နာဲအံၚ်ဇၞး (ရုတ်တံၚ်)
သၟတ်တၠပညာမန် မလေပ်ဍိုက်ပေၚ်တဴကဵု ကွတ်ပညာဂတာပ်ခေတ်တံ ဝၚ်ဂကူမန်ဇကု မလောန်ၜက်ကၠုၚ် သၞာံအတိက် မဂၠိၚ်သ္ၚောဲတေံဂှ် ထေက်ကဵုသ္ဒးကတ်လ္ၚတ်ဂၠိုက်ဂၠာဲ ဗ္တောန်လဝ် ထေက်ဒၟံၚ်ရောၚ် မိက်ဂွံကဵုဏာကသပ်ရ၊ ဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵု ဂလာန်အ္စာဝၚ်ဒယှ် ဂကူဗၟာ ဒံက်တာသာန်ထောန် ဟီုဂးလဝ် “ပွမကတ်လ္ၚတ် ဂၠိုက်ဂၠာဲဝၚ် ပရောဝၚ်ဂကူဝွံဂှ် မၞိဟ်တံ (သၟတ်တံ) ညံၚ်ဂွိုအ်ဒှ်မၞိဟ်ဒိုဟ်ဓီု ညံၚ်သ္ဂောံဒှ်မၞိဟ်မစဳကၠး တီကၠိုဟ် ခိုဟ်ဂှ်ဂိုၚ်ကေတ် ပရေံဂှ်ဝေၚ်ပါဲလေပ်ရ”၊ ပရောဝၚ်ဂကူမန် တန်ဒှ်ကၠုၚ်ပ္ဍဲအတိက်တေံဂှ် သၟတ်တံ လ္ၚတ်ဗှ်ဂၠိုၚ်ၚ်မ္ဂး စိုတ်ဓါတ်ဆာန်ဂကူ သၠုၚ်တိုန်ရောၚ်၊ ဇကုဇကု စိုတ်ဓါတ်သ္ပပတုပ်ဗက် အခိုက်အလိုက် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် မနွံအစောံစရာဲမ္ဂး ဂံၚ်သ္ကာ လေပ်ကၠုၚ်ရ၊ ကၟိန်ဍုၚ်နန်ထဝ်က္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ် အခေါၚ်အရာမၞိဟ် အခေါၚ်အရာပိုန်ဒြပ် သယံဇာတ ဂကူမန်တံဂှ် ဂကူလဵုသ္ပမာန် ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ပလီုပလာ်ကၠုၚ်ရော တီကၠးကေတ် ပ္ဍဲဂၠံသြိုဟ်ဇကုမ္ဂး စိုတ်ဓါတ် ဂိလေပ် ဂွလေပ် ဂိုဟ်လေပ် သွက်ဂကူမန် နွံကၠုၚ်ရောၚ်။
ကၟိန်ဍုၚ် နန်ထဝ်က္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ်မန် လီုသရိုဟ်ဇၞော်အိုတ်ဂှ် (၁၁၁၉) သၞာံ ဂိတုပသာ် (၈) စွေက်၊ သၞာံခရေတ် (၁၇၅၇) ဂှ် လီုသရိုဟ် ဂကူမန် စိုပ်အာအဆံၚ်ဂကူဍိက်မွဲရ၊ ညးတၠတဲဂှ် သၟိၚ်ဗၟာအံၚ်ဇဲယျ မနွံကဵုစိုတ်ဓါတ် ညံၚ်ရဴကလော်လကိုဟ် ဟွံမွဲကဵုဓဝ်ဆာန်ဍူ လ္တူဂကူမန်တံရ၊ ပၠံၚ်ဗ္တိုက်ကေတ်ဍုၚ်သၟး ဟွံက သီုဗာ်ဂစိုတ် ကမၠက်ထောံ အလုံဂကူမန်တံရ၊ ဟံသာဝတဳ ဍုၚ်မန်ဂှ်လေဝ် ဒှ်အာဗွဝ်ပၟတ် ဒှ်အာ ပတေၚ်ဆောံ လေၚ်အာ မုဟွံသၟေဟ်သှ်ၜေက်ရ၊ မန်ဂြိပ်ပါဲဒဴ ဟွံဗၠးတံ ဒးဒုၚ်ဗာ်ဂစိုတ် ပျဲပျာံ၊ မန်မဂြိပ်ဒဴ ဗၠးတံ ဒဴလုပ်အာဍုၚ်သေံ ဒျူဒျာတေံရ၊ တိဍာ်ဍုၚ်မန် ဂၠိုၚ်ကဵုဒၞါဲ ဒှ်အာညံၚ်ရဴသုသာန်ထမၞေက် ဟွံမွဲကဵုမၞိဟ် မမံၚ်တန်တဴအိုတ်ရ၊ ကောန်မန် ဟွံဒးဒုၚ်ပယျဲဗၟာတံဂှ် ဍေံဒဳပ္တိုန်ဏာ တိုန်ကောံဒၟံၚ် ပ္ဍဲလ္ဂုၚ်တုဲ ဍေံခါန်ကၞက်လဝ် မၞိဟ်စဍုၚ် ဂကူဗၟာဍေံတံ ဖျေံလဝ်ဒပ်ဒၟုၚ်တုဲ ပခိုၚ်လဝ် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ရ၊ ဂကူမန် မသှေ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်သြေၚ်,ဍုၚ်ဒလတေံ ဟွံဒုၚ်တဲကဵု ညးစဍုၚ်လ္ဂုၚ် ဃံၚ်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဂှ်တုဲ သၞာံ (၁၁၂၀)၊ ခရေတ် (၁၇၅၈) ဂှ် ဂကောံပၠန်ဂတးမန် မာံစက်တံ သ္ပတံစန်ဒက်ကေတ် က္ဍိုပ်ပၠန်ဂတးမန် မွဲက္ဍိုပ်တုဲ လုပ်ဗ္တိုက်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် သၟိက်မိက်ဂွံ ဗက်ဗ္ဒဴထောံ ညးစဍုၚ်လ္ဂုၚ် ဗၟာတံမခါန်ကၞက်လဝ်ဂှ်ကီုလေဝ် ဒုၚ်ဗ္တိုက်ကဵုဗၟာဟွံမာန် သီကေတ်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် ဟွံဂွံတုဲ မ္ဒးဆုတ်ကလေၚ်စဴအာ လ္ပာ်ဍုၚ်သြေၚ်ပၠန်ရ၊ ပၠန်ဂတးဂကူမန် ဗ္တိုက်မံၚ်ပၞာန် ကုဂကူဗၟာ သ္ပပ္တံနူသၞာံ (၁၁၂၀) တေံရရောၚ်၊ သၟတ်တံ ထေက်ကဵုဒးတီလဝ် ဝၚ်ပၠန်ဂတးမန်ဇကုရောၚ်ဂှ် မိက်ဂွံကဵုသမ္တီ ကုသၟတ်မလေပ်ပညာတံရ။
လက်ထက်သၟိၚ်ဗၟာ နံၚ်ဒဝ်ကျဳ (နောၚ်တော်ကြီး)၊ လက်ထက်ဇြေန်ဖျူယှေန် (ဆၚ်ဖြူရှၚ်) မဒှ်သၟိၚ် အုပ်ဓုပ်ဍုၚ်ဂှ်လေဝ် ပၠန်ဂတးမန် လ္ပာ်ဒေသမုတ္တမ-ၜဳသတာၚ်တေံ လုပ်ပေါဲဗ္တိုက်ကဵုပၞာန်ဗၟာတံ နွံဒၟံၚ်ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်ရ၊ လက်ထက်ဗဝ်ဒဝ်ဖရာဂှ်လေဝ် ပၠန်ဂတးမန်တံ လုပ်ဒၟံၚ်ပေါဲဗ္တိုက်ဆက်က်ရ၊ ဆဂး မွဲဝါလေဝ် ဟွံကေၚ်ဂွံမာန် ဇၞးပၞာန်ဗၟာတံ မွဲလှေ်ရ၊ သာ်ဝွံ ချပ်ဂွံ ဗှ်လဝ်လိက်ပရေၚ်အာဲဝၚ် ပ္ဍဲဂျာနေဝ်အမာတ်ဒိန်နွံရ၊ ဗၟာတံ ယဝ်ရပ်ဂွံကောန်ပၠန်ဂတးမန်မ္ဂး ဍေံၜုၚ်တက် ဗာ်ထ္ပက် ကရေက်ဗုၚ် ဗဵုဂြိုဟ်မန်တံ မ္ဒးဒုၚ်ဂၠိုၚ်လောန်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန် အစောန်စရာဲ သတ္တိဗျတ္တိ မဂံၚ်သ္ကာအောန်တံဂှ် ဂြိပ်ဒဴ ပါဲဓလေတ် ညံၚ်ဟွံဒးဆဵုညာတ် ဂကူဗၟာတံရ၊ စိုတ်ဓါတ်အံၚ်ဇဲယျဂှ် ပရေံနူစိုတ်ဓါတ် ဟေတ်တလာဏီ၊ ဂစိုတ်လဝ်မန် ဂၠိုၚ်နူဟေတ်တလာ ဂစိုတ်လဝ်ဂျူတံဏီရ။
မန်တံ သွက်ဂွံကလေၚ်ဂွံဍုၚ်မန်ပၠန်ဂှ် ပၠန်ဂတးကဵုဂကူဗၟာ ဒဵုစိုပ်သၞာံ (၁၈၂၆) အၚ်ဂလိက်တံ သီကေတ်ဍုၚ်ဗၟာ အလန်ပထမတေံရ၊ ဆဂး က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန် မနွံကဵုသတ္တိဗျတ္တိ မနွံကဵုအစောန်စရာဲတံ အောန်စှေ်မံၚ်သိုက်က်၊ မ္ဒးဒုၚ်ချိုတ်လေဝ် နွံဂၠိုၚ်ကၠုၚ်တုဲ ဗၟာတံ ဟွံရောံဒညကဵု ဒြဟတ်ပၞာန်မန်တံရ၊ ဍုၚ်မန်ဆောံလေၚ်အာဂှ် သၠာဲကဵုဆီပဠက်မန်တုဲ ကလေၚ်ပၠန်ဂတးကေတ် ဒဵုဂွံရောၚ် ဖျေံလဝ်စိုတ်ကီုလေဝ် ကလိဂွံဟွံမာန်ဏီရ၊ အခိၚ်အၚ်ဂလိက်တံ သီဂွံကၟိန်ဍုၚ်ဏံ ပၠန်ဂတးမန်တံ သိုက်လဝ်ဒပ်ဒၟုၚ် ပ္ဍဲပါၚ်ၜဳလိုၚ်(လှာၚ်) ကၟာတ်လဝ်ဂၠံၚ်လုပ် ဂၠံၚ်တိတ်ရ၊ ပၞာန်အၚ်ဂလိက်တံ သွက်ဂွံတတ် ပါၚ်ၜဳဂှ် အာတ်အခေါၚ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတးမန် နာဲယှိုဲလူရ၊ ညးကလေၚ်ဟီုကဵု ပၞာန်အၚ်ဂလိက်တံ ပၞာန်အၚ်ဂလိက်ဂှ် ၜိုန်ပိုဲဗ္တိုက်ဟွံမာန်ဏီကၠာလေဝ် ယဝ်ကဵုပၞာန်ဗၟာမ္ဂး ဗၟာစှ် မန်မွဲ ညံၚ်ဂွံဇၞးဗၟာဂှ် ပိုဲဂံၚ်ဗ္တိုက်ဒၟံၚ်လၟိုန်ရ သာ်ဝွံ မာံယှိုဲလူ ဟီုကြီုထ္ၜးပရော စိုတ်ဓါတ်မန် ကုဂျောန်ကရံက်ဖိုအ် မဒှ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန်အၚ်ဂလိက်တံရ။
ဗီုစိုတ်ဓါတ် မာံယှိုဲလူဂှ် ပ္ဍဲသၟတ်တၠပညာမန်တံလေဝ် ဒးနွံထေက်ကီုရောၚ်၊ စိုတ်ဓါတ်ပၠန်ဂတး ဂွံမံက်ဂှ် မ္ဒးဂၠာဲဗှ်ဝၚ်အတိက်ရ၊ ဝၚ်သၟတ်တံ ကတ်လဝ် ပ္ဍဲဘာဗ္တောန်လိက် (မြန်မာ့သမိုၚ်း) ဂှ် ဝၚ်ဗၟာတံ လီလဝ်မန်ဖၟိုတ်ရ၊ ပရောမန်ကဵုဗၟာ ဗီုဒှ်ကၠုၚ်ပၞာန်ဂှ် (ကုန်ဘောၚ်ရာဇဝၚ်) ချူလဝ် နွံဂၠိုၚ်တုဲ သၟတ်တံ ရာန်ဗှ်အိုတ်ညိ၊ ကာလကလေၚ်ဗှ်သ္ၚဳရံၚ် ဝၚ်ပၠန်ဂတးမန် လောန်ကၠုၚ်မွဲအခိၚ်တေံမ္ဂး ဂွံဆဵုကေတ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတးမန် မနွံတဴဂၠိုၚ်ကဵုတၠရ၊ ချိုတ်တုဲ ယၟုကၠေံအာတံဂှ်လေဝ် နွံလၟိဟ်မူစိရောဂှ် တီကေတ် ဟွံမာန်ရ။
ဟီုပရောဝၚ်မန် ဍုၚ်သြေၚ်၊ ဍုၚ်ဒလမ္ဂး မာံထဝ်လဵုလေဝ် ဒးပါလုပ်ထေက်ကီုရောၚ်၊ အခိၚ်မာံစက်တံ ပၠန်ဂတးကဵုဗၟာဂှ် နာဲထဝ်လဵု ဒုၚ်ကာ ပ္ဍဲဨကရာဇ်ဗၟာမွဲတုဲ ဨကရာဇ်ဗၟာ ကဵုလဝ်တဆိပ်ကြာ မေန်ကျဝ်သဳဟသူ-ဂွံလဝ်ဌာနန္တရ နဒဒှ်ညးမစဍုၚ်ဒလတုဲ ဟွံပါလုပ် ပ္ဍဲပၠန်ဂတးမန်ရ၊ ဝၚ်လ္ၚဵုချူလဝ် နွံသာ်ဝွံရ၊ မာံစက် (နာဲစက်) ပၠန်ဂတးဒၟံၚ်ကဵုဗၟာ ဂၠိုၚ်ၚ်ကဵုဝါကီုလေဝ် မွဲလှေ်ဟွံကလိဂွံ ပေါဲအံၚ်ဇၞးဂှ် မာံထဝ်လဵုညာတ်တုဲ စိုတ်ဂိလ္တူဗၟာ သီုဍိက်ဂြောဝ်ဂတာ ဗၞတ်ၜါလက်ဂှ် ပါဲဒဴ ဗလေတ်စှေ်ကၠုၚ် လ္ပာ်ဍုၚ်မတ်မလီုဏံ ဂးတုဲ ညးလေဝ် ပါလုပ်စရၚ်မန် ပၠန်ဂတးကဵု ဗၟာကီုရ၊ ပရောဒဒှ်ဏံ တၠပညာမန်လ္ၚဵု ဟွံဒးစိုတ်၊ ညးလ္ၚဵု ပ္တိုန်လဝ်ဝၚ်မာံထဝ်လဵုလေဝ် နွံရ။
ဟီုသရောပ်မ္ဂး လညာတ်သမ္တီ ဂကူမန်တံ ဟွံသၠုၚ်မ္ဂး မန်တံပိုၚ်ဍုၚ်ဟွံဂွံရ၊ ဂကူမန် ကေတ်ဍုၚ်မန် ကေတ်အခေါၚ်အရာ ဂကူမန်မ္ဂး ပထမဂှ် ဒးသမၠုၚ်လညာတ်သမ္တီကၠာရ၊ မန်ဟွံဟီုအရေဝ်မန်၊ ဟွံဗ္တောန် ဟွံချူလိက်မန်မ္ဂး ဂကူမန် သ္ဒးကၠက်ကၠေံရောၚ် လညာတ်သာ်ဏံ နွံကၠုၚ်ပ္ဍဲဇၟာပ်မန်မ္ဂး ကေတ်ဍုၚ်မန်ဂွံရ၊ ယဝ်ဒးထ္ၜးသာဓကမ္ဂး တိဍာ်ဍုၚ်တဳမဝ်ဗၟံက် နွံဗၞတ်တၟာတ္ကံခၟိုၚ်ရ၊ ဆဂး ဟိုတ်နူလညာတ်သမ္တီ ဂကူတဳမဝ်ဗၟံက်တံ သၠုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ ဂကူတဳမဝ်တံ ဂွံပိုၚ်ကၠုၚ်ဍုၚ်ဣရ၊ ဂကူမန် သၟတ်မန်တံ သမၠုၚ်ပ္တိုန် သမ္တီအိုတ်ညိ ဆဝ်မ္ၚုဟ်ဏာရ။
