Category: ပရိုၚ်

ဌာန်ပရိုၚ်မန် (ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ ၂၇၊ ၂၀၂၂)

အကာဲအရာ ပကတိရုပ် ကောန်ဂကူမန်တံ တန်ဒှ်ဒၟံၚ်ဂှ် လ္ၚတ်သ္ၚဳဂၠိပ်ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်တုဲ သွက်ဂွံပံက်ဖက် ဆက်ဆောံ သ္ဂောံပံၚ်တောဲမံၚ်အာမွဲစွံ ကရောံဂကူသၟာၚ်တံဂှ်လေဝ် ညံၚ်ဂွံစုတ် ပ္ဍဲမူဝါဒသၟတ်မန် မွဲတၚ်ကီုဂှ် နာဲအံၚ်မေန် ဒုဥက္ကဌဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဟီုဖ္တိုက်ဖၟောဝ်ဏာ ပ္ဍဲဂလာန်သဘာပတိ ပံက်ကောံဓရီုဇၞော်သၟတ်မန် အလန်ဒုတိယရ။
နာဲအံၚ်မေန် ဒုဥက္ကဌဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ သ္ဂးဂှ် “ပ္ဍဲသၠဲဗွိုၚ်တိဍာ် မသှေ်ဒၟံၚ်လၟုဟ်ဏံ ဂကူမွဲကဵုမွဲ ဗီုလဵုသ္ပသမ္တီတုဲ မံၚ်အာညးသ္ကံရော? ဂကူဇကု သ္ဂောံဂတဝ်တိုန် သ္ဂောံဇၞော်မောဝ်တိုန် ကရောံညးတံမာန် ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ဗီုလၟုဟ်ဏံရ ဒုၚ်ခဳဒုၚ်ကဟဳအာအတိုၚ်ဏံတုဲ ဒၞါဲပြေပြံၚ် စှေ်ဗီုဂှ်ရ ဖျေံသ္ဇိုၚ်တှေ် ပိုဲတံသှေ်ဒၟံၚ်ညိညိ ပ္ဍဲဒၞါဲဏံဂှ် အတိုၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာ ဟီုအာနူကၠၚ်ဏံရ ဘိုအ်ဂွံအောန်စှေ်အာရနွံ၊ ဣဏံဂှ် ပၟိက်ဇၞော်မံၚ်ဏောၚ်တုဲ ပ္ဍဲမူဝါဒသၟတ်မန်ဂှ် ပရေၚ်မၞိဟ်ဟီုဟီု မုဟီုဟီု ညံၚ်ဂွံပြေပြံၚ် တန်တဴအာ ကရောံဂကူတၞဟ်ဟ်ဂွံဂှ် ဒးဗ္စာရဏာလေပ် နကဵုလညာတ်သမ္တီဇကုဏောၚ်၊ ညံၚ်ဂွံကၠိုဟ်ကေတ် ပရေၚ်ပံၚ်တောဲ မံၚ်အာမွဲစွံ၊ ညံၚ်ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်မွဲစွံဂှ် ပိုဲတံ ဒးဂစာန် ဒးလ္ၚတ်အာ တၟာဂလိုၚ်ဏီ ဏောၚ်” ဂးရ။
ဌာန်ကောံသၟတ်မန် Mon Youth Form-MYF စဳဇန်တုဲ ညးစၞးသၟတ်မန် နူပွိုၚ်ဍုၚ်နာနာ၊ ညးတာလျိုၚ် နူဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ NMSP ကေုာံ ညးတာလျိုၚ် နူဗော်ညဳသၟဟ်မန် MUP၊ သၚ်မန် ကေုာံ ညးစၞး နူဂကောံနာနာ သီုဖအိုတ် ညးစၞး (၁၅၀) တၠပြၚ် သီုကဵုညးလ္ၚတ်တံ တိုန်စိုပ်တုဲ ကောံဓရီုဇၞော်သၟတ်မန် အလန်ဒုတိယ “2nd Mon Youth Conference” ဂှ် သ္ပပ္တံနူ ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ (၂၇) တုဲ ကၠောန်သ္ပဏာ ပွိုၚ် (၃) တ္ၚဲ ပ္ဍဲရုၚ်ဌာန်ဂအုပ် ခရိုၚ်သဓီု အကြာကွာန်ခအံၚ်ကြေဟ်ကဵု ကအ်ဗိန် ပွိုၚ်ဍုၚ်ကအ်ကြိက် ဒေသတိဍာ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိရ။
“ရံၚ်ကဵုဝၚ် လောန်ကၠုၚ်မွဲအခိၚ်တေံ ဗီုမန်ပိုဲတံ အုပ်ဓုပ်ပိုၚ်ပြဳကၠုၚ်လဝ် ဟရိပုဥ္ဇ(ဒွါရဝတဳ)တံ၊ (၉၆) ဍုၚ် မနွံကၠုၚ် (၃) ရး၊ မွဲရး (၃၂) ဍုၚ်တံဂှ်တုဲ လဟိၚ်ဒၟံၚ်ဟွံဂွံရ၊ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်တ္ၚဲဏံ နွံကဵု (၂) ခရိုၚ်ဂှ် (၄) ခရိုၚ်မိ်က်ဂွံဟီုဟီု သမၠဲတိဍာ်ဂှ် သၠဲတိုန်ဟွံသေၚ် ဍေံမံၚ်ၜိုတ်ဂှ်ရ၊ ဥပမာ မန် နွံ (၅၀) ၊ ဗၟာ (၅၀) ၊ တုဲတှေ် ကရေၚ်တံ ပအိုဝ်တံ မူသလေမ်တံ နွံမံၚ်တၟာဂလိုၚ်ဏောၚ်၊ အကာဲအရာလၟုဟ်ဏံ ပ္ဍဲတိဍာ်ကဵုလဝ် (၂) ခရိုၚ် သွက်မန်ပိုဲဂှ် ပိုဲနွံၜိုတ်ကဝက်ဓဝ်ရ၊ ဟွံပေၚ်လေဝ် ဟီုစဂွံရ၊ ပ္ဍဲကဵုၜိုတ်ကဝက်လေဝ် ဟွံမွဲဏံဂှ် သၟတ်တ္ၚဲဏံတံကီု မန်မဂျိုၚ်ဒၟံၚ်ဏီတံကီု ယဝ်ဒှ်ညးယိုက်ဂၠေၚ် ဘိုၚ်ရၚ်တၠုၚ်မံၚ် သွက်ကောန်ဂကူ ဏောၚ်မ္ဂး တာလျိုၚ်ဇၞော်ဇၞော်မွဲ ပိုဲဒးယိုက်ဂၠေၚ်အာဏောၚ်၊ ပိုဲတံပံၚ်ဖက်ဆက်ဆောံ ဒးမံၚ်အာမွဲစွံကဵု ဂကူတၞဟ်ဟ်တံဏောၚ်” ရဴဝွံ နာဲအံၚ်မေန် ဂးရ။
သာ်ဂှ်ကီု နာဲမျဵုတေအ်လွေန် ကေၚ်ကာဗဟဵု ဗော်ညဳသၟဟ်မန်၊ အ္စံၚ်အ္စာမန်မပြာကတ်တံကီု၊ ညးတာလျိုၚ် သၟတ်တံကီု ဟီုမြော်တဴဂလာန်ရ၊ ကြဴနူဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးသဳကၠဳအာ အတိုၚ်လၟေၚ် အစဳဇန် အသေအဟာန်တုဲ အစဳဇန်တ္ၚဲပထမဂှ် ကၠောန်တုဲအာ ဗွဲမအံၚ်ဇၞးဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။
ပ္ဍဲကောံဓရီုဇၞော် ပွိုၚ် (၃) တ္ၚဲဏံ သ္ပဒတန်ကဵု မူဝါဒသၟတ်မန်၊ ကလေၚ်ဒက်ပခိုၚ်ပ္တိုန် ဌာန်ကောံသၟတ်မန် MYF ကေုာံ သီုရုဲစှ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သၟတ် မ္ဒးကေတ်တာလျိုၚ်အနာဂတ်၊ ဗီုဂွံဒက်ပ္တန်ဓရ်ပတှေ် အကြာသၟတ် ကေုာံ သမၠုၚ်ပ္တိုန်အသိၚ် ပရေၚ်ပံၚ်ကောံအာက္ဍိုပ်သၟတ် မပ္တံသာ်ဏံ စွံအဓိက (၃) တၚ်တုဲ ရေၚ်တၠုၚ်အာဏောၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။
ကောံဓရီုဇၞော်သၟတ်မန် အလန်ပထမဂှ် သၞာံ (၂၀၁၄) ၊ နူဂိတုမေ (၁) ဒဵုကဵု (၃) ကၠောန်သ္ပကၠုၚ် ပ္ဍဲဘာဒေါဝ်သာသနာ (၂၅၀၀) ဍုၚ်မန်မတ်မလီုတုဲ ညးစၞးသၟတ်မန် ၜိုတ် (၅၀၀) တၠ နူရးတနၚ်သဳ၊ ဗဂေါ၊ လ္ဂုၚ်၊ တွဵုရးကရေၚ်၊ တွဵုရးဍုၚ်မန်တံ တိုန်စိုပ်လဝ်ရောၚ် ဂွံတီကေတ် နူစၟတ်သမ္တီတံကီုရ။
တုဲပၠန် သၟတ်မန်တံ ညံၚ်ဂွံလုပ်ယိုက်ဂၠေၚ်တာလျိုၚ် ပ္ဍဲဗော်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်မန်ကီုဂှ်လေဝ် ဟီုဖ္တိုက်ဖၟောဝ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကောံဓရီုဇၞော်လၟုဟ်ဏံကီု ဂွံဆဵုကေတ်ရ။
ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၄၆) ၊ ဂိတုဒဳဇြေမ်ဗာ (၂၈) တေံ သၟတ်မန်တံ ကၠောန်ကၠုၚ်လဝ် ပေါဲသဳကၠဳလှာဲဂတးလညာတ် အလန်ပထမ ပ္ဍဲဍုၚ်မတ်မလီုတုဲ ကွာန်မန်ဗွဲမဂၠိုၚ် ပံက်ကၠုၚ် ဂကောံသၟတ်မန်အိုတ်ကီုရ။ နူကဵုသၟတ်မန်တံဂှ်ရ ပပ္တံနူသၞာံ (၁၉၄၈) တေံတုဲ ဒဵုကဵုလၟုဟ် ရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတးဒၟံၚ်ဖိုဟ်ရ။

တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်ဝွံ သ္ပပ္တံနူကဵု သက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၄၆) သၞာံ (ကြပ်အိုတ်) ဂှ် ဂကောံမန်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် (မွန် တိုၚ်းရၚ်းသားအစည်းအရုံး) ကၠောန်သဘၚ်သဳကၠဳ ပ္ဍဲကွာန်ပ္ၚဂှ် သ္ပသမ္တီကဵု သၟိၚ်ဝိမလ၊ သမလ ကောကဵုဒေံၜါ စပ္တန် ဍုၚ်ဟံသာဝတဳ (ဍုၚ်ဗ္ဂော) ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်သာသနာ (၁၁၁၆) ဂိတုမာ် (၁) စွေက် (ခရေတ်-၅၇၃) ဂှ်တုဲ စၟတ်သမ္တီဖျေံ ကၠုၚ်သ္ဂုတ်သွာတ် တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်ရ။ (မွန်အမျိုးသားတို႕၏နောက်ခံသမိုၚ်း၊ မုက်လိက် – ၁၆)။
အတိုၚ်ဖျေံလဝ်သ္ဂုတ်သွာတ် နူသဘၚ်သဳကၠဳကွာန်ပ္ၚဂှ်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ (၁၃၀၉) ဂိတုမာ် (၁) စွေက်၊ ဂျာန္နဝါရဳ (၂၆၊ ၁၉၄၈) သၞာံဂှ် ညးမဒှ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် ဂကောံမန်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် (၇) တၠ ကျာ်ဇၞော်အ္စာဘဒ္ဒန္တကုသလ (ဘာကျာ်သြဳမန်၊ လ္ဂုၚ်)၊ နာဲဖဵုချဵု၊ နာဲထဝ်အး (ကၟာဝက်)၊ နာဲပျုၚ် (ကၟာဝက်)၊ နာဲဆာန်မန် (ကၟာဝက်)၊ နာဲဖဝ်စိၚ် (ကၟာဝက်)၊ နာဲဖဝ်အံၚ် (ကွာန်ဝါဍောတ်၊ တ္ကံခၟိုၚ်) တံ တ္ၚဲကောန်ဂကူမန် မရနုက်ကဵု (၁) ဝါ (အလန်ကိုပ်ကၠာအိုတ်) ဂှ် စကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲရုၚ်ဗါ်သကုက် ကွာန်ဝါဍောတ် တ္ကံခၟိုၚ်ရ။ (မွန်အမျိုးသားလွတ်မြောက်မှု တော်လှန်းရေးဖြစ်စဉ်သမိုၚ်း – နာဲဟံသာ၊ မုက်လိက် ၂၇) တၟော်ကဵု သဘၚ်ရတ်ဗိုတ် (၇၅) သၞာံမ္ဂး ဗၠေၚ်ဒၟံၚ်မွဲသၞာံ။
တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်ဂှ် အတိုၚ်ဂွံဆဵုကေတ်လဝ် ပ္ဍဲဗီုတၞးပြးဒၟံၚ်လတူ Social media ဂှ်မ္ဂး ချူဓမံက်လဝ် သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၃၀၈) ဂိတုမာ် (၁) စွေက်၊ ခရေတ် (၁၉၄၇) သၞာံ၊ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ (၆) ဂှ် နာဲဖဵုစိၚ်၊ နာဲဖဵုချဵု၊ ကျာ်ဇၞော်သဳလတေဇ (ပ္ၚ)၊ နာဲဆာန်မန်၊ နာဲအံၚ်ထောန်၊ ကျာ်ဇၞော်ကုသလ (လ္ဂုၚ်) ဒတူဒၟံၚ်လ္တူစၚ်တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ (ရံၚ်ကေတ်ဝၚ်ဗီုတၞးဝွံမ္ဂး သက္ကရာဇ်ကိတ်ညဳကဵု သဘၚ်ရတ်ဗိုတ် (၇၅) သၞာံ။
တ္ၚဲကောန်ဂကူမန် မရနုက်ကဵု (၇၅) ဝါ သၞာံဏံမ္ဂး စိုပ်ကၠုၚ်သဘၚ်ရတ်ဗိုတ် (ဝါ) ရတုဗိုတ်ရ။ လၟုဟ်မ္ဂး ပွိုၚ်ဍုၚ်ညး ကဵုညး ဒေသညးကဵုညး အဃောပလေဝ်ပလေတ်ဒၟံၚ် သွက်ဂွံကၠောန်ဗဒှ် တ္ၚဲကောန်ဂကူမန် ဗီုပြၚ်ညးကဵုညးအိုတ်ရ။
တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်ဂှ် သွက်ဂွံထ္ၜးဆီဇာတိ မာန်ဇာတိဂကူ (ဝါ) သွက်ဂွံဆဝ်မ္ၚုဟ်ဗှ်ဗၞုဟ် ဒဒှ်ဝၚ်ဂကူမန် ပ္တန်ကၠုၚ်လဝ် ဍုၚ် မွဲအခိၚ်တေံတုဲ သွက်ဂွံသၠုၚ်ကဵု လညာတ်စိုတ်ဓာတ်ဆာန်ဂကူမန်တုဲ ဖန်ဗဒှ်စၟတ်သမ္တီကၠုၚ်ရ။
ပ္ဍဲဒေသရးမန်တ္ၚဲဏံဂှ် အကာဲအရာယဲလေဝ် သာအာညိကီု၊ အကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲဒေသလေဝ် ၜိုဟ်သြိုဟ်ဒၟံၚ်ညိတုဲ ပ္ဍဲဒေသမန်ဂှ် မပ္တ္တံကဵုသဘၚ်အခိုက်ကၞာ၊ သဘၚ်မ္ၚဵုဝိဇာတ၊ သဘၚ်စရိုဟ်ဍာ်ဘာ၊ သဘၚ်ဒုၚ်တၠုၚ် ကလိဂွံတဆိပ်ကြာ၊ သဘၚ်ကျာ်၊ သဘၚ်နာနာသာ် ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ်နွံရ။
တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်ဂှ် ဆၜိုတ်ကၠောန်ဗဒှ် သဘၚ်မိပ်ဟွံသေၚ်ရောၚ်။ သွက်ဂွံဗှ်ဗၞုဟ် ကလေၚ်ဗ္ၚုဟ်စိုတ်ဓာတ် ဒဒှ်မန် ပ္တန်ကၠုၚ်ဍုၚ်မန်မွဲအခိၚ်တေံတုဲ သွက်ဂွံသၠုၚ်ကဵု လညာတ်စိုတ်ဓာတ်ဆာန်ဂကူ၊ သွက်ဂွံရုန်ဂစာန်ရေၚ်တၠုၚ်အာ ဍုၚ် မန်အနာဂတ် သ္ဂောံစိုပ်သ္ကေမ်တဲမန်ပၠန်ရောၚ်။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲသမ္မယတ္ၚဲကောန်ဂကူမန် သဘၚ်ရတ်ဗိုတ် (ဝါ) ရတုဗိုတ်ဏံ လညာတ်ဝေၚ်သဘၚ်၊ လညာတ်တြေံအုဲ အှ်၊ လညာတ်ကၠောန်ဝေၚ်သဘၚ်မိပ်ဂှ် ကၠဟ်ပဲါတုဲ အလုံဂကူမန် ထ္ၜးဆီဇာတိ မာန်ဇာတိဂကူတုဲ သၠုၚ်ကဵု လညာတ် စိုတ်ဓာတ်ဆာန်ဂကူအိုတ်စိုအ်ဂှ် မိက်ဂွံဖတိုက်ဖၟောဝ်ဏာရ။

Download Guiding star Vol.10, No.2, January.16, 2022

“ဗဵုဖုၚ်ဂၠိုၚ်တုဲ အသိၚ်ဗှ်လိက်ဂှ် ဍိုန်လျမံၚ်ရ။ ၜိုန်ရဍိုန်လျမံၚ်ကီုလေဝ် နကဵုစေတနာအ္စာဘာ မိက်ဂွံကဵုဂကူမန်ပိုဲ ဗှ်လိက်ဂှ်ရ ညံၚ်ဂကူမန်ပိုဲ ဂွံဗှ်လိက်ဂၠိုၚ်ၚ်မာန်ဂှ် ဘိုၚ်ဟီုဆဝ်မ္ၚုဟ်မံၚ်ဖိုဟ်ရ”

မိလတိုပ်၊ ဝဏ္ဏမာန် ပတိုန်ထ္ၜးလဝ်ရ။

သၟာန် ။ ။ အကာဲအရာယဲကပ်ကတဵုဒှ်တုဲ ပရေၚ်သွံလိက် ဗီုလဵုဒှ်ရော?
သွဟ် ။ ။ ဟိုတ်နူဒှ်ယဲကပ်ကိုဝ်ဝေဒ်ဏံတုဲ အ္စာဘာဏံ ဒှ်ကၠုၚ်အခက်ခုဲ ဟွံဂွံသွံလိက် ပွိုၚ် (၂) သၞာံ တုဲကၠုၚ်ယျ။ တုဲပၠန် ဟိုတ်နူဟွံဂွံသွံလိက်ဏံတုဲ စပ်ကဵုပရေၚ်စသုၚ်၊ မံၚ်စံၚ်လေဝ် ဍေံကြေပ်အာညိရ။ တုဲကၠုၚ်ဇွသၚ် ကျာ်ဇၞော်ပါလိတ ဖျဴသွဝ်ဂှ်ရ စသွံတိုန်လိက် ဂွံ (၂) တ္ၚဲရ။ ဂတဏံလေဝ် ရံၚ်အကာဲအရာတုဲ ဗီုပြေပြံၚ်ဂှ် ဆက်သွံ အာပၠန်ဏောၚ်။
သၟာန် ။ ။ ရံၚ်ကေတ် ပွိုၚ် (၁) သၞာံတှေ် သွံလိက်တိတ်မံၚ်တၟာဂလိုၚ်ကီုဟာ?
သွဟ် ။ ။ သွံလိက်တိတ် ပွိုၚ် (၁) သၞာံတှေ် ဇြဟတ်သြန် (၂၀) ကိုဋ်ဂှ် ကေၚ်ဂွံမံၚ်၊ အာမာန်မှဂွံ၊ အာဟွံမာန်တှေ် ဟွံဂွံ၊ တော်ရံၚ်ကဵု သၞာံတုဲတုဲကၠုၚ်တေံဂှ်တှေ် ဂွံသၟးရဂၠိုၚ် ဟွံဂွံဂှ်အောန်မံၚ်ရ။
သၟာန် ။ ။ လိက်ဂကူလဵု သွံတိတ်ဂၠိုၚ်ရော?
သွဟ် ။ ။ လိက်သွံတိတ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ဂှ် လိက်အ္စာနာဲညးဍုၚ်မန် ချူလဝ် (၂) ဂကူဂှ် “အဲမွဲဓဝ် ကွးဘာမန်” ဂှ် သွံတိတ်ဂၠိုၚ်ညိ။ မွဲဂကူပၠန်ဂှ်လေဝ် တက်ပ္တိတ်လဝ် (၃၀၀၀) အုပ် သှေ်မံၚ် (၁) အုပ်ဓဝ်ရ။ သွံဟွံဂွံ ဒးစွံလဝ် ဂတာကဠာ သွက်ၜိုတ်ထ္ၜးရဂွံ။
သၟာန် ။ ။ မုဟိုတ် ပုရိသာဒ်တံ ဂွံဒးစိုတ် လိက်အုပ်ဏံရော?
သွဟ် ။ ။ ချူလဝ် ဆေၚ်စပ်ကဵု ဝၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူပိုဲ နွံမံၚ်တုဲတှေ် မၞိဟ်ဗှ်စဂၠိုၚ်ညိ။ လ္ၚဵုပၠန်ဂှ် ဍေံဟွံဗှ်ပုဟ်၊ ဆဂး ဍေံရန်တၟံ ထံက်ပၚ်အ္စာဘာတုဲ ဍေံရာန်လိက်လေဝ် နွံကီုရ။
သၟာန် ။ ။ ရံၚ်ကေတ် ပုရိသာဒ်ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ အသိၚ်ဗှ်လိက်လၟုဟ်ဏံဂှ် ဗီုလဵုဍေံနွံကၠုၚ် ဍေံယအ်စှေ်ကီုဟာ?
သွဟ် ။ ။ လၟုဟ်ဂှ် အသိၚ်ဗှ်လိက် အောန်ကွေံကွေံရ၊ အောန်တဴဗွဲမလောန်ရ၊ ဒှ်မံၚ် ခေတ် (Facebook)၊ ဗဵုဖုၚ်ဂၠိုၚ်တုဲ အသိၚ်ဗှ်လိက်မန်ဂှ် ဍိုန်လျမံၚ်ရ။ ၜိုန်ရဍိုန်လျမံၚ်ကီုလေဝ် နကဵုစေတနာအ္စာဘာ မိက်ဂွံကဵုဂကူမန်ပိုဲ ဗှ်လိက်ဂှ်ရ ညံၚ်ဂကူမန်ပိုဲ ဂွံဗှ်လိက်ဂၠိုၚ်ၚ်မာန်ဂှ် ဘိုၚ်ဟီုဆဝ်မ္ၚုဟ်မံၚ်ဖိုဟ်ရ။ စိုတ်ဓါတ်သွံလိက်ဂှ် ဟွံအိုတ်ဏီပုဟ်၊ သွံမံၚ်ဖိုဟ်ရ ဟွံဒေံါဏီပုဟ်၊ ဟိုတ်နူစေတနာ ဆာန်လိက်မန်ပိုဲ နွံမံၚ်တုဲတှေ် ညးတၞဟ်ဗှ်အောန်လေဝ် သွံမံၚ်ဟ ဂှ်ရ။
သၟာန် ။ ။ ဗီုပြၚ်ချဳဓရာၚ် ပရးသွံမံၚ်လိက်ဂှ် ဗီုလဵုအာမံၚ်၊ ဗီုလဵုသွံမံၚ်ဂှ်လေဝ် လဴစကဵုညိ?
သွဟ် ။ ။ ယွံ – ချဳဓရာၚ်အာဟီုဂှ် နကဵုအ္စာဘာဏံ အာကဵုကွဳလိုန်ဓါတ်ဏောၚ်၊ အာဇၟာပ်ကွာန်ဏောၚ်၊ လိက်သွံအ္စာဘာဏံဟီုဂှ် ဒးအာဘာလကျာ်သၟးရဂၠိုၚ်၊ လကျာ်ဟီုဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် ညးဆာန်မံၚ် ရဲသွံလိက်တံဏောၚ်၊ ညးဆဵုရဲသွံလိက်တှေ် ညးပ္တိတ်ကဵုစၞစ ကွာၚ်ၜဲတုဲ ဂ္ဇံအာ စအာ သုၚ်အာ ကျာအာရ။ ကွာန်မန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် စိုပ်လဝ် (၄၀၀) ကွာန်ရ။ ကွာန်ဟွံဂွံစိုပ် သှေ်နွံမံၚ် (၂၀၀) ကွာန်ပြၚ်ဏီဂှ် ဟိုတ်နူဒှ်ယဲကိုဝ်ဝေဒ်တုဲ အ္စာဘာဏံ အာဟွံဂွံ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကွာန်သှေ်မံၚ်တံဂှ် ရံၚ်ကဵုအကာဲအရာလၟုဟ်ဏံတုဲ အ္စာဘာဏံ ဆက်အာပၠန်ဏောၚ်။
သၟာန် ။ ။ သွံလိက်ဟွံဂွံတှေ် ဒှ်ခက်ခုဲတၟာဂလိုၚ်ကီုဟာ?
သွဟ် ။ ။ ဟိုတ်နူအာကၠုၚ်ဟွံဂွံ အခက်ခုဲကဵုယဲဏံတုဲ လိက်ဗွဲမဂၠိုၚ် သှေ်ဂိုၚ်စွံလဝ် ပ္ဍဲလ္တူဍုၚ်ဇြပ်ဗုမွဲဒၞာဲတုဲ လိက်တံဏံ ပ္တိတ်လဝ်တမ်ရိုဟ် ဂစိုတ်လဝ်သြန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ်ရ အခက်ခုဲနာနာ နွံကၠုၚ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ အကာဲအရာ အာကၠုၚ်ဂွံတှေ် ထပ်တုဲ သွံဏောၚ်၊ ဒၞာဲဒှ်ဒၟံၚ်ခတှ်ဂှ်လေဝ် ဗက်လေဲအာဏောၚ် ချပ်လဝ်ဗီုဂှ် နွံမံၚ်ရ။
သၟာန် ။ ။ မိၚ်မံၚ် ညးသွံလိက်ဂှ်တှေ် သီုဗ္တောန်မံၚ်လိက်ကဵု ညးဇၞော်ဇၞော်တံဂှ်ရော ဗီုလဵုဗ္တောန်မံၚ် လဴစညိ။
သွဟ် ။ ။ နကဵုစိုတ်ဓါတ်အ္စာဘာတံဂှ်တှေ် မိက်ဂွံကဵုဂကူပိုဲတံ လေပ်လိက်မန်၊ ဂကူမန်ပိုဲ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ်တှေ် မၞိဟ်လေပ်လိက်မန်အောန်တုဲ ဇၟာပ်ပ်ကွာန် မၞိဟ်ဗှ်လိက်မန်အောန်တုဲ ဗှ်လိက်ဗၟာသၟးဂၠိုၚ်တုဲ နကဵုအ္စာဘာတံ စေတနာ မိက်ဂွံကဵုဂကူပိုဲ လေပ်လိက်မန်ဂှ်ရ စိုပ်ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ ဟီုတှေ် ပံက်ကၠုၚ်ဘာဗ္တောန်လိက်မန်ကဵု ကောန်ၚာ်တံ ဂွံ (၁၈) သၞာံတုဲကၠုၚ်ယျ၊ ပ္ဍဲသၞာံဏံဂှ် ပံက်တိုန်ဘာ ဗ္တောန်လိက်ကဵုမၞိဟ်ဗျုဗျု ဗီုမန်ဂှ် ကော် (လပိမ) ဗီုဗၟာ ဍေံကော် (အသုံးလုံး) ဍေံကံက်အဓိပ္ပဲါ (အ-ခဝ်၊ အ-ဖဝ်၊ အ-ဒေါဝ်) လပိမဏံ ကံက်အဓိပ္ပဲါဗီုမန်ဂှ်တှေ် လဇု၊ လဗြဴ၊ လထဴ၊ ဗ္တောန်ကၠုၚ်လိက် မၞိဟ်အာယုက် (၅၀) သၞာံပြၚ်ၚ်ဂှ် အခိၚ်ညးတံ ဆဵုဂဗကောန်ၚာ်တှေ် ညးတံ ဟွံလေပ်လိက်၊ ဘာဗ္တောန်လိက်မန်ဂှ်လေဝ်ဟွံမွဲ၊ ဘာဗ္တောန်လိက်ဗၟာဂှ်လေဝ်ဟွံမွဲ၊ ဒးဂြိပ်မံၚ်ပၞာန်တုဲတှေ် ညးတံ ဘာလေဝ်ဟွံဂွံမံၚ်တုဲ လၟုဟ် ညးတံ ဂွံအာယုက် (၅၀) သၞာံပြၚ်ၚ်တုဲတှေ် ကောန်စဴညးတံ ဒှ်ဝုတ်ဗၠာဲအိုတ်ယျ၊ ညးတံလေဝ် ဟွံလေပ်လိက်၊ အေမၞိဟ်တံဂှ်တှေ် ဂါထာလ္ၚောဝ်ကျာ်ဂှ်လေဝ် ညးတံဖ္ဍောတ်ဟွံလေပ်၊ လိက်မွဲမလေဝ် ညးတံဗှ်ဟွံဒးတုဲ အ္စာဘာဏံ ဗက်ကော်မၞိဟ်ဗျုဗျုဂှ်တုဲ ဗ္တောန်ကဵုလိက်မန်၊ ချိၚ်လဝ်တေံ ဗ္တောန်ကဵု ပွိုၚ် (၉၀) တ္ၚဲ၊ ဣညအ်ဗ္တောန်ဂွံ ပွိုၚ် (၄၀) တ္ၚဲဓဝ် ဒှ်အာယဲကပ်ကိုဝ်ဝေဒ်တုဲ ဥက္ကဌကွာန် စကာကဵုဒေံါ ဒးဒေံါထောံ၊ အ္စာဏံလေဝ် အောန်စိုတ် ဒှ်ယဲကိုဝ်ဝေဒ်ဏံ ဒးဒေံါထောံ အလုံဂၠးတိတှေ် ၜိုတ်ဍေံဒှ်ရ။ အေဇှ်တှေ် သၞာံဂတဏံ ဆက်ပံက်အာပၠန်ဏောၚ်ဂှ် အ္စာမၚ်စၟဳမံၚ်ဖိုဟ်ဏောၚ်။ ယဝ်ရ ပေၚ် (၉၀) တ္ၚဲမ္ဂး ညံၚ်ဂွံချူဒး၊ ဗှ်ဒး၊ လ္ၚောဝ်ကျာ်လေပ်၊ တုဲပၠန် ကောန်ဇာတ်ကၠုၚ်ကလအ်မ္ဂးတှေ် မိမ ညံၚ်ဂွံရာဒနာကဵုကောန်လေပ်ဂှ် အ္စာဗ္တောန်ကဵုပၠန်ဏောၚ်၊ မပ္တံကဵု ရာဒနာတၞဟ်ဟ်ဂှ်လေဝ် အ္စာဗ္တောန်ကဵုဖအိုတ်ဏောၚ်၊ အ္စာဏံဂှ် နူကၠာဟွံဂွံစိုပ်သုဿန်ဏီ မၚ်ပရးမံၚ်ပညာဏောၚ်၊ ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ ကွာန်လဵုဒှ်ဒှ်၊ ပဲါနူဂိတုဇှေ်၊ ဂိတုဒ္ဂိုန်၊ ဂိတုခ္ဍဲသဳ၊ ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ ဂိတုစဲ၊ ဂိတုပသာ်၊ ပဲါနူ (၆) ဂိတုဏံတုဲ သှေ်မံၚ် (၆) ဂိတုတေံဂှ် အ္စာမိက်ဂွံဗ္တောန် ကွာန်ပလုၚ်၊ အေဇှ်တှေ် ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ ဂိတုစဲ၊ ဂိတုပသာ် (၃) ဂိတုဏံဂှ် အ္စာဒးဗ္တောန် ပ္ဍဲကွာန်ပိုဲ၊ ကွာန်ကအ်ပလှ်၊ ဒဵုထောၚ်၊ ဗ္တောန်ကဵုကောန်ၚာ်တံ ဥတုက္ညၚ်ရ။ ဂိတုဇှေ်၊ ဂိတုဒ္ဂိုန်၊ ဂိတုခ္ဍဲသဳဂှ်တှေ် ဗ္တောန်ကဵုမၞိဟ်ဗျုဗျုရ။ သှေ်မံၚ်ဂှ်တှေ် ကွာန်လဵုမိက်ဂွံကော်အ္စာတှေ် အ္စာဗ္တောန်ကဵုဂွံမံၚ်ဏောၚ်၊ ကွာန်ဂှ် ကော်အ္စာကၠာတှေ် ကွာန်ဂှ်ရ အ္စာအာကဵုကၠာ၊ ရုဲမံၚ် ကွာန်ဍောတ် ကွာန်ဇၞော် ဟွံသေၚ်ပုဟ်၊ ကွာန်ကော်အ္စာကၠာဂှ်တှေ် အ္စာအာကၠာဏောၚ်၊ အ္စာဏံကေတ်အခိၚ် (၃) ဂိတုဏောၚ်၊ မိက်ဂွံကဵုဂကူတံ လေပ်လိက်မန်၊ မိက်ဂွံကဵု စိုတ်ဓါတ်ဆီဂကူ မံက်ဂတဝ်တိုန်တုဲ အ္စာဏံ ဒုၚ်မံၚ်ဒဒိုက် ဗက်ပံက်ပရးကဵုလိက်မန် ဒးသွံကဵုလိက်မန် သီုချူလိက်မန်ရ။
သၟာန် ။ ။ ဗ္တောန်ပ္ဍဲကွာန်သၟးရဟာ ကွာန်တၞဟ်တၞဟ်ရော ဗ္တောန်မံၚ်ကီုဟာ?
သွဟ် ။ ။ အ္စာဏံဗ္တောန်ဂှ် နဲဘာလကျာ်ဏောၚ်၊ အ္စာတံ လေပ်ကၠုၚ်လိက် နူဘာလကျာ်တုဲတှေ် ပိုဲဗ္တောန် ဗျဉ် (၃၅) မ၊ အတိုၚ်မူလိက်ဂစိုတ်စှ်ဟေၚ်ရ အ္စာဏံဗ္တောန်ကဵု ပေၚ် (၃) ဂိတုတှေ် ညံၚ်ဂွံချူဒး၊ ဗှ်ဒး၊ အ္စာဏံ ကေတ်တာလျိုၚ်ဂွံမံၚ်၊ နကဵုမူဘာလကျာ်ဟေၚ်ရ ဗ္တောန်ကဵုဒၟံၚ်ရ။
သၟာန် ။ ။ ဗ္တောန်မံၚ်တုဲတုဲဂှ် ဂွံကွးဘာတၟာဂလိုၚ်ဟာ?
သွဟ် ။ ။ အခိၚ်ဗ္တောန်မံၚ်တေံဂှ် ဂွံလၟိဟ်ကွးဘာ (၂၅) တၠရ။ ကအ်ဒုန်မြၚ် ကွာန်ဖဴခပဵု ကွာန် (၃) ကွာန်၊ အခိၚ်က္ညၚ်မ္ဂး တၚ်ရန်တၟံ ချပ်လဝ် မိက်ဂွံဗ္တောန်ကွာန်ညးတၞဟ်လေဝ် နွံမံၚ်ရ။ ကွာန်လဵု ကော်ရော? ကွာန်ကော်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဂ္စာန်အာကၠာဏောၚ်။

နာဲခပဝ်

ရံၚ်အာ အကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အခိၚ်တ္ၚဲဏံမ္ဂး အကာဲအရာ အပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဂှ် ယှုက်ထုဲဒၟံၚ် ဇၞော်ကဵုဒြဟတ်တုဲ ပရေၚ်ဇီုကပိုက် လတူညးဍုၚ်ကွာန်တံနွံရ။ ကြဴနူဂှ် သွက်ညးဍုၚ်ကွာန် နူကဵုဍုၚ်ဗၟာတံ သွက်ဂွံဂြိပ်ဒဴဂှ် လပါ်အလဵုရော။ ကြပ်အိုတ်ဂှ် ဍုၚ်သေံရ။ ဍုၚ်ဗၟာကဵု ဍုၚ်သေံ နွံမံၚ်ပယျဵု ကြပ် (၂၄၀၀) ကဳလဵုမဳတာရောၚ်တုဲ ကောန်ဍုၚ်ကောန်ကွာန် နူကဵုဍုၚ်ဗၟာတံ လုပ်မံၚ်ဍုၚ်သေံ လၟိုန်ကာလရ။

ဍုၚ်သေံဂှ် ဍုၚ်သွဝ်ဟာ? ဟွံသေၚ်ရ။ ဆဂး သွက်ဂွံစမွဲဗုၚ်ကီု သွက်ဂွံထံက်ပၚ်ကဵု မိမကောဒေံ ပ္ဍဲသ္ၚိတေံဂှ် သၟာကမၠောန်ဍုၚ်ဗၟာတံ ဒးရုန်ဂစာန်ရ။ ၜိုန်ရအခိၚ်ယဲကပ်ကိုဝ်ဝေဒ်(၁၉) (Covid-19) ပြးဇးဒၟံၚ် အပ္ဍဲကဵုဍုၚ်သေံ ဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ကီုလေဝ် ကောန်ဍုၚ်ဗၟာတံ ဂစာန်လုပ်မံၚ် တတ်ကၠောံပယျဵုဍုၚ်သေံ ဟွံမွဲကဵုဗဗွဲဓရ်ရ။ ဟိုတ်နူကဵု ယဲကပ်ကိုဝ်ဝေဒ် (၁၉) တုဲ ၜိုန်ရ အလဵုအသဳဍုၚ်သေံတံ ကၟာတ်လဝ်ပယျဵုညးတံ ဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ကီုလေဝ် ရဲကၠတ်လုပ်ဍုၚ်တံ နွံမံၚ်ဖိုဟ်ရ။ ဗၠာဲသၟိၚ်သေံတံ ပၞာန်သေံတံ ညးတာလျိုၚ်သၟိၚ်သေံတံ ဗက်ရပ်ဒၟံၚ်လၟိုန်န်တုဲ မွဲမွဲတ္ၚဲမ္ဂး အောန်အိုတ် လၟိဟ်မၞိဟ် (၁၀၀) တၠ ရပ်ဂွံမံၚ်ရောၚ်။ အတိုၚ်လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ် နူကဵုဗၠာဲသၟိၚ်သေံတံဂှ်တှေ် ပ္ဍဲကဵုပွိုၚ်မွဲသၞာံ (၂၀၂၁) အဃောကၟာတ်လဝ် ပယျဵုညးတံဂှ် ရပ်ဂွံမံၚ် ရဲကၠတ်လုပ်ဍုၚ်တံ နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ ညးတံ ရပ်ဂွံလဝ် ဗၞတ် (၅၀၀၀၀) တၠပြၚ်ကီုရ။

ပြသၞာ ကောန်ဍုၚ်ဗၟာတံ ဒးဂြိပ်လုပ် ပ္ဍဲဍုၚ်သေံဂှ် ဟိုတ်နူကဵု အကာဲအရာ ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာရောၚ်။ မွဲအခိၚ်တေံ အခိၚ်အကာဲအရာဍုၚ်ဗၟာ ၜိုဟ်ဟ်သြိုဟ်ဟ်တေံဂှ်တှေ် သၟာကမၠောန် နူကဵုဍုၚ်ဗၟာတေံဂှ် လုပ်စိုပ်ဍုၚ်သေံ ၜိုဟ်ဟ်သြိုဟ်ဟ်ကီုရ။ ကၠောန်ပါတ်သပတ် သီုကဵုကေတ်တုပ်စိုတ် လိက် MOU နူကဵုကမ္ပဏဳ ပလံၚ်ပၠောပ်မၞိဟ်တံတုဲ လုပ်အာၜိုဟ်ဟ်သြိုဟ်ဟ်ရ။ ဂွံအခေါၚ်ကၠောန်ကမၠောန် ပွိုၚ်မွဲသၞာံတုဲ ဆက်အာယုက်ဂွံရ။

ဆဂး လၟုဟ်ဂှ် မုဟိုတ် ကောန်ဍုၚ်ဗၟာတံ ဒးဂြိပ်ဒဴလုပ်အာ ဍုၚ်သေံရော? ဟိုတ်နူကဵု ပၞာန်တံ သီကေတ်အဝဵုတုဲဗက် အကာဲအရာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် အပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဆုတ်ယောၚ်စှေ်ရ။ ပဋိပက္ခ ဂစိုတ်ဂယိုၚ်ညးသကအ်တံဂှ်လေဝ် နွံတဴတၟာဂလိုၚ်ကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးဍုၚ်ကွာန် ဒးဖေက်ဂၟံက်တုဲ ဒးဂြိပ်ဒဴလေဝ်နွံရ။

ခြာဟွံလအ်ကၠုၚ်တေံ ပ္ဍဲဒေသပယျဵု မျဝတဳဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဗတိုက်ဍုၚ်ကရေၚ်မွဲဍုၚ်ဍောတ် လေဝ်ကေကဝ်တုဲ သီုကဵုထောံဗမ် နူလတူက္ၜၚ်ကျာရ။ ညးဍုၚ်ကွာန် (၁၀၀၀၀) တၠပြၚ်တံ ဒးဂြိပ်ဒဴလုပ် ပ္ဍဲဍုၚ်သေံနွံရ။ မံၚ်စံၚ်ဂွံ ပ္ဍဲဍုၚ်သေံ မွဲချိုန်ခဏတုဲ က္လေၚ်စဴအာရ။

သရုပ်မ္ဂး ပြသၞာမကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် အပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာတံဂှ် ဍေံဇီုကပိုက် အပ္ဍဲဍုၚ်သေံနွံရ။ ဆဂး မွဲအခိၚ်ဓဝ် ဟိုတ်နူကဵု သၟာကမၠောန်ဍုၚ်ဗၟာတုဲ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် ဍုၚ်သေံ၊ ရုၚ်စက် ပ္ဍဲဍုၚ်သေံ တန်တဴမာန်ဒၟံၚ်ကီုတုဲ အကာဲအရာတံ ခိုဟ်ဒၟံၚ်ရောၚ် ဟီုစဂွံရ။ အလဵုအသဳသေံဂှ်တှေ် စပ်ကဵုကောန်ဍုၚ်ဗၟာ လုပ်ဍုၚ်သေံတုဲ ဒးချိၚ်ဆရပ်စပ်ဒၟံၚ်ရောၚ်။

နာဲအံၚ်ဇၞး (ရုတ်တံၚ်)

ဘာပရေၚ်ပညာ ဗ္တောန်ကၠုၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံ စိုပ်အလိုန်ခေတ် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံဝွံ ပြံၚ်သၠာဲအာ နဲကဲဗ္တောန်တၟိ စွံလဝ် (၁၂) တန်ရ၊ သၟတ်ကွးဘာ ကတ်ဗ္တောန်ပညာတံ အံၚ် (၁၂) တန်တုဲမ္ဂး ဗ္တောန်လဝ် ပညာသဇိုၚ် အာစိုပ်ဒတုဲဣရဏောၚ် ဂးရ၊ သၞောတ်ဗ္တောန်ပညာခေတ်တြေံ မဗ္တောန်ဒၟံၚ်တုဲတုဲကၠုၚ်တေံဂှ် အံၚ် (၁၀) တန်တုဲမ္ဂး ၜတ်ကၞာတ်ကဵုစၟတ်အံၚ်ဇကု မဂွံဂှ်တုဲ ဂွံတိုန်ဘာတက္ကသိုလ်မဆေၚ်စပ် မပ္တံ ဘာတက္ကသိုလ်ဂဥုဲ,အေန်ဂျေန်နဳယာမာန်ရ၊ သၞောတ်ပညာ (၂၁) ဗွဝ်ကၠံဝွံ အံၚ် (၁၂) တန်တုဲမှ သ္ဂောံတိုန်တန်အဆံၚ်တက္ကသိုလ်မာန်ရ။
အလိုန်ဇၟောဝ်အသိၚ်ပညာ (၂၁) ဗွဝ်ကၠံဝွံ ပတဝ်ဏာက္ဍိုပ်ကဵု ပညာအာဲထဳ(IT) တုဲ ကောန်ၚာ် မဒှ်ကောန်ပိုဲ ယဝ်ပလေဝ်လဝ် စရုိုတ်စိုတ်ဓါတ် နူဍောတ်တ်ဟွံမွဲမ္ဂး သ္ဂောံတိုန်စိုပ် အဆံၚ်တက္ကသိုလ် မနွံကဵုဍာ်ဒ္ကေဝ်ပေၚ်ၚ်၊ သ္ဂောံဒှ်တၠပညာ ပ္တုဲဖဵုကဵုမၞိဟ်တံ၊ သ္ဂောံဒှ်ကောန် ဂွံကလေၚ်ပ္တုဲဝတ် လွဳပရာမိမ အနန္တဂုန်ဍေံတံမာန်ပၠန်ဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်တၚ်ဝါတ်ဂါတ် ခက်ခုဲဇၞော်ဇၞော်မွဲရ၊ ပရေၚ်ဒဒှ်ကောန်ဇကုအနာဂတ် ညံၚ်သ္ဂောံသ္ပဇြဟတ်၊ ဍေံတံ ညံၚ်ဂွံကေတ်တာလျိုၚ် ဝဳဝတ်ဗ္စဖျုၚ် မၚ်မွဲရံၚ်စံၚ်ဂှ် ဒစးဒုၚ်တုဲ မိမတံ ဖန်ဇန်လဝ်နွံမ္ဂး ဟွံဒှ်ဒဒိုက်သွက်ဇကုရ။
ကောန်ဖျုန်ဂြိုဟ် မလွဳၜံၚ်လဝ်ဝွံ ဍေံဇၞော်ဂေါဝ်တိုန်မ္ဂး မိက်ဂွံကဵုဒှ်ကောန် အဆံၚ်သာ်လဵုရော၊ မိက်ဂွံကဵုဒှ်ကောန် မၞိဟ်တဲခိုဟ်မွဲဟာ၊ မိက်ဂွံကဵုဒှ်ကောန် မတီဒ္ဂေတ်ဝတ်မၞိဟ်၊ မတီကေတ်ဂုန်လ္တူမိမ ဝဳဝတ်ဗ္စဖျုၚ်ကၠုၚ်လဝ်ဇကုဟာ၊ အဆံၚ်ဗီုဇကုကေတ်ဂှ် ဖျေံသ္ဂုတ်သွာတ်တုဲမ္ဂး ဒးလွဳလွတ်လဝ် စိုတ်ဓါတ် ဍေံတံ နူဍောတ်တ် အဃောဍေံတံဗ္ဒဒၟံၚ် ပ္ဍဲဂၠံသြိုဟ်ဇကုတေံရ၊ နဲကဲသ္ဂောံလွဳလွတ် ပဓဝ်ပတပ်စိုတ်ဓါတ် ကောန်ၚာ်တံ နူဍောတ်တ်ဂှ် ပ္ဍဲသၞောတ်ဗ္တောန်ပညာ ခေတ် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံဏံ တၠပညာဂတာပ်ခေတ်တံ ပ္တိတ်လဝ်နဲကဲမၚ်မွဲကောန်ၚာ် (မူကြိုပညာ) နွံရ။
ပ္ဍဲလိက်စၞောန် (မူကြိုပညာ) ဂှ် ညးတံ သၟာန်လဝ် မိမကောန်ၚာ်တံ- ကောန်ဇကုဇကု မိက်ဂွံကဵုဒှ် ကောန်ၚာ်အဆံၚ်လဵုရော သာ်ဝွံရ၊ မိမဗွဲမဂၠိုၚ် ဟီုကဵုလဝ်သွဟ်ဂှ် “ကောန်ဍိုက်စိၚ်ဗ္တာၚ် မိက်ဂွံဆဵု” ဟီုသွဟ်လဝ် သာ်ဝွံရ၊ မိမလ္ၚဵု ဟီုကဵုသွဟ်ပၠန်- မိက်ဂွံဂွံကောန် မနွံကဵုပညာ ဍိုဟ်ကေက် ထတ်စောံ မြက်စာ၊ မဍိုန်ဍောတ် မနွံကဵုယေန်သၞာၚ် တီအခိုက်ကၞာမၞိဟ် မဍိုက်ပေၚ်ကဵု ဒ္ဂေတ်စရိုတ်ခိုဟ်ဟ်ရ၊ မိမတံ ယဝ်နွံပၟိက်ကဵုကောန်ဇကု-ပညာကေတ်သ္ကာ မနွံကဵုယေန်သၞာၚ် မနွံကဵုစိုတ်ဓါတ်ဍိုန်ဍောတ် လ္ဂူတပ်တးမွဲမ္ဂး တာလျိုၚ် နွံပ္ဍဲညးဂှ်ရော? သၟာန်ဝွံ မံက်ကၠုၚ်ရ၊ ယဝ်ကေတ်ကောန် မဍိုဟ်ကေက်စဳကၠး တီဒ္ဂေတ်ဝတ်မၞိဟ်မ္ဂး ကာလစွံဘာ ဗ္တောန်ပညာ ကဵုကောန်ဇကုဂှ် ဒးစွံဘာဗ္တောန်ပညာ အရေဝ်ကောန်ဇကု မတီကၠုၚ်နူသ္ၚိ၊ မဟီုဂးဒၟံၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိတေံရောၚ် သာ်ဝွံ တၠပညာ ခေတ် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံ မပ္တံ ဂကောံယူနဳသိဖ် (UNICEF) တံ ဟီုကဵုလဝ်သတိနွံရ။
ပရေၚ်ပညာကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲ ပတွဵုနူသၞာံ (၂၀၁၈-၁၉) တုဲ သၠာဲကၠုၚ်ဂၠံၚ် ပံက်ဂလိုၚ်ပ္တိုန်ဘာမၚ်မွဲကောန်ၚာ် (မူကြို) တံရ၊ ကောန်ၚာ်အာယုက်ပေၚ်ပိသၞာံကဵု အကြာမသုန်သၞာံဂှ် မိမတံ မ္ဒးအာစွံဘာ (မူကြို) မၚ်မွဲကောန်ၚာ်တံဖအိုတ်ရ၊ ကောန်ၚာ် အဝဲအာယုက် (၃/၅) သၞာံတံဂှ် ဗ္တောန်ကဵုဍေံတံ ဗှ်လိက် ချူလိက် ဟွံသေၚ်ရ၊ ဒှ်အခိၚ်က္ဍဟ်ကောန်ၚာ် ဖေါအ်ဗြေဝ်သၠုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ ဇၟာပ်ဍေံတံဆဵုညာတ်အာဂှ် ဍေံတံမိက်ဂွံတီ သဘဴက္တဵုဒှ်ဒၟံၚ်တံဂှ်ရ၊ ဍေံတံဆဵုဗီုပြၚ်အာကာရခိုဟ်ခိုဟ်တံမ္ဂး ဍေံတံသမ္တီကေတ်၊ ဍေံတံ ယဝ်ဆဵုဒး မိမတံ သေက်ဇဵု ၜုၚ်တက် လက်ဆဴ ညးသ္ကံဂၠိုၚ်မ္ဂး ဍေံတံဂွံဏာ,သမ္တီဏာ အခိုက်အလိုက်ဂှ်တုဲ ကာလဍေံတံ ဇၞော်တိုန် ပံၚ်ဖက်ကဵုသ္ကံရဲ ပံၚ်ဖက်ကဵုမၞိဟ်မ္ဂး ဍေံတံ ဒှ်မၞိဟ်ကယျာန်ဓဝါတ် ဟီုဒစဵုဒစးဂၠိုၚ်၊ ပံၚ်ဖက်ကဵုသ္ကံရဲ,မၞိဟ်ဂမၠိုၚ် ဟွံဂွံရ၊ ဒှ်တၠပညာတှေ်လေဝ် ဒှ်တၠပညာမာနသၠုၚ်၊ ဖန်က်မွဲမွဲမ္ဂး ကေတ်အလိုက်ဇကုသၟးရ။
မိမတံ ကေတ်ကောန် မၞိဟ်တဲခို်ဟ်၊ ဒှ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တဲခိုဟ်၊ ဒှ်တၠပညာတဲခိုဟ်မ္ဂး ကာလစွံကောန် ဘာ(မူကြို) မ္ဂး ဘာ (မူကြို) ဗ္တောန်ဖျေံဗီုပြၚ်ကောန်ၚာ် အရေဝ်ကောန်ၚာ် မတီကၠုၚ်နူသ္ၚိဂှ် စွံညိ၊ ကောန်ၚာ်မန် ဟီုဒၟံၚ်အရေဝ်မန် ပ္ဍဲသ္ၚိဂှ် ယဝ်အာစွံဒး ဘာ(မူကြို) ဟီုအရေဝ်ဗၟာ၊ ဟီုဗ္တောန်ကောန်ၚာ် အရေဝ်ဗၟာ-အရာကောန်ၚာ်တံ ဟွံတီဟွံကၠိုဟ်ဂှ်မ္ဂး က္ဍဟ်ဍေံချိုတ်အာတုဲ ဗီုဇကုကေတ် ကောန်ဍိုဟ်ကေက်စဳကၠးဂှ် ဟွံကလိဂွံရ၊ ကောန်ၚာ် အာယုက်နူပိသၞာံ စိုပ်မသုန်သၞာံဂှ် ဒှ်အခိၚ် ဍေံတံမိက်ဂွံတီ အခိုက်မၞိဟ် ပရေၚ်ဝေါဟာမၞိဟ်တံ ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ၊ အခိၚ်ဂှ် ဍေံတံဂိုၚ်သမ္တီ ပ္ဍဲက္ဍဟ်ဍေံတံ ကၠာအိုတ်ရောၚ်၊ ၝဍေံတံ တီပ္ဍဲက္ဍဟ်ဂှ် ဍေံတံဒုၚ်စသိုၚ်ရောၚ်၊ ဍေံတံတီတုဲ ဗီုဍေံတံဒုၚ်စသိုၚ်လေပ်ဂှ် ဍေံတံကၠောန်ဓမံက်အာ ရုပ်ရဴဍေံတံရောၚ်။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ကောန်ဇကု က္ဍဟ်ဍေံ ညံၚ်ဂွိုအ်ချိုတ်၊ ညံၚ်ဂွိုအ်သတီလဝ်ဗၠေတ်တ်ဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ်မိမတံရ၊ ဆာန်ကောန်တုဲ စွံလဝ်ပ္ဍဲသ္ၚိဇကု မၚ်မွဲကေတ်တ်ဂှ် လညာတ်ခေတ် အာဲထဳဏံမ္ဂး ဗၠေတ်ဒၟံၚ်ရောၚ်၊ ဌာနပရေၚ်ပညာမန် ချပ်သဳကၠဳကဵု တၠပညာဂတာပ်ခေတ် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံတံတုဲ ညးတံကဵုလဝ်ကသပ် “ပံက်ကဵုလညာတ် ပံက်ကဵုဘာမၚ်မွဲကောန်ၚာ် (မူကြို) ပ္ဍဲဇၟာပ်ကွာန်မန်တံညိ၊ ကောန်ၚာ်မန် အာယုက်စိုပ် ပိသၞာံ မသုန်သၞာံတံဂှ် ဆဝ်မ္ၚုဟ်မိမကောန်ၚာ်မန်တံ ကဵုကၠုၚ်ပအပ်စွံ ပ္ဍဲဘာမၚ်မွဲကောန်ၚာ် မဟီုအရေဝ်မန်၊ ဘာကောန်ၚာ်သၟတ်တံ မတီကၠိုဟ် အဓိပ္ပါဲအရေဝ်ဂှ်ညိ၊ ကောန်ၚာ်သၟတ်မန်တံ က္ဍဟ်ညံၚ်ဂွိုအ်ချိုတ်အာ နူဍောတ်တ်ဂှ် ဌာနပရေၚ်ပညာ ကောန်ဂကူမန်တံ ကေတ်တာလျိုၚ်တုဲ ပံက်ကဵုဘာမၚ်မွဲကောန်ၚာ်(မူကြို) ဇၟာပ်ကွာန်မန်ညိ” တၠပညာဂတာပ်ခေတ်တံ ဟီုကဵုလဝ်ဒြဟတ် သာ်ဏံတုဲ ပ္ဍဲသၞာံဗ္တောန်ပညာ (၂၀၂၂-၂၃) ဏံ ဌာနပရေၚ်ပညာ ပံက်လဝ် ဘာမၚ်မွဲကောန်ၚာ်မန် (မူကြို) ပ္ဍဲဇၟာပ်ကွာန် ဘာကောန်ဂကူမနွံရ၊ မိမမန်တံ ချပ်ရံၚ်ဇြိုဟ်ဟ်တုဲ ကောန်ဇကု က္ဍဟ်ညံၚ်ဂွိုအ်ချိုတ်အာဂှ် အာစွံကောန်ၚာ် ပ္ဍဲဘာမၚ်မွဲကောန်ၚာ်မန်ညိ ဆဝ်မ္ၚုဟ်ဏာရ။

မာံရဲထဝ်

ညးကောန်ဍုၚ်မန်၊ ဍုၚ်ဗၟာ၊ ဍုၚ်သေံ၊ ဍုၚ်မလေဝ်၊ ဍုၚ်ဗဳယေတ်နာမ်၊ ဍုၚ်အေန်ဒဝ်နဳယှာတံ ကော်ဒၟံၚ်သတ်ဒူရေန်ဂှ် နကဵုရမျာၚ်“ဒူရေန်’’သီုညးဖအိုတ်ရ။ အလုံမွဲတ္ကအ်အေယှဂှ် ကော်ဒၟံၚ်ဒူရေန်ဂှ် “ဒူရေန်”ဖအိုတ်ရ။ ကောန်ဍုၚ်တ္ကအ်ပဠိုတ် (ဥရောပတိုက်သား) တံ ကော်ဒၟံၚ်သတ်ဒူရေန်ဂှ် နကဵုရမျာၚ်ဒူရေန်ကီုလေဝ် ညးတံပ္တိုန်ဂုဏ်စရာဲ သတ်ဒူရေန်ဂှ်တုဲ ကော်ဒၟံၚ် ဒဒှ်သၟိၚ်သတ်ဆု King of Fruit လေဝ် နွံကီုရ။ ဟိုတ်နူသၟူအမြာဲ၊ ရှ်သာ၊ အရံၚ်သာ်တၟေၚ်တၟဟ် ခိုဟ်တဴနူသတ်ဆုအလုံအိုတ်သီုတုဲ သတ်ဒူရေန်ဂှ် ညးတံ ကော်ခဴလဝ် သၟိၚ်သတ်ဆုရောၚ် ဒှ်မာန်ရ။
သတ်ဒူရေန်၊ တၞံဒူရေန်မ္ဂးဂှ် —
ဘာသာမန်=တၞံဒူရေန်၊ သတ်ဒူရေန်၊၊ ဘာသာဗၟာဂှ်=ဒူရၚ်ပၚ်၊ ဒူရၚ်သီး၊၊ ဘာသာသေံ(ထိုၚ်) ဒူလဳယေန် ၊၊ဘာသာအၚ်္ဂလိက်=DURAIN ၊၊ ယၟုရုက္ခဗေဒ=Durio Zibethenus ၊၊ ယၟုတမ်မ(မျိုးရၚ်း) BOMBACEAE (တုပ်သၟဟ်ကဵု ဂကူတၞံပြာ်၊ တၞံကြိက်(လဲမှို႕ပၚ်အုပ်စု)တုဲ ဒေသမူလဂှ် နူအေယှဒိုဟ်အဂၞဲ၊ ဂြိပ်ဆုဗြဲအဳကွေတာ (အီကွေတာမိုးသစ်တော) ၊ မလေယှာ၊ ဗဝ်နဳယဝ်ဒှ်ရောၚ် တၠပညာတံ ဓမံက်လဝ်နွံရ။
ဒေသတဵုမာန်=ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဂှ် သ္ကုတ်ဒေသသၟဝ် မဒှ်တွဵုရးဍုၚ်မန်၊ တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ်၊ ဒေသဇၞော်ရးတၞၚ်သဳတံဂှ် ဗွဲတၟေၚ်လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တဵုလဝ်တုဲ ဒှ်ဒေသသတ်ဒူရေန်တိတ် လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ဒေသဇၞော်ရးဗဂေါ၊ ဍုၚ်တံၚ်အူ၊ ဍုၚ်ယှိုဲကျေန်၊ ဍုၚ်ကျောက်ဂျဳ(ကျောက်ကြီး) တဵုလဝ်တၞံဒူရေန်နွံကီုတုဲ တိတ်ဒၟံၚ်လၟိဟ်ဒးရးနွံကီုရ။ ဆ္ဂး တွဵုရးဍုၚ်ရခေၚ်ဝွံ တိဍာ်ဥတုရာသဳ ယဝ်တဵုတၞံဒူရေန်မာန်မ္ဂး ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်မာန်၊ သတ်တိတ်မာန်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဒေသဇၞော်ရးလ္ဂုၚ်၊ ဒေသဇၞော်ရးဗဂေါ(ဗၟံက်)၊ ဒေသဇၞော်ရးဨရာဝတဳဂမၠိုၚ်တေံလေဝ် သွက်ဂွံဂလိုၚ်တဵုတိုန် တၞံဒူရေန်ပၠန်ဂှ် ဒှ်ဒေသ ဒၞာဲခို်ဟ်ကီုရ။ (လၟိဟ်သတ်ဒူရေန် သတ်တိတ်ဒၟံၚ် အလုံမွဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဂှ် သွက်ကောန်ဍုၚ်ကွာန်ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ မွဲအလုံဍုၚ်ဂှ် စဟွံရုမ်ဂပ်ဏီတုဲ သတ်ဒူရေန်တိတ်နူဍုၚ်သေံ (ထိုၚ်)တေံ ဇက်ပၠုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ နကဵုကွဳစက်ဇၞော်ဇၞော် လၟိုန်တ္ၚဲနွံဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံညာတ်ကေတ်မာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံဂလိုၚ်တဵုအာ လၟိဟ်တၞံဒူရေန်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်၊ လၟိဟ်တိဨကဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ရ။
လာတ်တဳတောတ်(လတ္တီတွဒ်) = အဳကွေတာ(အီကွေတာမျဉ်း) ပၞောန်လာတ်တဳတောတ် နူဒို်ဟ်သၠုၚ်ကျာ စဵုကဵုဒိုဟ်သၟဝ်ကျာ အကြာဒဳဂရဳ (၁၅) ဂှ် တဵုတၞံဒူရေန်မ္ဂး သွက်တၞံကီု သတ်ကီု ဒးရးတုဲ တၞံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်၊ သတ်တိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ကီုရ။ မ္ၚးနူဒဳဂရဳ (၁၅) တုဲ စဵုကဵုဒဳဂရဳ (၁၈) လေဝ် တဵုတၞံဒူရေန်မ္ဂး ဂွံဒၟံၚ်ဏီရ။
သၠုၚ်နူဗလးမုက်ဍာ်ၜဳဇၞော်(ပၚ်လယ်ရေမျက်နှာပြၚ်အမြၚ့်) = ဒၞာဲတိတဵုတၞံဒူရေန်ဂှ် သၠုၚ်နူဗလးမုက်ဍာ် ၜဳမှာသၟိပ် စဵုကဵုပေ (၂၆၀၀) ဂှ် တဵုတၞံဂွံမာန်ဒၟံၚ်ဏီတုဲ သၠုၚ်တိ နွံပေ (၁၀၀၀) မ္ဂး သွက်တၞံဒူရေန်ကီု သွက်သတ်ဒူရေန်ကီု ဂပ်ဝ်ထေက်ကြိုက်အိုတ်ရ။ သွက်တၞံဒူရေန် သ္ဂောံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်တုဲ သတ်ဒူရေန်သ္ဂောံသတ်တိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဒၞာဲတိတဵုဂှ်မ္ဒးသၠုၚ်ဒၟံၚ်နူ ဗလးမုက်ဍာ်ၜဳမှာသၟိပ်အိုတ်အစောန်ဂှ် ဟွံဒးရးတုဲ ဒၞာဲတိသဝ်သဝ်ဂှ် ဒးရးခိုဟ်သန်ရ။
ဥတုရာသဳ = ဒးဂၞပ်ကဵုဥတုရာသဳ ကတူကတာန်၊ ဍုက်ဍေက်ရ။ ဂမ္တဴဒဳဂရဳ သရောပ်သၟဟ် (၂၄ံC- စဵုကဵု ၃၀ံC ) တုဲ ဓါတ်ဍာ်ပ္ဍဲကျာ(စိုထိုၚ်းဆ) ရ၅% ဒှ်ဒၟံၚ်တုဲ ဒေသဗြဲဂူဒၟံၚ်လၟိဟ် (၇၅” ၝောံတဲ) စဵုကဵု (၂၀၀” ၝောံတဲ) ဂှ် တၞံဖောအ်ဗြေဝ်ခိုဟ်တုဲ လၟိဟ်သတ်သတ်တိတ်ဂၠိုၚ်ကီုရ။ ယဝ်ရဂမ္တဴ ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် လၟိဟ်အောန်အာနူ (၂၂ံC) မ္ဂး တၞံဟွံဖောအ်ဗြေဝ်ရ။ ဂမ္တဴဒဳဂရဳနွံ (၁၀ံC) မ္ဂး တၞးဂမၠိုၚ် ပြဟ်အာဒှ်ရ။ ဒေသဗြဲဂူဒၟံၚ်ကၠိုဟ်သၞာံ ( ပွိုၚ်မွဲသၞာံ) ယဝ်ရ ဗြဲဂူအောန်အောန်မ္ဂး သွက်တၞံဂှ် ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်တုဲ သတ်ဒူရေန်ပၠန် နကဵုပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်မွဲ သွံရာန်စခို်ဟ်ကီုရ။
ဂကူတိတဵုတၞံဒူရေန်ခို်ဟ်ဂှ် = ဖျုန်တိတီု၊ ဖျုန်တိဂၠိုၚ်တုဲ တိဍာ်ဟွံမၚ်၊ ဒှ်တိဍာ်ဇွောဝ်ခိုဟ်၊ မ ဒှ်ဂကူတိကောန်တိဖဏုၚ်(နုန်းဆန်မြေ)၊ တဲအောန်ဖျုန်တိလျိုဟ် (၄-၅) ပေနွံဂှ် တဵုတၞံဒူရေန်ထေက်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် တိဗလးညဳတုဲ ပၠုပ်ဍာ်၊ ပ္တိတ်ဍာ်လောဲလေဝ် ဒးဒှ်ကီုရ။ လ္ၚဵုဒၞာဲတိဒဵု၊ တိဒလာဲဒဵု၊ တိဓရောက်ဒဵု ဒၞာဲဓါတ်ဍာ်ခိုဟ်ဂှ် တဵုလဝ်နွံကီုရ။ အကာဲအရာဓါတ်တိ စၟတ်ပ္ဍုၚ်ဖျး PH (၆.၅) ဂှ် တဵုမ္ဂး သွက်တၞံဒူ ရေန်ဂှ် ဒးဂၞပ်ဂၠိုၚ်ရ။
အခိၚ်တဵုတၞံဒူရေန် = အခိၚ်တမ်သၞာံဗြဲစစှေ် ဂိတုဂျောန်၊ ဂျူလာၚ်ဂှ် တဵုတၞံမာန်တုဲ ယဝ်ဒှ်ဒၞာဲဂွံဍာ်မာန်မ္ဂး အခိၚ်ဟွံရုဲ ကၠိုဟ်သၞာံတဵုဂွံမာန်ရ။
ဂကူဒူရေန်ဂမၠိုၚ် = ဂကူဒူရေန် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ဆ္ဂး ဇကုတဵုတၞံဒူရေန်ဂှ် ပၟိက်သ္ဂောံဂွံသတ်ဒူရေန် မၞုံကဵုဍာ် ဒကေဝ်ခိုဟ်တုဲ ညးရာန်တံ အတိုၚ်ဒးဂၞပ်စိုတ်ဂှ် ဂွံသွံကဵုမာန် ဒှ်အဓိကရ။ အခါတဵုမ္ဂး ဒူရေန်ဂကူမဗဳဇခိုဟ် ဂှ် ရုဲစှ်တုဲတဵုအိုတ်ညိ။ အခါရုဲမ္ဂး (၁) သတ်တိတ်လၟိဟ်ဒးဂၠိုၚ်(ဒးသတ်ဂၠိုၚ်)၊ (၂) ကၟဝ်ဇၞော်တုဲ ဖျုန်တီု၊ ဖျုန်ဂၠိုၚ်၊ မဒးအောန်၊ ရှ်သာခိုဟ်၊ (၃) တၞံဇၞော်ပြဟ်၊ ပ္ကဴကဴပြဟ်၊ သတ်ပြဟ်၊ သတ်တၚ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ် ဂကူဒူရေန်သာ်ဏံဂှ် ဒးရုဲတဵုထေက်ရ။ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဂကူဒူရေန်(ကန်ကလေး(၁)၊ ကန်ကလေး(၂) ၊၊ရေႊဒၚ်္ဂါး၊၊ မိချောၚ်းခေါၚ်း) ဂကူဂမၠိုၚ်ဝွံ ညးတဵုဂၠိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲဍုၚ်သေံ(ထိုၚ်)ဏံဂှ် ဂကူဒူရေန် (မွန်ထောၚ်၊ နွန်ထောၚ်ဂျန်၊ ဆူးမဲ၊ မွန်ဆိုၚ်ကၚ်၊ မီချောၚ်းခေါၚ်း ) ဂှ် ညးတဵုဂၠိုၚ်ရ။ ပြဟ်ပြဟ်ဏံ ဂကူဒူရေန်နူဍုၚ်သေံဏံလေဝ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာတေံ ညးတဵုဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်ကီုရ။
သၞောတ်တဵုတၞံဒူရေန် = တိမွဲဨကဂှ် တဵုတၞံဒူရေန်မ္ဂး မွဲတၞံကဵုမွဲတၞံx မွဲကရောၚ်ကဵုမွဲကရောၚ် စွံအာ ၃၀’x၃၀’ ပေမ္ဂး တၞံလုပ်အာ လၟိဟ် (၄၈) တၞံရ။ ၂၅’x၂၅’ပေ = ရ၀ တၞံ၊ ၂၀’x၂၀’=၁၀၈ တၞံ၊ ၂၄’x၁၀’=၁၈၀တၞံပြၚ် တဵုမာန်ရ။ ၜံက်ကတိုၚ် ၃ x၃x ၃တုဲ ပ္ဍဲကတိုၚ်ဂှ် ဝါဲဓါတ်(N,P,K ၁၅ :၁၅ :၁၅) သၞဴလဝ်ဂှ် သူကေတ်မွဲစေဝ်(နို႕ဆီ) ၊ သၟာၚ်နူဂှ် အိက်ဂၠဴ၊ အိက်စာၚ်တြေံတြေံ(သၟိုဟ်သၟိုဟ်)ဂှ် လၟိဟ် (၂)နနှော ကေုာံ ဂဥုဲဂစိုတ်စၟပ္ဍဲတိ(ဗီုဂဥုဲအဝ်ဒရေန်) သီုဖအိုတ်ဂှ်သၞဴတုဲ ဂွပ်စွံလဝ် ပ္ဍဲကတိုၚ်တိဂှ် ပွိုၚ်မွဲဂိတုညိ။ တၞံ၊ ကၞာၚ်ပလုမ်(ပျိုးပၚ်) မၞုံအယုက်တၞံ (၁-၂) သၞာံဂှ် တဵုစုတ်မာန်ရ။ တဵုတုဲစဵုကဵုပွိုၚ်(၂)သၞာံ လပါ်တ္ၚဲစှေ်ဂှ် ဟိုတ်နူတ္ၚဲကတူလောန်တုဲ ဒးစဵုဒၞာကဵု ကၟဳမွဲမွဲသာ် ထေက်ရ။ ခိုဟ်အိုတ်ဂှ် ခြာနူတၞံဒူရေန် (၄-၅) ပေခြာတုဲ တဵုလဝ်တၞံဗြာတ်၊ တၞံခၞာဲမ္ဂး ဓယံက်၊ သၞိၚ်လေဝ်ဂွံ သြန်အပဵုလေဝ် လုပ်မာန်ကီုရ။ အခိၚ်ဗြဲအိုတ်ဂှ် ခါဲလဝ်ကတိုၚ်ဍောတ်ဍောတ်တုဲ ပၠုပ်ကဵုဍာ်ခြိုၚ်စွံလဝ်ဍာ် ထေက်ရ။ ကၞာၚ်အိုဟ်အိုဟ်ဂမၠိုၚ် ဒးသၟးကဵုတုဲ လံက်ကဵုဂဥုဲစဵုဒၞာပတိုဟ် (မှိုသတ်ဆေး-မာတာရာဇဳ) တုဲ ဝါဲဓါတ်၊ ဝါဲသဘာဝ ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဒးရးဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံဂှ် ၜါဝါ၊ ၜါအလန် စုတ်ကဵုထေက်ရ။ စနူဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာတုဲ စဵုကဵုဗြဲစှေ်တိတေံ မွဲဂိတုမွဲဝါ ဒးပၠုပ်ကဵုဍာ်ထေက်ရ။
ဂကူစၟ၊ ဂကူယဲ စှေ်လ္တူတၞံဒူရေန်= ဂကူစၟစတ်ပ္ဍဲတၞံ (ပၚ်စည်ထိုးပိုး-Stem Borer) စဵုဒၞာကဵုဂဥုဲ ဆိုၚ်ကလုန်း (ပိုလိုကလိုဒီဖော့+ ဆိုက်ဖါ) ဂှ် မွဲဂိတုမွဲဝါ စကာထေက်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် စၟပထောၚ်သတ် ( သီးလုံးဖေါက်ပိုး Local fruit borer )၊၊ ဂကူစၟ(ကျိုၚ်းကောၚ်များ Beetles) စၟကိတ်ထ္ပိုတ်တၞး (Leaf cutter) ဂမၠိုၚ် လုပ်ပလီုမာန်ရ။
တၞံဒူရေန်ဝွံ ဂကူယဲနာနာသာ် ကတဵုဒှ်မာန်ကီုရ။ ဂကူယဲတၞံအုဲ၊ ယဲရိုဟ်အုဲ (ပၚ်စည်ပုပ် အမြစ်ပုပ်ရောဂါ -phytophthera palmivora ) ဏံဂှ် ကဵုအန္တရာယ်ဇၞော်အိုတ်၊ သ္ကာတ်မြဟ်အိုတ် ပ္ဍဲတၞံဒူရေန်တုဲ တၞံဒူရေန် ဒးချိုတ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ညးတဵုကၠအ်ဒူရေန်တံဟီုဒၟံၚ် ယဲကပ်ဒူရေန်အိုတ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ယဲကၞာၚ်ကှ်၊ ယဲတၞးအုဲ၊ ယဲတၞးပြဟ်လေဝ် ကတဵုဒှ်မာန်ကီုရ။ ဂဥုဲစဵုဒၞာပတိုဟ်၊ ဂဥုဲဂစိုတ်ပတိုဟ် Metalaxy ဂှ် ပိသတ္တဟမွဲဝါ ပြောဟ်ကဵုအလုံမွဲတၞံမာန်ရ။ ဂကူဂဥုဲ Redomil (အမှုန်႕) ဂှ် ကြုဲစုတ်လ္တူတိဇိုၚ်တၞံ ဒူရေနဂှ်မာန်ကီုရ။ တဵုဒူရေန်မ္ဂး စၟစၟန်၊ ယဲဘဲဂမၠိုၚ်ဂှ် ဗွဲတၟေၚ် ဒးစွံသတိလၟိုန်တုဲ ဒ္စးဒုၚ်တုဲ စဵုဒၞာအာဂှ် ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ရ။
အခိၚ်ပလှ်သတ်ဒူရေန် = တဵုလဝ်တၞံဒူရေန်ဂှ် ဒေသမွဲကုမွဲ တၞဟ်ခြာဒၟံၚ်တုဲ အခိၚ်ပ္ကဴကဴ၊ အခိၚ်သတ်၊ အခိၚ်ကြံၚ်ဍုဟ်လေဝ် တုပ်ဟွံမာန်ရ။ တၠပညာတံဟီုလဝ်ဂှ် ဒေသကြပ်ကဵုပၞောန်လတေၚ်အဳကွေတာဂှ် သတ်တိတ်ပြဟ်နူ ဒေသသ္ၚောဲနူအဳကွေတာဏီရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်လဝ်ကီုရ။ ဂကူတၞံဒူရေန်ဝွံ ဒှ်ဂကူတၞံ သတ်ဒၟံၚ်ကၠိုဟ်သၞာံမာန်ရောၚ် ဗွဲအပြောံဟီုမာန်ရ။ စနူ ပ္ကဴကဴတုဲ စဵုကဵုကြံၚ်ဍုဟ်ဂှ် (ဂကူမွဲဂကူကဵုမွဲဂကူဟွံတုပ်) အခိၚ်လအ် (၅) ဂိတု၊ (၆) ဂိတုမာန်ရ။ ပ္ကဴကဴဂှ် လအ်တဴပွိုၚ်မွဲဂိတု မွဲဂိတုကဝက်တုဲ ဒှ်ကၠုၚ်သတ်ဟတောဲ စဵုကဵုကြံၚ်ဍုဟ်ဂှ် အခိၚ်လအ် (၄) ဂိတုကဝက်မာန်ရ။ စနူ ဂိတုအံက်တဝ်ပါဂှ် ပ္ကဴကဴတိတ်တုဲ စိုပ်ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳဂှ် သတ်ဒူရေန်ကြံၚ်ဍုဟ်ရ။ (ပ္ဍဲသ္ၚိညးချူလိက်ဏံ တၞံဒူရေန်မွဲတၞံနွံတုဲ ဂိတုသေပ်တေမ်ဗာဂှ် ပ္ကဴစကဴတုဲ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳဂှ် သတ်ဒူရေန်ကြံၚ်ဍုဟ်ရ။ သတ်ဒူရေန်အရံၚ်သာ်ပြံၚ်အာ၊ လုက်စမ်ရံၚ်ကဵုဇလသတ်ဒူရေန်မ္ဂး ရမျာၚ်သတ်ဒူရေန်ဗြုဓရိၚ်တိုန် (ဂလိုၚ်သံပေါက်) မ္ဂး သတ်ဒူရေန်ဍုဟ်ရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်မာန်ကီုရ။ သတ်ဒူရေန်ဂှ် သၟူအမြာဲမောဝ်တိုန်ညိညိ၊ အခိၚ်ဂှ် ထပိုတ်ကေတ် သတ်ဒူရေန်နူတၞံဂှ်မာန်ရ။ သတ်ပြဟ်စှေ်နူတၞံဂှ် သၟူအမြာဲရှ်သာ သာတုဲခိုဟ်ကီုလေဝ် စွံလအ်လအ်ဟွံဂွံရ။ သတ်ဒူရေန်ကြံၚ်ကြံၚ် (ကၠာဟွံဍုဟ်ဏီ) ဂှ် ပွိုၚ်(၁၀)တ္ၚဲ ဂိုၚ်စွံမာန်ရ။ သတ်ဒူရေန်ဝွံ ဒှ်ဂကူလုပ်အဝေါၚ်ဗွဝ်ဖျာ ဒဒှ်သတ်သွံရာန် သ္ပပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်မွဲကီုရ။ (စျေးကွက်ဝၚ် စီးပွားရေးတွက်ခြေကိုက်အသီး) ၊ စို်ပ်ဂိတုမာတ်၊ အေဗရဴမ္ဂး သတ်ဒူရေန်တိတ်နူဒေသဇၞော်ရးတၞၚ်သဳဂှ် ဂၠိုၚ်ရ။ စိုပ်ဂိတုအေဗရဴ၊ မေ၊ ဂျောန်မ္ဂး သတ်ဒူရေန်တိတ်နူတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ်ဂၠိုၚ်တုဲ သတ်ဒူရေန်တိတ်နူတွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ်တေံဂှ် စဵုကဵုဂိတု အံက်တဝ်ဗာတေံ နွံဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။

အံက်သာ (တံၚ်ပရၚ်)

ပ္ဍဲကဵုသၞာံ (၁၉၄၈)၊ ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ (၄)၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၃၀၉) သၞာံ၊ ဂိတုပုဟ် (၉) စွေက်၊ တ္ၚဲအဒိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာသၟးဟွံက အလုံဂၠးတိမွဲ သ္ပသမ္တီတ္ၚဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ ဂွံဗၠးၜး ဒှ်တ္ၚဲတၟေၚ် တ္ၚဲပရဲ သွက်ကောန်ဍုၚ်ဗၟာတံရောၚ်၊ သ္ကိုပ်ဗိုလ်အံၚ်သာန်က္ဍိုက်ပ်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကူသေံ၊ ဂကူချေၚ်၊ ဂကူကချေၚ်တံ ပံၚ်ကောံကဵု အလဵုအသဳဗၟာအကြာတုဲ တုပ်စိုတ်ကေတ်ဗၠးၜးတုပ်ပ် ကေတ်ဗၠးၜးမွဲကရောံ ကၠောန်လိက်ကသုက်ပ္ဍဲဍုၚ်ဗေန်လုၚ် ဒက်ပတန်သမ္မတကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမွဲရောၚ်ဂးတုဲ က္လိဂွံနၚ်အခေါၚ်ဗၠးၜး နူကဵုသၟဝ်တဲအုပ်ဓုပ်အၚ်္ဂလိက်တံရ၊ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာက္လိဂွံအခေါၚ်ဗၠးၜး ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ဣရဟာ? က္လိဂွံလဝ်အဆံၚ်ဗၠးၜး ဆၜိုတ်ထဝ်ပတောံ ကလံက် လဝ်ဍာ်ဂဥုဲအရံၚ်ထဝ်ဓဝ်ရဟာ? ဂှ် ပုစ္ဆာမံက်တိတ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ရ။
ပရေၚ်ဗၠးၜးဟီုဂှ် မုရော? ဍုၚ်ဗၠးၜးမွဲဟီုမ္ဂးဂှ် ဗီုလဵုရော? ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန်လဵု ဗၠးၜးမံၚ်ကီုရော? သအာၚ်နူဂှ်ပၠန် အဝဵုဍုၚ်ဂှ် စိုပ်မံၚ်ပ္ဍဲတဲညးဂှ်ရော? ထေက်ကဵုသ္ဒးကျောဝ်သ္ၚဳ ပါ်ပါဲရံၚ်ရောၚ်။
“သ္ဒးခိုဟ်နူကဵု ဒၟံၚ်သၟဝ်တဲအၚ်္ဂလိက်ရောၚ်” ကတိပါၚ်နူကဵုသ္ကိုပ်ဗိုလ်အံၚ်သာန် ကေုာံ တၚ်အာတ်မိက်နူကဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကူသေံ ၊ ဂကူချေၚ်၊ ဂကူကချေၚ်တံ (၈) တၚ် သွက်သ္ဂောံဒးထ္ၜးဟိုတ်ဟၟဲ ပေၚ်ပွိုၚ်စှ်သၞာံတုဲ ဟွံမိက်ပံၚ်မ္ဂး အခေါၚ်ပါ်တိတ်နွံ ဟိုတ်နူကတိကဝတ်တံဂှ်တုဲ ဒေသဂၞဴဒဵုကချေၚ်၊ ဒေသဂၞဴဒဵုချေၚ်၊ ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရာသေံတံကဵု ဍုၚ်ဗၟာတံ ပံၚ်ကောံညးသ္ကံတုဲ နဒဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်ဇၞော်မွဲ က္လိဂွံနၚ်အခေါၚ်ဗၠးၜး နူသၟဝ်တဲအၚ်္ဂလိက်တံရ။
ဆ္ဂးဂှ် ကတိကဝတ်ဗေန်လုၚ်တံဂှ် နွံတန်တဴဒၟံၚ် ဆပ္ဍဲတၞးစက္ခူဟေၚ်တုဲ စဵုကဵုလၟုဟ် ဓမံက်ရုပ်ရဴဟွံမာန်ဏီဖိုဟ်ရ၊ သအာၚ်နူကဵုဂကူဗၟာတံတုဲ ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တံဂှ် ဒၟံၚ်တန်တဴမံၚ် ညံၚ်ရဴဍုၚ်မိတိမဇကု၊ ညံၚ်ရဴဍုၚ်ဗၠးၜးရောၚ်ဂှ် စဵုကဵုလၟုဟ် ဟွံဂွံဒုၚ်စသိုၚ်တုဲ တုပ်သၟဟ်ကဵု မံၚ်ဒၟံၚ် ညံၚ်ရဴဍုၚ်သၟဝ်တဲဂိုဝ်လိုဝ်နဳတုဲ သွက်သ္ဂောံက္လိဂွံအခေါၚ် အတိုၚ်ကတိကဝတ်ပ္ဍဲလိက်ကသုက်ဗေန်လုၚ်ဂှ် မ္ဒးလုပ်ဒၟံၚ်ပေါဲဗတိုက် နကဵုပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ဂှ်မွဲနဲ နကဵုလ္တူခုၚ်တက်ကျာဂှ် မွဲဗီုဖိုဟ်ရ၊ သအာၚ်နူဂှ် ပ္ဍဲဂကူဗၟာကဵုဗၟာလေဝ် က္လေၚ်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်သ္ပမာန်မံၚ်ညးသ္ကံ ဟွံတၞဟ်ခြာကဵု ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံရ။
တၚ်အာတ်မိက် ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံလေဝ် ပိုတ်တ်သ္ကုတ်တ် သောၚ်ၚ်ကၠးကၠးရ၊ အတိုၚ်တၚ်အာတ်မိက် တုပ်လဝ်စိုတ် ပ္ဍဲလိက်ကသုက်ဗေန်လုၚ်ဂှ်ရ အခေါၚ်ဖန်ဗဒှ် နကဵုအလဵုဇကု၊ အခေါၚ်အုပ်ဓုပ်နကဵုအလဵုဇကု ကေုာံ ကံကုသဵုဇကုကဵုဇကု ညံၚ်သ္ဂောံဖန်ဖက်ကေတ်တ်မာန်ဂှ် အာတ်မိက်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်အဆက်က် ပ္ဍဲအလဵုအသဳအုပ်ဓုပ်ကၟိန်ဍုၚ်တံဂှ် ဗီုပြၚ်သွက်ဂွံက္လိဂွံဂှ် ဟွံစၟဳညာတ်အာဏီဖိုဟ်ရ။
ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပ္ဍဲၝောံဍုၚ် ဗၟာကဵုဗၟာဂှ်လေဝ် ဟိုတ်နူကဵုပၞာန်သီဒၟံၚ်အဝဵုမွဲဏှေံဏှေံတုဲ ယာက္ဍိုပ်ဟွံမာန်ဏီဖိုဟ်ရ၊ ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် သအာၚ်နူဂကူဗၟာတံဂှ် တၚ်အာတ်မိက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကီု၊ တၚ်အာတ်မိက်ပရေၚ်ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုၚ်ကီု ၜိုန်ရသောၚ်ကၠးတၟးဒၟံၚ်ကီုလေဝ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပ္ဍဲဂကူဗၟာတံဂှ် ဂၠုဓီုဗဗုၚ်ဗပါဒၟံၚ် ဟွံကၠးဏီဖိုဟ်ရ၊ အပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူဗၟာတံဂှ် တွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ လုကဴဟွံမံက်တိတ်ကၠုၚ်မ္ဂး ပရေၚ်သဳကၠဳရေၚ်တၠုၚ်ပညဳပညပ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အကြာဂကူဗၟာကဵု ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဆလအ်လေဝ် ဂွံပိုတ်သ္ကုတ် ဂွံပြေပြံၚ်အာဟွံမာန်သၟးဟွံက ဆၜိုတ်အယာံမာတ် ဒက်ပတန်သ္ဇိုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် နကဵုဂကူစုၚ်လေဝ် ဒက်ပတန်မာန်ဟွံသေၚ်ဏီရ။
ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံ လ္ပာ်အကာဲအရာတိဍာ်ရံၚ်ၚ်၊ ဂၠံၚ်တရဴပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရံၚ်ၚ်၊ နကဵုယေန်သၞာၚ်အခိုက်ကၞာရံၚ်ၚ် ဒက်ပတန်နကဵုသ္ဇိုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂကူစုၚ်ဟေၚ်ရ ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရာဒဳမဵုကရေဇြဳ မံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်မာန်တုဲ ကၟိုၚ်ကၠေံတမ်ရိုဟ်ပရေၚ်ဒပ်ပၞာန် ပွမသီဒၟံၚ်အဝဵုတုဲ သီအဝဵုပၠန်တံဂှ်မာန်ရောၚ်။
ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံ လုကဴဒက်ပတန် သ္ဇိုၚ်သၞောတ်ဖေဝ်ဒရာဒဳမဵုကရေဇြဳဟွံမာန်ဏီမ္ဂး ပၟတ်ပၞာန်မဂဵုထၞာန်မံၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ်လေဝ် သိုဟ်ပလိုတ်ကၠေံဟွံမာန်ရ၊ ကဏ္ဍဒပ်ပၞာန်မပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ်လေဝ် ဖအောန်ဖျေံဏာဟွံမာန်ရ၊ လုကဴဒပ်ပၞာန်မပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး ပရေၚ်ပၞာန်ပွမလုပ်ပထုဲဒၟံၚ် ပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ်လေဝ် စဵုဒၞါမာန်ဟွံသေၚ်ရောၚ်။
ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံ သွက်သ္ဂောံက္လိဂွံဗၠးၜးဇေတ်တ်မာန်ကီု သွက်သ္ဂောံၜိုဟ်သိုဟ်ကီုဂှ် ညံၚ်ရဴပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မၞုံကဵုတၚ်ဒတူလိုၚ် ဗွဲမကၠးဖ္ဍးဂှ် ပ္ဍဲဂကူဗၟာတံလေဝ် ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူဗၟာတံ ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍး ထေက်ကဵုဒးဓမံက်ထ္ၜးတုဲ တွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ ကေုာံ တွဵုရးကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် (အမျိုးသားများပြည်နယ်) ညံၚ်ရဴသ္ဂောံမံက်ဂတဝ်ဂှ် ကိစ္စေဇၞာ်တဴတုဲ ဝါဒမ ဟာဂကူပ္ဍဲဂကူဗၟာတံဂှ်လေဝ် မ္ဒးဖအိုတ်ကၠေံမာန်မှ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံ ဗၠးၜးဇေတ်တ်က္လိဂွံမာန်တုဲ ကၟိန်ဍုၜိုဟ်သိုဟ်သာယာ ကတဵုဒှ်မာန်ရောၚ်။
ကာလလၟုဟ်ဏံ ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မလီုလာ်အာ ဟိုတ်နူဒပ်ပၞာန်သီအဝဵုဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်ကီု သီုကဵုဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ကောံက္လောံဗွဲမညဳသာ ညံၚ်သ္ဂောံဗတိုက်သရိုဟ်ကၠေံ တၠအဝဵုပၞာန်မာန်ဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ်ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တုဲ အတိုၚ်ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မၞုံပၟိက်သၞောတ်မကိတ်ညဳကဵု ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမွဲ သၞောတ်ဖေဝ်ဒရာဒဳမဵုကရေဇြဳဂှ် ယဝ်ရဂိုတ်ဂစာန် ဒက်ပတန်မာန် အဃောကာလၟုဟ်ဏံမ္ဂး အတိုၚ်ကတိကဝတ် လိက်ကသုက်ဗေန်လုၚ် ဓမံက်ရုပ်ရဴမာန်ရောၚ်။
တိုၚ်ပ္ကဴဏံ သ္ဂောံစိုပ်မာန်ဂှ် ရံၚ်ကဵုအကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကာလတ္ၚဲဏံ သ္ၚဳဂၠိပ်အာမ္ဂး စၟဳညာတ်အာဒၟံၚ် ညံၚ်ရဴလျးအသိုဏ် အခိၚ်ဗလာၚ်ယးစောန်န်ဖိုဟ်ရ၊ ဆ္ဂး ဂွံမံက်တိုန်ကၠုၚ် ညံၚ်ရဴသၟိၚ်တ္ၚဲမံက်တိုန်လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုဂှ် ဟွံဂံၚ်စၟဳစဏီရ၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်ကီု ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်ကီု ပရေၚ်ဓဝ်ညဳသာကောံက္လောံဟၟဲဏီရ၊ အဓိကဍေံ ပ္ဍဲဂကူဗၟာတံ ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူဗၟာတံ တွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ ကေုာံ တွဵုရးကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် (အမျိုးသားများပြည်နယ်) ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍး ဟွံဂံၚ်ဓမံက်ထ္ၜးဏီဂှ်ရ ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဂွံပံၚ်ကောံကဵု သၟာပၠန်ဂတးဂကူဗၟာတံဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်ဟွံမာန်ဏီရ။
ပ္ဍဲဂကူမန်ပိုဲတံဂှ်လေဝ် လ္တူတၚ်အာတ်မိက် တၚ်ဒတူလိုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ နွံပၟိက်ကဵု တွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ ကေုာံ တွဵုရးကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် (အမျိုးသားများပြည်နယ်) ဂှ် မၞိဟ်ဟွံစှေ်စိုတ် နွံမံၚ်ကဵုဂကောံဏီဖိုဟ်ရ၊ “ၝဍေံဒှ်ဟွံမာန်ရဂှ် ဂၠာဲချပ်မံၚ်” သာ်ဏံ ညးတံဟီုဒၟံၚ် နကဵုက္တောဝ်ညးချူလိက်ဏံ ကေၚ်မိၚ်ဒၟံၚ်မွဲဏှေံမွဲဏှေံရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂကူဗၟာ မၞုံကဵုစိုတ်စရိုတ်မဟာဝါဒဳတံ တီဒၟံၚ်ဒဒှ်ရ မၞိဟ်ထံက်ဂလာန်ကဵုဍေံနွံဂှ်ရ ပ္ဍဲအခန်ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူဗၟာတံ ပကုန်လဝ်စး ဟွံဟီုပတိတ် တၚ်ဒတူလိုၚ် သၞောတ်ဖေဝ်ဒရာဒဳမဵုကရေဇြဳ မၞုံကဵုတွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ ကေုာံ တွဵုရးကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် (အမျိုးသားများပြည်နယ်) ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံ လုကဴဂကူဗၟာတံ ဟၟဲကဵုတွဵုရးဍုၚ်ဏီမ္ဂး ကၟိန်ဍုၚ်ဗၠးၜးမွဲ ဟီုစၟတ်စ ဟွံဂွံဏီရောၚ်။

နာဲကသုမန်

ပ္ဍဲကဵုအရေဝ်ဂလာန် သၞာံတၟိ (၂၀၂၂) ဂှ်မ္ဂး သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော် ညးမထိၚ်လဝ်အဝဵု ‘မေန်အံၚ်လှာၚ်’ ဂှ် ဟီုဂးတိုန် သွက်ဂွံဒက်ပတန် ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် ကုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံရ။ ဆဂး မွဲအခိၚ်ဓဝ် အာဗတိုက်မံၚ် ဂကူကရေၚ်၊ ကရေၚ်ဍာဲကဵု ဂကူချေၚ်တံ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရောၚ်တုဲ အရေဝ်ညးတေံဟီုဂှ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်အလဵု ဂွံပတှေ်စရော …?

ပရေၚ်ၜို်ဟ်လလမ် လီုလာ်အာ
စပ္တံနူကဵု အခိၚ် သၞာံ (၂၀၁၂) ဂှ်တုဲ ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဂှ် ညာတ်ကၠုၚ်လျး စပ်ကဵုပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ညိရ။ အခိၚ်သမ္မတ ဥူတိၚ်သိၚ် တိုန်ဂွံအဝဵုဂှ်မ္ဂး ညးတေံစတုဲ တက်ကျာကုကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဂကောံရပ်လွဟ်ဂမၠိုၚ်တုဲ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒေံါပန်ပှော် အဆံၚ်တွဵုရးညးကဵုညး ဗွဲကိုပ်ကၠာရ။ တုဲပၠန် ကော်ဘိက် သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်တံတုဲ ကဵုအခေါၚ်ချူဇန် သွက်လိက်ကသုက် ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် အလုံဍုၚ် မကော်ခဴစ အေန်ဇြဳအေရ။ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၂၀၁၅) ဂှ် ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် (EAOs) လ္ၚဵုတံ ပါလုပ်ထပက်စၟတ်တဲ အေန်ဇြဳအေတုဲ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် ပ္ဍဲဒေသသ္ကုတ်ဗၟံက်ကဵု သ္ကုတ်သၠုၚ်ကျာတံ ၜို်ဟ်သြိုဟ်တဴရ။

ပေဲါရုဲမာဲ (၂၀၁၅) တုဲဒှ်တုဲ ပေဲါအေန်အေဝ်ဒဳ ဇၞးအာမာဲရ။ ဇကုဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳ စပတံတုဲ ဒက်ပတန် ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ကီုရ။ ညးတေံ သ္ဂုတ်ပတိုန် ပေဲါတက်ကျာ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံသၞာံတုဲ ကၠောန်သ္ပပေဲါတက်ကျာ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် ဗၞတ် (၄) ဝါ အကြာသၞာံ (၂၀၁၆) စဵုကဵု သၞာံ (၂၀၂၀) ကီုရ။ တက်ကျာ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ဂှ် ၜိုန်ရဟွံမြက်ဇက်ကီုလေဝ် ပညဳပညပ် ဂွံကၠုၚ်တၚ်တုပ်စိုတ် ဗွဲဗၞတ် ထေက်ကြိုက်ကီုရ။

ယဝ်ရ က္လေၚ်ပါ်ပဲါ အခိၚ်တေံရောၚ်မ္ဂး အခိၚ်သၟာကမၠောန်တံ ဂစာန်မံၚ် ဒက်ပတန် ပရေၚ်ၜိုဟ်လ လမ်ဂှ်မ္ဂး ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဂစာန်တုဲ ပလီုပလာ် ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ကီုရ။ အခိၚ်လက်ထက် သမ္မတဥူတိၚ်သိၚ်ဂှ် ၜိုန်ရ နကဵုအမိၚ်သမ္မတ လလောၚ်တြးလဝ် ဒေံါပန်ပှော် အလုံဍုၚ်ကီုလေဝ် အခိၚ်တေံတှေ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ အာဗတိုက်မံၚ် ကချေၚ် (ကေအိုၚ်အဵု) တံရ။ ပ္ဍဲလက်ထက် ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ ဂွံအဝဵုပၠန်လေဝ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် ကိုပ်ကၠာအိုတ် အာထဍေၚ်ပတိတ်ထောံ ညးမရှေ်သှေ် ဘာသာသာသနာမူသလေမ် ပ္ဍဲဒေသရခေၚ်တေံရ။ ညးဍုၚ်ကွာန် ဂၠိုၚ်ကဵုကိုဋ် ဒးဂြိပ်ဒဴတိတ်ရ။ တုဲမ္ဂး ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဆက်တုဲ ဗတိုက်မံၚ် ဒပ်ပၞာန်ရခေၚ် (အေအေ) တံ ပၠန်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ပေဲါပၞာန် ကုအေအေဂှ် ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳလေဝ် ပါလုပ်အာကီုတုဲ ဂကူရခေၚ်တံ ဟွံပေၚ်စိုတ် လတူဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ တၟာဂလိုၚ်ရ။

လၟုဟ် ကာလသ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံၚ်လှာၚ်ကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ သီအဝဵုတုဲဂှ် မုသ္ပရော။ ဒှ်သၞကဵု ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳတုဲ အာဂၠာဲသၞကဵု ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳသၟး ဟွံသေၚ်ရ။ သီုဂၠာဲသၞ ကုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံရ။ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ထ္ၜးဆန္ဒ ဒစဵုဒစးတၠအဝဵုပၞာန်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဗၠာဲသၟိၚ်ဗၟာတံ ပန်စုတ်ရ။ ပန်စုတ် ဂကူကရေၚ်၊ ဂကူချေၚ်၊ ဂကူကရေၚ်ဍာဲကဵု ဂကူကချေၚ်တံတုဲ ရံၚ်အာကဵု လိက်ကသုက်ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်အလုံကၟိန်ဍုၚ် (အေန်ဇြဳအေ) မ္ဂး ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ စတုဲ ဖံက်ကၠုၚ်မံၚ် နူကဵုဂိတုမာတ် (၂၀၂၁) တေံရ။

ဟွံမာန်ကၞိ စံၚ်သ္ၚိ
အခိုက်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် ဂကူမန်ပိုဲ တီမံၚ်ရ။ အခိၚ်တေံ ယဝ်ရပန်ညးသကအ် ကုကောန်ပၞာန်မန် ယဝ်ရ ဍေံတံကျအာ သောၚ်ဂှ်ဟွံသေၚ် မၞိဟ်ဍေံတံ ချိုတ်အာမ္ဂး ဍေံတံ စံၚ်ကွာန်မန်ပိုဲတံရ။ ဗီုဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ စံၚ်ကွာန်မန်ဂှ် လၟုဟ်မ္ဂး ဍေံစံၚ်မံၚ် ကွာန်ကရေၚ်၊ ကွာန်ချေၚ်ကဵု ကွာန်ကရေၚ်ဍာဲတံ နွံရ။ တ္ၚဲဏံ ပ္ဍဲကဵုဂၠးကဝ်ပိုဲတံဂှ် ဒပ်ပၞာန် ဓဇန်ကြံကြအိုတ် မွဲဒပ်ရောၚ် ဟီုစဂွံရောၚ်။

အတိုၚ်သၞောတ်ဝ်ပၞာန် မဖျေံလဝ် ပ္ဍဲကဵုဂၠးကဝ်မ္ဂး ပၞာန်ကဵု ပၞာန်တံ ပန်ပှော်ညးသကအ်မ္ဂး ညံၚ်ဟွံဒးစုတ် ညးဍုၚ်ကွာန်တံကီု၊ ညံၚ်ဟွံဂွံပလီုပလာ်ထောံ သ္ၚိဌာန်ညးဍုၚ်ကွာန်တံကီု၊ ညံၚ်ဟွံဂွံကေတ်ဒၞာဲဇူဒီု ပ္ဍဲကဵုဘာဗတောန်လိက်ကီု ရုၚ်ဂဥုဲကီု၊ ညံၚ်ဟွံဂွံပန်စုတ် ပ္ဍဲကဵုဘာဗတောန်လိက်ကီု ပ္ဍဲရုၚ်ဂဥုဲကီုရ။ သၞောတ်ဝ်တံဏံ အိုဿီုဂှ် နွံပ္ဍဲတၚ်တုပ်စိုတ် (Geneva Convention) ရ။ ဆဂး ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ မုလေဝ် ဟွံမၚ်မွဲတုဲ သ္ပမံၚ် ဟွံမာန်ကၞိ စံၚ်သ္ၚိရ။ အာဗတိုက်ချေၚ်၊ အာဗတိုက်ကရေၚ်ဍာဲ သီုကဵု အာဗတိုက်ကရေၚ်တံဂှ် ကောန်ပၞာန်ဗၟာတံ ကျရ။ ဒးချိုတ်ဂၠိုၚ်ရ။

အတိုၚ်သၞောတ်ဝ်ဂၠးကဝ်မ္ဂး ပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ် ဇကုကဵုဇကု ဗတိုက်ညးသကအ်ဂှ် စကာက္ၜၚ်ကျာ ဟွံဂွံရောၚ်။ ဆဂး ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ စကာပၞာန်တိုက်တုဲ အာဗတို်က် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် ဒးချိုတ်ဂၠိုၚ်ရ။ ဗတိုက်ကဵု ဒပ်ပၞာန်ကရေၚ်သၟး နူကဵုအခိၚ်သီအဝဵုတေံ စဵုကဵုသၞာံ (၂၀၂၁) အိုတ်ဂှ်မ္ဂး ကောန်ပၞာန်ဗၟာတံ ဒးချိုတ်အာ ဗၞတ် (၂၀၀၀) တၠရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ သွက်ဂွံပကောံကေတ် ကောန်ပၞာန်တၟိဂှ် ဟွံလောဲသွာရ။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး သၟတ်ဂကူဗၟာတံ ဗွဲမဂၠိုၚ် ဒစဵုဒစး ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတုဲ ဟွံလုပ်ပၞာန်ဗၟာရ။ သၟတ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် လုပ်အာ ပ္ဍဲကဵုပၠန်ဂတး ညးကဵုညးရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ စကာက္ၜၚ်ကျာတုဲ ဗတိုက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံကီု ဗတိုက်ဂကူဗၟာ (ပ္ဍဲဒေသအညာ) တံ နွံရ။

အဃောဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ အာဗတိုက်ဂကူချေၚ်တံဂှ်မ္ဂး ညးတံ အာစံၚ်ထောံ ဘာလကျာ်ချာတ် ကေုာံ သ္ၚိဌာန်ညးဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲဍုၚ်ထာန်တလာန်ရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဟွံပဲါဂၠာဲ ဒပ်ပၞာန်ကဵု ညးဍုၚ်ကွာန်တံမွဲသာ် ပန်ပၠောပ် နကဵုလွဟ်ဇၞော်တုဲ ညးဍုၚ်ကွာန်ဓမ္မတာ (ဟွံသေၚ်ကဵုပၞာန်) တံလေဝ် ဒးချိုတ်ရ။ ပ္ဍဲဍုၚ်ထာန်တလာန်သၟးဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန် ဒးချိုတ်အာ ဗၞတ် (၁၀) တၠတုဲ ဘာလကျာ်ချာတ် ကေုာံ သ္ၚိဌာန် ညးဍုၚ်ကွာန်တံဂှ် ဒးဒုၚ်စံၚ်ထောံကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ဗၞတ် (၃၀၀) မရ။ အရာဆောံလေၚ်ဂှ် ဂၠိုၚ်ကဵု ပြကောတိကိုဋ်ရ။

လက္ကရဴဏံ အဃောဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ဗတိုက်ဍုၚ်ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်တၟိ ‘လေဝ်ကေကဝ်’ (လေးကေကော်) ဂှ် ဒှ်အရာဖံက်ပကဝ် ပရေၚ်ဒေံါပန်ပှော် NCA အလုံဍုၚ်ရ။ ဍုၚ်ဏံဂှ် ဒက်ပတန်လဝ် သွက်ဂွံကလေၚ်ဖျေံဒၞာဲဝဲါ ကုညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဒးဂြိပ်ဒဴဒၟံၚ်ပၞာန်တံရ။ လက္ကရဴ ရဲဒးဂြိပ်နူုကဵု ပေဲါထ္ၜးဆန္ဒတံလေဝ် လိုက်အာဍုၚ်ဝွံရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ထ္ၜးဟိုတ် ရဲဂြိပ်ဒဴ ထ္ၜးဆန္ဒနွံမံၚ်ဂးတုဲ လုပ်ပန် သာ်ဏံဂှ် ဒးစုတ်အာ ဂကူကရေၚ်တံ ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ဗတိုက်နကဵုဒပ်တိုက်ဂှ် ကောန်ပၞာန်ဗၟာတံ ဒးချိုတ်အာ ဗၞတ် (၂၀) တၠတုဲ ဖျေံလွဟ်လေဝ် နွံရ။ လက္ကရဴ ဗတိုက်ဟွံမာန်တုဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ စကာက္ၜၚ်ကျာရ။ ညးဍုၚ်ကွာန် ဗၞတ် (၁၀၀၀၀) တၠပြၚ်ၚ် ဒးဂြိပ်လုပ် ဍုၚ်သေံရ။

လၟုဟ် ပ္ဍဲဍုၚ်ဇၞော် လွိုၚ်ကဝ် ပ္ဍဲတွဵုရးကရေၚ်ဍာဲ (ကယျာ) ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဗတို်က်ဒပ်ပၞာန်ကရေၚ်ဍာဲ (ကေအေ) ကဵု ဒပ်ပဳဒဳအာပ်ကရေၚ်ဍာဲ ဟွံမာန်တုဲ ထပ်စကာက္ၜၚ်ကျာရ။ လၟုဟ် ညးဍုၚ်ကွာန် ဗၞတ် (၅၀၀၀၀) တၠ ပ္ဍဲဍုၚ်လွိုၚ်ကဝ်ဂှ် ဒးဂြိပ်ဒဴတိတ် လ္ပာ်တွဵုရးဍုၚ်သေံတေံရ။ အကြာဂှ် ညးဇၞော်အုပ်ဓုပ်ကွာန် ယုတ်မာ ထံက်ဂလာန် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ နူကဵုဗော်ကျဖောအ်တံဂှ် ဟွံကဵုလုပ်ဍုၚ်ကွာန် ဍေံတံလေဝ်နွံရ။

ညးဂှ် ဓဝ်ပတှေ် လတူကံၚ်ဇြဳပၞာန် နွံမံၚ်ဏီရော?
နကဵုသ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံၚ်လှာၚ်ကီု ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ကီု သွက်ဂွံဒက်ပတန်အာ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ထာဝရ ဂးတုဲ ဒက်ပတန်လဝ် ကမ္မတဳအဆံၚ်ဆံၚ် မပတံကဵု အဆံၚ်ဗဟဵုဂှ် မေန်အံၚ်လှာၚ် ရပ်လဝ်တုဲ အဆံၚ်တက်ကျာဂှ် သ္ကိုပ်ပၞာန်ယျာပျေအ် ဍိုက်က္ဍိုပ်ရ။ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ထာဝရ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် မုရော။ သောၚ်မံၚ်ရ။ ဒပ်ပၞာန် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဖအိုတ် သွက်ဂွံဖျေံလွဟ်တုဲ လုပ်ကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အတိုၚ်သၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်ဍုၚ် (၂၀၀၈) ပၞာန်ဗၟာတံ ဂွံလဝ်စေဝ်လတူရ။ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်အလဵုလေဝ် ဟွံကြအ်ရ။ ဟိုတ်နူကဵု ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ကၠိုဟ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲဟေၚ် ပၠန်ဂတးညးတံဂှ် သှေ်ဇးကၠုၚ် ဗၞတ် (၇၀) သၞာံရ။ ယဝ်ရ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ စကာမံၚ်ဝေါဟာဏံဂှ်မ္ဂး ကမၠောန်ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် ဟွံဒှ်သက်က်ရ။

လိက်ကသုက် အေန်ဇြဳအေရော? … ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ကၠိုဟ်ကေတ်လဝ်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဖံက်ပကဝ်လဝ် လိက်ကသုက်အေန်ဇြဳအေဏံ တုဲတုဲရောၚ်။ လိ်က်ကသုက်အေန်ဇြဳအေဂှ် အခိၚ်တုပ်စိုတ်တေံဂှ် အလဵုအသဳကီု အမာတ်ကၠတ်ထဝ်ကီု ပါလုပ်ရ။ ဆဂး လၟုဟ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ သီထောံအလဵုအသဳ သွက်ဂွံဒက်ပတန် ပေဲါရုဲမာဲ (၂၀၂၀) တေံ တုဲတုဲရောၚ်။ အမာတ်တံလေဝ် ဒးဒုၚ်ရုပ်ကွေံလဝ် တုဲတုဲရောၚ်။ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အပ္ဍဲဍုၚ်တေံလေဝ် ပါလုပ်မံၚ်ကီုရ၊ ဆဂး လၟုဟ် ချဳဒရာၚ် ဟွံဂွံရ။ သှေ်မံၚ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာကဵု ဒပ်ပၞာန်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဓဝ်တုဲ တက်ကျာပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်မ္ဂး မုတၟေၚ်ရော။ ပရေၚ်ဒုၚ်လျိုၚ် စပ်ကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဟွံမွဲမွဲသာ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ တက်ကျာမ္ဂး ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် ဒှ်ပရအ်ရ။

တၟော်ရံၚ်ကဵု အခိၚ်ကၠာဟွံသီအဝဵုကဵု အခိၚ်လၟုဟ်မ္ဂး ပေဲါပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ် ဍေံသကာတ်မြဟ်တိုန် (၁၀) ဆရ။ အကာဲအရာဂှ် ပရေံ သွက်ဂွံဟီုဟွံမွဲရ။ အကာဲအရာဗီုဗီုဏံ ဂွံဂွံဒှ်ဂှ် ညးဂှ် ဖန်ဇန်လဝ်ရော။ သ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံၚ်လှာၚ်ကဵု ဒပ်ပၞာန်ဟေၚ်ရ သ္ပမာန်ဍဵုဍိုက်ညးဂမၠိုၚ် ဖန်ဇန်လဝ်ရောၚ်။

နကဵုပါၚ် ဟီုဒၟံၚ် ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ကီုလေဝ် ကမၠောန်ဂှ် အာဗတို််က်ဒၟံၚ်ပၞာန် အာကၠဟ်မံၚ်ဗမ် လတူညးဍုၚ်ကွာန်တံတုဲ ညးဂှ် ဂွံပတှေ်စရော? … ဟီုကဵု အရေဝ်အရာပ်မ္ဂး ‘ကဠဳတေံ’ ဟီုစရ။