နာဲတိုၚ်ပ္ကဴဍုၚ်
ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ အာတ်မိက် အခေါၚ်အရာဖေဝ်ဒရေဝ် ပတန်အဝဵုတွဵုရးညးကဵုညးဂှ် ဍေံလအ်ကၠုၚ် ဗၞတ် (၇၅) သၞာံကီုရ။ ဆဂး အလဵုအသဳပၞာန်ကီုဒှ် အလဵုအသဳဒဳမဝ်ကရေဇြဳ အခိၚ်တုဲကၠုၚ်ကီုဒှ် ဟွံမိက်ကဵုကၠုၚ် အခေါၚ်အရာဝွံတုဲ ပေဲါပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ် ဍေံဟွံသ္ၚိတ်ဇြအာရ။ ရဲရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတးတံဂှ် ဗတိုက်အာ ပတန်အာ အဝဵုတွဵုရးညးကဵုညး နွံရ။
ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ကေၚ်ပတန်လဝ်အဝဵု
ကၠောန်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ဟီုဂှ် သွက်ဂွံပတန်အဝဵုရ။ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဝွံ ပတန်ကၠုၚ်လဝ် နူကဵုသက္ကရာဇ် (၁၉၅၈) တေံ လၟုဟ် စိုပ်သက္ကရာဇ် (၂၀၂၂) ဏံဂှ် ဂွံကၠုၚ်အာယုက် (၆၄) သၞာံရ။ တော်ကဵုအခိၚ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဒယှ်တှ် ပတန်အဝဵု သွက်ညးဍုၚ်ကွာန် ဒတုဲဖဵုညးဍုၚ်ကွာန် စဵုဒၞာညးဍုၚ်ကွာန်မာန်ဂှ် အခိၚ်ကၠာဟွံဂွံစိုပ် သက္ကရာဇ် (၁၉၉၅) ကၠာဟွံဂွံဒေံါပန်ပှော်တေံ ဟီုစဂွံရောၚ်။
အခိၚ်တေံတှေ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ညးတံ ဖျေံပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ညးတံ နူကဵုအဆံၚ်ပွိုၚ်ဍုၚ်၊ အဆံၚ်ခရိုၚ်တုဲ ဖျေံပရေၚ်အုပ်ဓုပ် လတူညးဍုၚ်ကွာန်တံ နွံရ။ ပ္ဍဲကဵုသၟဝ်ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဂှ် ဗိုၚ်ဖန်ကဵု ပရေၚ်ကမၠောန် စပ်ကဵုပရေၚ်ပညာ၊ ပရေၚ်ထတ်ယုက်၊ ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ် အိုဿီုတံ နွံရ။ ဟီုစတှေ် တိဍာ်ပရေၚ်အုပ်ဓုပ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဂှ် သၠဲလးတိတ်အာ ဂၠိုၚ်ကဵုပွိုၚ်ဍုၚ်ရ။ နူကဵုပွိုၚ်ဍုၚ်မုဟ်ဍုၚ် စဵုကဵုပွိုၚ်ဍုၚ်ဍာ်ဗု၊ ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးကရေၚ်မ္ဂး ပွိုၚ်ဍုၚ်သၠာဒကှ်ကဵု ပွိုၚ်ဍုၚ်ကအ်ကြိက်တံရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်လေဝ် ညးတံ စဵုဒၞာကဵု သၞသတြုတုဲ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဂွံမံၚ် ဂွံကၠောန်စ ၜိုဟ်ဟ်သြိုဟ်ဟ်ရ။
မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဂှ် ကၠောန်ၜိုတ်ကၠုၚ် ပရေၚ်သၞောဝ်ဓရ်တုဲ ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန် ဒးကၠုၚ်စၟဳစၟတ်ဂဗုတ် နွံရ။ ညးဍုၚ်ကွာန်တံဝွံ ၜိုန်ရရုၚ်ဂဗုတ် နွံမံၚ်အကြာဒဵု အကြာဇြဟ်ကီုလေဝ် ကၠုၚ်စိုပ် ဒုၚ်စၟဳစၟတ်ပရူဂဗုတ်ညးတံရ။
ကြဴနူကဵု တက်ကျာပရေၚ်ဒေံါပန်ပှော် (၁၉၉၅) တုဲဂှ် အတိုၚ်တၚ်တုပ်စိုတ်ဟေၚ် ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်၊ ပရေၚ်သၞောဝ်ဓရ် ကေုာံ ပရေၚ်စဵုဒၞာညးဍုၚ်ကွာန်တံဂှ် ဒးဒုၚ်ပၠောပ်ထောံ အပ္ဍဲကဵုဗွိုၚ်တိဍာ် ဒေံါပန်ပှော် ဗၟံက်ဍာန်ကွဳစက်မတ်မလီု-ထဝဲါရ။ ကွာန်မန်တံဂှ် နွံမံၚ် ပလိုတ်ဍာန်ကွဳစက် ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ ကွာန်တံဂှ် လိုက်အာ သၟဝ်ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ပၞာန်ဗၟာ (အခိၚ်တေံ နဝတ) ရ။ သက္ကရာဇ် (၁၉၉၅-၁၉၉၈) ဂှ် ဍေံစကာညးဍုၚ်ကွာန် ကြာန်န်ဓမာန်ဓမာန် အရာကၠောန်ဍာန်ကွဳပၟတ် ရေဝ်-ထဝဲါရ။ သက္ကရာဇ် (၂၀၀၀) ဂှ်မ္ဂး ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ထပ်သီကေတ်ထောံ တိကၠအ်ညးဍုၚ်ကွာန် ဆဆဵုပၠန်ရ။ အဝဵုပရေၚ်အုပ်ဓုပ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဂှ် သှေ်မံၚ်ဆညိညကီုရ။
နဲကဲပတန်အဝဵု ဒပ်ရခေၚ်အေအေ
ဒပ်ပၞာန်အေအေတံဂှ်မ္ဂး ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၂၀၁၈) လုပ်ကၠုၚ်ပေဲါဗတိုက် ကုဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ရ။ အဃောလုပ်မံၚ်ပၠန်ဂတးဂှ် ဒပ်ပၞာန်အေအေတံ စန်ဒက်ကၠုၚ် ညးဍုၚ်ကွာန်ဂကူရခေၚ် သွက်ဂွံဗၠးၜးတိတ် နူကဵုပရေၚ်အုပ်ဓုပ် အလဵုအသဳဗၟာရ။ ဂကူရခေၚ်တံ ထံက်ဂလာန် လတူဒပ်ပၞာန်ရခေၚ်ရ။ မွဲအခိၚ်ဓဝ် ဒပ်ပၞာန်ရခေၚ်တံ ထဍေၚ်ပတိတ်ထောံ ညးမအုပ်ဓုပ် အလဵုအသဳ ပ္ဍဲကဵုဒေသညးတံတုဲ ခါန်ကၞက်ပတိုန် ဂကူရခေၚ်တံ သွက်ဂွံအုပ်ဓုပ်အာရ။
ပၞာန်ဗၟာတံ သီအဝဵုတုဲဂှ် ဍေံတံ ဒးပံက်မုက်ပၞာန် ကုအေန်ယူဂျဳ ပဳဒဳအေပ်တံတုဲ ဍေံတံ ဟွံဂံၚ်ပံက် မုက်ပၞာန်ကဵု ဒပ်ပၞာန်အေအေတံရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကြဴနူကဵု သီအဝဵုတုဲဂှ် သွက်ဒပ်ပၞာန်အေအေတံ ဂွံအခေါၚ်အရာတၟေၚ်ရ။ ညးတံ လုပ်တိတ်အာကၠုၚ် ဍုၚ်ကွာန်ဂကူရခေၚ်တံ လောဲသွာရ။ ဒေံါပန်ပှော် ဒပ်ပၞာန်အေအေကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် ဒေံါလဝ်ကဵုပါၚ်ရ။ ထပက်လဝ်စၟတ်တဲ ဟွံမွဲ၊ ကၠောန်လဝ် အသေအဟာန် ဟွံမွဲ၊ သက်လဝ်ပယျဵုဒၞက် ဟွံမွဲရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဒပ်ပၞာန်ရခေၚ်တံ ကေတ်အခေါၚ်ခိုဟ်တုဲ ဖျေံကၠုၚ် သၞောဝ်ဓရ်စၟတ်ဂဗုတ်ညးတံရောၚ်။
နကဵုဒပ်ပၞာန်အေအေတံ ညးတံ ခၞံပတိုန် ရုၚ်သၞောဝ်ဓရ် ပ္ဍဲကဵု (၁၁) ပွိုၚ်ဍုၚ်တံ ညးဍုၚ်ကွာန်တံဂှ် ကၠုၚ်စိုပ် ဒုၚ်စၟဳစၟတ်ဂဗုတ် နွံကီုရ။ ပရေၚ်သၞောဝ်ဓရ်ဂှ် ဍေံဆက်အာကဵု ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်တုဲ ကာလ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ နွံပၟိက် ပရေၚ်ပညာ ပရေၚ်ထတ်ယုက် ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်တံ ဗိုၚ်ဖန်ဇန်ကဵုရ။ လက္ကရဴအိုတ် ရုၚ်အုပ်ဓုပ် ရုၚ်သၞောဝ်ဓရ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံဂှ် လ္ၚုလ္ၚန်အာရ။ ညးအာစိုပ် ဟွံမွဲရ။
ဗီုကရေၚ်၊ ကရေၚ်ဍာဲတံ ပတန်အဝဵု
ဗော်သွးအလုံဂကူကရေၚ် (ကေအေန်ယူ) ကဵု ဗော်တဴတက်ကရေၚ်ဍာဲ (ကေအေန်ပဳပဳ) တံဂှ် အဓိ်က ညးတံ က္လေၚ်သီကေတ်တိဍာ်ညးတံ ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးညးတံရ။ ဗော် (၂) ဗော်ဏံဂှ် အဃောတက်လဝ်ကျာ ဒေံါပန်ပှော်တေံဂှ် ညးတံ ဟွံတက်ကျာလဝ် ပရူသက်စေဝ်တိဍာ်တုဲ ဒၞာဲဒပ်ပၞာန်ဗၟာနွံဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ မံၚ်အာ ဒၞာဲဒပ်ပၞာန်ညးတံနွံဂှ် ညးတံ မံၚ်အာ ပသောၚ်လဝ်ညးသကအ် သာ်ဂှ်နွံရ။
ဆဂး ကြဴနူကဵု ဒေံါပန်ပှော်တုဲဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ထ္ၜးဟိုတ်နာနာသာ်တုဲ လုပ်ကၠုၚ်တိဍာ်ညးတံ နွံရ။ ဆဂး ဒပ်ကရေၚ်ကီု ကရေၚ်ဍာဲကီု ဟွံဒုၚ်တဲတုဲ ပန်ညးသကအ် မွဲဏှမွဲဏှ နွံရ။ ဥပမာ – ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် ဍေံလုပ်အာ ပ္ဍဲကဵုၝောံဒပ်မဟာ ကေအေန်ယူ လၟိဟ် (၅) ဂှ်တုဲ ဒှ်ပေဲါဗတိုက်ကုဒပ်ပၞာန်ကရေၚ်ရ။ ကေအေန်ယူတံ ဟွံကဵုအခေါၚ်ကၠောန်တုဲ ဒှ်ပၞာန်ရ။ လက္ကရဴအိုတ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ လုပ်ဟွံဂွံရ။ တိဍာ်ကရေၚ်ဍာဲလေဝ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ သ္ပလဝ်ကမ္မဏဳဗါ်ဆုတုဲ လုပ်အာဂှ် ဒပ်ပၞာန်ကရေၚ်ဍာဲတံ ဒၞာတုဲ ဒှ်ပေဲါဗတိုက်ရ။
လၟုဟ်မ္ဂး ညးသၟတ်ထ္ၜးဆန္ဒတံ ဗွဲမဂၠိုၚ် လိုက်ကၠုၚ်တိဍာ်ပၠန်ဂတး တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ်ကဵု တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ်ဍာဲတုဲ ရဲပၠန်ဂတးတံ ကလေၚ်ပ္ကတ်ပ္ကေၚ်ကုဍေံတံတုဲ ကဵုဗတိုက်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံရ။ ကရေၚ်ကီု ကရေၚ်ဍာဲကီု က္လေၚ်ဗတိုက် ဗဒိုပ်ပၞာန်ဗၟာတံ လုပ်ဂွံလဝ် ပ္ဍဲကဵုတိဍာ်ညးတံကီုရ။ ဒပ်ပၞာန်ကရေၚ်ကဵု ကရေၚ်ဍာဲ ဗတိုက်မွဲမွဲဒေသတုဲမ္ဂး စပ်ကဵုပရေၚ်အုပ်ဓုပ် အလဵုအသဳဂှ် ညးတံ ထဍေၚ်ပတိတ်တုဲ လုပ်ဖျေံ ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ညးတံရ။ နနဲသာ်ဝွံ တိဍာ်ညးတံ ညးတံ က္လေၚ်ကလိဂွံတုဲ ပတန်အာ အဝဵု (၃) တန်ညးတံ အကြာပေဲါပၞာန်ရ။
တုပ်တဴညံၚ်ရဴ ဗော်ပၠန်ဂတးကရေၚ်ကဵု ကရေၚ်ဍာဲကီု ဗော်ပၠန်ဂတးကချေၚ် ဗော်ပၠန်ဂတးချေၚ်တံလေဝ် ကၠောန်အာဗီုဂှ်ကီုရ။ ရံၚ်အာမ္ဂး ဂကောံပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် ပတန်ကေတ် အဝဵုပိတန် နကဵုဒြဟတ်လွဟ် ပ္ဍဲကဵုတိဍာ်ညးတံဂှ် ညးတံ ဟွံတိုန်စိ်ုပ် ပေဲါတက်ကျာသဳကၠဳ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ရ။ ညးတံ ဟွံပတှေ်စ ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တုဲ ဟွံတက်ကျာကီုရ။ သောၚ်မံၚ်ရ၊ ကမၠောန်ညးတံဟေၚ် ညးတံ ဆက်ကၠောန်အာရ။
ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် အာတ်ကေတ်ဟွံဂွံ
ပၞာန်ဗၟာဝွံ နူကဵုသက္ကရာဇ် (၁၉၆၂) တေံ ဍေံတံ သီအဝဵုတုဲဂှ် ဍေံတံဟေၚ် ဒးကေတ်အဝဵုရောၚ် စှေ်လဝ်စိုတ် သာ်ဂှ်ရ။ ဍေံဟွံမိက်ကဵုဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ်ရ ဍေံဗတိုက်ကေတ် တိဍာ်တွဵုရး ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံရ။ ဍေံတံ ဂၠံက်ကေတ်ထောံ သံယဇာတ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံတုဲ ပၞာန်ဗၟာတံ ဒြဟတ်ဇၞော်တိုန်ရ။
တ္ၚဲဏံဂှ် ဒှ်အခေါၚ်ခိုဟ် သွက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံရ။ အခိၚ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာကဵု ဒပ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဗၟာတံ ဒှ်မံၚ် ပဋိပက္ခ ဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ဂှ် တိဍာ်ဇကု ဇကုသွက်ဂွံသီကေတ်ဂွံလဝ် ပၟိက်ဇၞော်ရောၚ်။ မွဲအခိၚ်မ္ဂး ဒးစိုပ်အခိၚ် ပေဲါတက်ကျာ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ရောၚ်။ အခိၚ်ဂှ်မ္ဂး တိဍာ်ဇကု ဇကုပိုၚ်ပြဳလဝ်မ္ဂး အရာဒက်ပတန်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် တက်ကျာလောဲသွာရောၚ်။
