ်အံၚ်ဆာန် ဟီုလဝ်နူတံတေံရ၊ အခေါၚ်မန်ဂှ် ဟွံဒးဖန်ကဵု၊ အယာံမာတ် လိက်ပတ် ဘာဗ္တောန်လိက်ရ ကဵုဍေံတံတှေ် တုဲမံၚ်ရ။
ဟီုဍာံဍာံပၠန် ဒးဒုၚ်ပလန်
(၁၉၆၂) နေဝေန် သီအဝဵုတုဲ ဒှ်အခက်အခုဲ ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ဂှ် ဍုၚ်သ္ဂောံပြေပြံၚ်မာန် ဂးတုဲ ကၠောန်ပေါဲသဳကၠဳ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲဍုၚ်၊ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂကောံပၠန်ဂတးတံ ဟွံဒုၚ်တဲ လညာတ်နေဝေန်တုဲ ပေါဲသဳကၠဳဂှ်လီုအာ၊ ဟွံထံက်ဂလာန်ကဵု ပၞာန်သီအဝဵုဂးတုဲ သ္ပသၞ၊ ကဵုဒဒိုက် ကုဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ဂကောံပၠန်ဂတးတံ ဓဇန်ဓဇန်ဂိဂိ သၟးဟွံက သီုပလီုထောံ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အပ္ဍဲဍုၚ်ရ၊ အလဵုအသဳပၞာန် အဃောမကြေပ်ဂြတ်ဒၟံၚ် ဇၟာပ်ပ်သွာၚ်ဂှ် မိက်ဂွံဗ္ဂေတ်မတ် ပၠာံဗဇး ညးဍုၚ်ကွာန်တံတုဲ ဒက်ပ္တန် ကမ္မတဳကဵုကသပ် ကုအလဵုအသဳ နကဵုလၟိဟ်မၞိဟ် (၃၃) တၠ မွဲဂကောံ ပ္ဍဲကၞောတ်သၞာံ (၁၉၆၉) ရ၊ အတိုၚ်ကမ္မတဳ ကဵုကသပ်ဂှ် ဗၟာတံ ဂွိၚ်ဖေက်ဒးပါ်ပရံကဵု အဝဵုအာဏာ ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်တုဲ ဟွံဒုၚ်တဲရ၊ ပၞောဝ်ညး (၃၃) တၠဂှ် ဟိုတ်နူသၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်တံ ဟီုဒးအရေဝ် ဍာံစၟတ်အာတုဲ ပၞာန်ဗၟာတံ ဒှ်ဒေါသ ထေဲပၞတ်ကဵု ဗော်မန်တုဲ နူကၠာဒြဟတ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဟွံဇၞော်ဏီ ဒးဗ္တိုက်သၠေက်ထောံရောၚ် ဖျေံမဟာဗျူဟာတုဲ (၁၉၇၀)၊ ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ (၂၀) ဂှ် ဗ္ဒိုပ်ဗဟဵု မနွံပ္ဍဲကြုၚ်ဂၞိဂှ် ဒးဒုၚ်ဗ္တိုက် ဗ္ဒိုပ်လီုအာရ။
ဟီုသရောပ်မ္ဂး ပတှေ်ဂလာန်နာဲနု လှာဲလွဟ်ကဵု ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ်လေဝ် မန်တံကျ ပရဲဟွံတိတ်၊ ပတှေ်နေဝေန် သ္ပကၠုၚ်ပေါဲသဳကၠဳ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံဍုၚ်ဂှ်လေဝ် ပရဲဟွံတိတ်၊ ဟိုတ်နူပ္တိုန်ထ္ၜးဒး ကသပ်ဍာံ ကသပ်ဒး ပ္ဍဲဂကောံကဵုကသပ်ဂှ်ပၠန်လေဝ် ဗ္ဒိုပ်ဗဟဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဒးလီုအာ၊ ပတှေ်ဗၟာ – ဒၞါဲမန်ပရဲတိတ်ဂှ် ပ္ဍဲဝၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပွိုၚ် (၇၀) သၞာံ ပြၚ်ၚ်ဏံ ဒၞါဲဂကူမန်တံ ပရဲတိတ် က္လိဂွံအခေါၚ်သွက်ဂကူဂှ် ဟွံကေၚ်ဆဵုမွဲလှေ်ရ၊ ထံက်ကဵုဝၚ်အတိက် ဗီုက္တဵုဒှ်ကၠုၚ်တံဏံဂှ်တုဲ သၟတ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်အနာဂတ်တံ ဟွံပါ်ပါဲ ဟွံချပ်ဗ္စာ ဆက်ပတှေ်အာ ဗၟာတံဖိုဟ်ဏီဟာ၊ ဂကူဗၟာ ပၠန်ဂတးကၠုၚ်ကဵု ပၞာန်ဗၟာဂှ် နူ (၈၈)၊ (၂၀၀၇)၊ လၟုဟ် (၂၀၂၁)၊ ပ္ဍဲဗၞတ်ပိဝါဏံ လမျီုဆီပလက် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဒးဒုၚ်ချိုတ်အာ ကရောံဂကူဗၟာဂှ် တော်လၟိဟ် သချာၚ်္ဂၞန် ဟွံမွဲရ။
ဣဏံလေဝ် ဟွံဒှ်သံဝေဂ စိုတ်အထေၚ်ဇၞော် လ္တူဍေံဟွံအိုတ်ဏီဖိုဟ်၊ ဒြဟတ်ဂကူမန် ကောံကလောံ ပ္ဍဲသၞာံ (၂၀၂၀) ဏံ သ္ပဟိုတ်ကဵု ဂကူဗၟာ ဍေံကဵုဍေံ ဟွံညဳသာ ဟွံသၟဟ်တးညးသ္ကံတုဲ ဒးထ္ကးပတိတ်ဏာ ဒြဟတ်ဂကူမန်တံတုဲ ထပ်ဒက်ဂကောံတၟိ၊ ဗော်တၟိပၠန်ဂှ် သွက်ဂကူမန် ဒှ်ဟွံထေက်ညာတ်ရ၊ အခေါၚ်အရာ ကမ်ကုသိုလ်မန်ဂှ် မန်ကဵု မန် ဒက်ဂကောံ ကောံကလောံ ညးသ္ကံဟေၚ် က္လိဂွံမာန်ဏောၚ်၊ ဒြဟတ်ဂကူမန်ပိုဲဂှ် ဗီုအံၚ်ဆာန်ညာတ်လဝ် ဒှ်လၟိဟ်မၞိဟ်မအောန် မွဲဂကူရောၚ်ဂှ် ပတှေ်ဖျေံစိုတ်တုဲ ပ္ဍဲလၟိဟ်မၞိဟ်မအောန်ဏံ မန်ကဵု မန် လ္ပထပ်ပါ်ကရေက်ဏာ သွာၚ်ညးကဵုညးပၠန်ညိ မိက်ဂွံကဵုဏာဓဝ်သတိ ကုသၟတ်မန် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်အနာဂတ်တံရ။
(နိဿဲကဵု လိက်အုပ် သမၞိၚ်အတိက် ကေုာံ “မွန်အမျိုးသားတို႔၏ နောက်ခံသမိုၚ်း”တုဲ ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်ရ)
